*مجتبی رمضانی
به گزارش دیدار امروز،فیلم «نوروز» که این روزها در حال اکران است، اولین فیلم در تاریخ سینمای ایران شناخته می‌شود که با فرم و ساختار جادویی درباره نوروز، آیین و رسوم، افسانه‌ها و اساطیر نوروزی صحبت می‌کند. انتخاب این فیلم به‌عنوان یکی از آثار سینمایی اکران نوروزی سال ۱۴۰۳ نشان‌دهنده خوش‌سلیقگی و درک درست مسئولان از ظرفیت‌های فرهنگی این فیلم است. نوروز توانسته است با بیرون کشیدن یک قصه از دل اسطوره‌ها و آیین‌های ایرانی و تبدیل کردن آن با ماجرایی قابل‌لمس و جذاب برای کودکان و نوجوانان، آنان را با ظرفیت‌های آیین‌های ایرانی و پیشینه فرهنگی آشنا کند؛ اتفاقی که تا‌کنون شوربختانه در سینمای ما نیفتاده است.به همین بهانه با محمدرضا نادری، تهیه‌کننده فیلم نوروز گفت‌وگو کردیم تا از ضرورت‌های تهیه این فیلم صحبت کند که در ادامه از نظر می‌گذرانید:
چه فرآیندی را پشت‌سر گذاشتید تا تهیه‌کنندگی فیلم نوروز را به‌عهده گرفتید و با سهیل موفق به‌عنوان کارگردان همکاری کنید؟
سهیل موفق از‌جمله دوستان خوبم است که در این صنف با او آشنا شدم و درباره چند مورد با او صحبت کردم و قسمت شد که در این کار با او همکاری کنم. من نوروز را ارثیه‌ای می‌دانم که از نسل‌های قبل به ما رسیده و ما باید هم از آن به‌خوبی مراقبت کنیم و هم به نسل‌های آینده منتقل کنیم. با توجه به اتفاقاتی که امروز می‌افتد، آیین‌ها و سنت‌های ما به‌راحتی در حال از بین رفتن است. بالاخره باید از یکجا شروع کنیم و اجازه ندهیم این میراث معنوی از بین برود و این مسئولیت را بر گردن‌مان احساس می‌کردیم. اوایل، انجام کار خیلی سخت بود، اما خوشحالیم که بالاخره تا جایی که به‌عنوان بخش خصوصی توان داشتیم، فعالیت کردیم.
درطول این سال‌ها ما فیلم‌های خارجی متعددی درباره کریسمس دیده‌ایم اما فیلمی مختص آیین نوروز وجود نداشته و چطور این ضرورت را احساس کردید؟
اولین‌باری که با استاد نصیریان درباره این فیلم صحبت کردم، ابتدا ابراز خستگی کردند اما وقتی متوجه موضوع شد، مقداری به فکر فرو رفتند و بعد گفتند پس نگاهی می‌کنم و زمانی که دوباره پیش ایشان رفتیم، گفتند که این همه سال گذشته و این یک علامت سؤال خیلی بزرگی است که چرا فیلمی درباره نوروز نداریم؟… در خارج از کشور بابانوئل یک نفر است که مژده‌آور کریسمس است اما ما در فرهنگ ایرانی عمونوروز، حاجی‌فیروز و اهریمن داریم و به هیچ‌کدام از اینها پرداخته نمی‌شود و به جرأت می‌گویم که اگر از بیشتر خانواده‌ها فلسفه وجودی حاجی‌فیروز را بپرسیم، نمی‌دانند و فقط می‌دانند عمونوروز می‌آید و ننه‌سرما به خواب می‌رود اما علت به خواب رفتن ننه‌سرما هنگام ورودعمو‌نوروز را نمی‌دانیم وحتی خودماهم هنگام کاربه تمام این اطلاعات رسیدیم. ما برای اولین‌بار جغرافیای نوروز را نشان دادیم و امیدوارم وقتی مردم فیلم را می‌بینند، بدانند کوه قاف، زندان اهریمن و جنگل همیشه بهار کجاست.اخیرابرداشت اشتباهی درباره حاجی‌فیروزبه‌وجود آمدکه می‌گفتنداین نماد بردگی است امااین ربطی ندارد و قصه نوروز و حاجی‌فیروز به چند هزار سال قبل باز‌می‌گردد.البته به‌قدری موضوعات زیاد بود که ما به تمام اینها گریز زدیم.
آیا با توجه به جغرافیای نوروز و کشورهایی که این سنت باستانی را جشن می‌گیرند، قصد پخش بین‌المللی نوروز را هم دارید؟
نمایش جغرافیای نوروز و وجود بچه‌هایی از کشورهای همجوار که این آیین باستانی را جشن می‌گیرند به این علت بود که اشاره کنیم جشن نوروز هیچ مرزی ندارد. به همین دلیل برای نجات دادن نوروز به همکاری این بچه‌ها نیاز بود. این فیلم قطعا بعد بین‌المللی دارد، چون بخشی از فرهنگ ما درون آن می‌گنجد وبه همین علت در بعضی از کشورهای همسایه مانند دبی و تاجیکستان اکران همزمان داریم و با این‌که خیلی از کشورها پیشنهاد اکران داشتند به سال آینده موکول می‌شود.
