در بازار تولید و پخش سینما یکسری عوامل کلیدی در موفقیت یک فیلم نقش دارند که ابتدا ممکن است فقط نام فیلمساز، بازیگران یا حتی تبلیغات گسترده به ذهن آید، اما باید حضور عوامل دیگری را هم در یک موفقیت یا ناکامی دخیل دانست که اگرچه شاید خیلی در ویترین نباشند اما می‌توانند تاثیرگذاری قابل توجهی داشته باشند.
امیرحسین علم‌الهدی – کارشناس سینمایی – در یادداشتی که به طور اختصاصی ، به جایگاه سینمای صنعتی در ایران و ساختار آن نگاهی متفاوت داشته و از چند شخص و سازمان به عنوان بازیگران اصلی بازار سینما نام برده است.
او در یادداشت خود که جدولی هم به آن پیوست شده، نوشته است:
«کمپانی یا همان نگاه ساختاری متمرکز در سینما از تولید تا نمایش فیلم (تولید، پخش و سینماداری) حلقه مفقوده “صنعت سینما” در ایران است. سینمایی که به اسم صنعت از آن یاد می‌شود ولی همچنان در وضعیت شبه صنعتی آن هم با نگاه محدود است. فروش یک هزار و ۲۰۰ میلیارد تومانی در سال ۱۴۰۲ با این که فروش خوبی به نسبت سالیان گذشته است اما اگر بخواهیم با نگاهی به سینمای جهان بنگریم، یعنی حدود ۲۰ میلیون دلار. این در حالی است که کشور امارات عربی متحده سینمای خود را با رقمی نزدیک به ۲۵۰ میلیون دلار بیشتر در حوزه خدمات تعریف می‌کند تا مفهومی به نام فرهنگ خود!
مُحسنات تولید داخلی بر کسی پوشیده نیست و به قول بهرام بیضایی که جایی گفته است، «ما آن چه که هستیم تولید می‌کنیم»، امیدوارم این گفته او شامل فرهنگ غنی ایرانیان و تولیدات سینمایی خود نباشد و بی‌شک نمی‌توان آنچه که هستیم را در تولیدات سینمایی خود ارزیابی نماییم!
اما غرض از ارائه این جدول پیوست، ضرورت توجه به صنعتی شدن سینما است که قطعا بدون کارِ تیمی و تبدیل به کمپانی شدن فعالان سینما از “صنعت” خبری نیست و به نوعی در حال برگزاری یک “سینما بازار یا به نوعی جمعه بازار هستیم” و نه “صنعت سینما “!
بازیگران اصلی سینمای ایران در ۳۰ سینمای برتر کشور (با استناد به گزارش فروش سال ۱۴۰۲ سینمای ایران، اعلام شده توسط سینماشهر) احصا شده است که در این گردش ۵۵ درصدی کل سینمای ایران، علی سرتیپی (تهیه‌کننده، سینمادار و پخش‌کننده) و شرکایش و سپس حوزه هنری و محسن خباز (سینمادار) و شرکایش و شهرداری تهران خودنمایی می‌کنند.
مابقی سینماهای این لیست هم بصورت (تک نفره) مدیریت می‌شوند. البته دفتر پخش علی سرتیپی به نام «فیلمیران» و پخش «بهمن سبز» حوزه هنری بازوهای کمکی این بازیگران هستند اما بی‌شک نقطه قدرت علی سرتیپی فارغ از این خودنمایی در اقتصاد سینمای ایران، پلتفرم فیلم‌نت است که می‌تواند نفش بسزایی در یکه‌تازی این فعال سینمایی در (صنعت تصویر ایران و نه تنها صنعت نداشته سینمای ایران) داشته باشد.
تا این جای کار علی سرتیپی توانسته است شبه کمپانی موفقی را بصورت غیر متمرکز راه بیاندازد (کمپانی ساختاری متمرکز دارد)، اما این بازار نیاز به دو سه کمپانی یا شبه کمپانی دیگر دارد. پس منظر می‌مانیم هرچند خیلی دیر شده است.
| بازیگران بازار سینما | فروش (ریال) | درصد از فروش کل کشور | تعداد مخاطب | درصد از مخاطب کل کشور | درصد از مخاطب کل کشور |
|---|---|---|---|---|---|
| علی سرتیپی | ۱,۸۴۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۱۴,۸۸۵ | ۳,۴۵۳,۳۳۳ | ۱۲,۵ | ۴ سینما (کورش، ایران‌مال، لوتوس و شکوفه) |
| حوزه هنری | ۱,۴۰۸,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۱۱,۶۰۲ | ۳,۰۵۸,۷۴۷ | ۱۰,۵ | ۷سینما (آزادی تهران، هویزه و آفریقا مشهد، ساحل و چارباغ اصفهان، سپهر ساری، سپیدرود رشت) |
| محسن خباز | ۷۷۹,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۶,۲۸۳ | ۱,۵۴۱,۳۸۱ | ۵ | ۴سینما (شهر آفتاب، شیرازمال و گلستان در شسراز، شمیران سنتر در تهران) |
| شهرداری تهران | ۳۲۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۲,۸۲۸ | ۷۲۶,۷۸۶ | ۲,۵ | ۲ سینما (ملت و راگا در تهران) |
| جمع کل(بازیگران اصلی) | ۴,۳۴۷,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۳۵,۵۹۰ | ۸,۷۸۰,۲۴۷ | ۳۰,۵ | ۱۷ سینما |
| جمع کل ۳۰ سینمای برتر کشور | ۶,۸۳۳,۶۹۲,۳۶۱,۰۰۰ | ۵۵,۴۱۵ | ۱۳,۸۵۲,۸۸۵ | ۴۸ | ۳۰ سینما |
| جمع کل کشور | ۱۲,۴۱۰,۷۳۳,۱۳۱,۴۰۷ | ۱۰۰ | ۲۸,۵۶۹,۸۵۸ | ۱۰۰ | ۲۷۷ سینما |
توضیحات ضروری:
۱) ۳۰ سینمای اصلی تهران در فروش کل کشور کمی بیشتر از ۵۵ درصد و در تعداد تماشاگر ۴۸ درصد سهم کل کشور را در اختیار دارند.
۲) ۱۷ سینمای بازیگران اصلی کمی بیشتر از ۳۵ درصد از فروش کل سینمای ایران و ۳۰.۵ درصد از کل تماشاگران را در اختیار دارند.
۳) حوزه هنری به دلیل تعداد بالای سینماهای در اختیار در سراسر کشور، حدود ۲۵ درصد از فروش کل کشور را در اختیار دارد و بازیگر اصلی سینمای ایران در حوزه پخش و سینماداری است.
۴) علی سرتیپی با شراکت گروه صنعتی گلرنگ و محمدرضا صابری (سینمادار و سخنگوی فعلی انجمن سینماداران) و فیلمیران توانسته است نقش مهم و موثری در این بازیگری داشته باشد.
۵) محسن خباز با شرکای ناشناخته خود در مجموعه سینماهای شهر آفتاب توانسته است رده سوم این جدول را از آن خود کند.
۶) با پیوستن مجموعه سینمایی باغ کتاب، شهرداری تهران می‌تواند سهم خود را به ۵ تا ۶ درصد برساند.
۷) بازیگران اصلی سینما در جدول بالا نشان‌دهنده ضرورت توجه به همگرایی بین تهیه‌کننده‌ها، پخش‌کننده‌ها و سینماداران هستند. (تشکیل کمپانی و بهم پیوستگی زنجیره تولید، توزیع و نمایش سینمای ایران)