دیدگاه شما قبل و بعد از این‌که تهیه‌کنندگی این کار را به‌عهده بگیرید، چقدر تغییر کرد؟
من دغدغه این موارد را از قبل داشتم که یکی از آنها نوروز بوده، اما نوروز دریایی است که وقتی وارد آن می‌شوید، متوجه اهمیت آن خواهید شد و کمتر کسی می‌داند که چله، چهارچهار و سرمای پیرزن‌کش چه معنی می‌دهد. به مرور هر قدر در این ماجرا دقیق می‌شدم، اول این‌که ناراحت بودم، چراکه این موضوعات مغفول مانده و به آن نپرداختیم و دوم این‌که خوشحال بودم که جزو اولین نفراتی هستیم که به نوروز می‌پردازیم و شاید سنگ بنایی برای ادامه این موضوع از سوی دیگران باشد. امروز خارجی‌ها دنبال قهرمان‌های خیالی نظیر مرد عنکبوتی و آواتار می‌روند، ولی ما تمام داستان‌های افسانه‌ای را در فرهنگ‌مان داریم. به قدری برای بازی‌های رایانه‌ای و پویانمایی اسطوره و قهرمان داریم که امکان گنجاندن‌شان در قالب آثار هنری وجود دارد و می‌توانیم به تمام آنها بپردازیم. در تمام این داستان‌ها ظرفیت‌های لباس، گرافیک و داستان وجود دارد.
با توجه به این‌که بخش زیادی از نوروز، با هوش مصنوعی ساخته شده، بعضی معتقدند هوش مصنوعی به خلاقیت ضربه می‌زند و بعضی هم چنین نظری ندارند. دیدگاه شما درباره استفاده از این ابزار مدرن چیست؟
استفاده از هر شکل فناوری، یک خوبی و یک بدی دارد و نمی‌توانید بگویید که چاقو بد یا به درد نخور است، چون هم می‌توانیم استفاده خوب از آن داشته باشیم و هم بد. هوش مصنوعی نیز همین گونه است و قطعا خیلی می‌تواند کمک کند. اکثر فضاهایی که در این فیلم استفاده کردیم، وجود خارجی نداشت. به عنوان مثال، اگر دنبال فرودگاهی باشید، می‌روید کار فیلمبرداری‌تان را آنجا انجام دهید اما برای نشان دادن جوانه طراوت که روی دست پسر می‌روید، هیچ ما به ازای خارجی نداریم. برای خلق چنین فضایی، اولین راه این است که یک گروه پویانمایی روی آن کار کنند که زمانبر و هزینه‌بر است. اگر درست از هوش مصنوعی استفاده کنیم در اختیار شما قرار می‌گیرد و این موجب بالاتر رفتن سرعت و کیفیت بیشتر کار می‌شود. مشخص است هوش مصنوعی کار را انجام نمی‌دهد و قطعا تفکر نویسنده و کارگردان در آن دخیل است.
چه چالش‌هایی را برای تهیه‌کنندگی نوروز از سر گذراندید؟
کل این کار چالش محسوب می‌شود و به‌شدت به در خطر بودن نوروز اعتقاد دارم و زمانی که کار را شروع کردیم، با کرونا رو‌به‌رو بودیم. دو راه داشتیم؛ یکی توقف و دیگری ادامه کار که در نهایت تصمیم گرفتیم ادامه دهیم. موضوع بعدی این‌که به‌شدت هزینه‌های کار کمرشکن بود و از کنترل ما خارج شده بود. ما برای این کار که مربوط به فرهنگ، آداب و رسوم و سنت‌های قدیمی تاریخ کشورمان است از نهادهای متولی وام خواستیم اما به ما کمک نکردند و اگر بودجه بیشتری داشتیم، می‌توانستیم کارهای بهتری انجام دهیم. مأموریت این فیلم هم ارتباط با فرهنگ کشورهای دیگر است و متأسفانه درهای نهادهای متولی بسته بود. این برایم دردآور بود که چرا به یک دغدغه ملی که حتی مقام معظم رهبری به آن اشاره کرده، نپرداختیم و باید از آن مراقبت کنیم.
کتابی درباره «نوروز» به قلم تهیه‌کننده
همزمان با فیلم «نوروز»چاپ اول کتابی به همین نام به نویسندگی محمدرضا نادری ومریم اسلامی، نگارگری و تصویرگری فرهاد رفیعی در ۱۵۶ صفحه وهزار نسخه در بهار۱۴۰۳ با همیاری انتشارات اشجع منتشر می‌شود. محمدرضا نادری درباره این کتاب به جام‌جم گفت: برای اولین‌بار افسانه عمو نوروز راکه سفرش ازروزدرختکاری شروع می‌شودودرروز سیزده بدر به جنگل همیشه بهار می‌رسد، در این کتاب شرح داده شده است. تمام این قهرمان‌ها در واقع هفت اسطوره وهفت حلقه زندگی هستند. به عبارتی، عمو نوروز نماد شعف و آغاز جدید و ننه سرما هم نماد صبر و شکیبایی است و هر‌کدام از این هفت هم‌پیمان نماد یکی ازسین‌ها سرسفره هفت سین هستند.این کتاب درباره کل دنیای نوروز است وداخل آن تمام نشانه‌هایی که ما از کوزه‌شکنی، کوه قاف و حاجی فیروز داریم، به همراه مجموعه‌ای از نگارگری منتشر‌کردیم. در واقع تمام مواردی که به صورت کاغذی بود را برای اولین بار تصویری کردیم. شیوه چاپ کتاب به این صورت است که ابتدا توضیحاتی درباره شخصیتی مثل عمو نوروز وجود دارد و در مقابل آن تصویرش نگارگری شده است.ما درمجموعه این نگارگری‌هانشان دادیم که عمو نوروز چه شکلی داشته و چهره دختر پادشاه آفتاب‌چگونه بوده است.معتقدم کنار کتاب قرآن و حافظ در هفت سین باید یک کتاب نوروز هم باشد،چون اگر چهارشنبه سوری ونوروز اصلی شناخته شود،هم بچه‌ها و هم بزرگ‌ترها سعی می‌کنند سراغ برگزاری آیین‌های اصلی بروند.
