فیلم «۲۳ نفر» دومین ساخته‌ی مهدی جعفری است که اولین‌بار در سی‌وهفتمین جشنواره‌ی فیلم فجر به نمایش درآمد و با استقبال خوبی از سوی تماشاگران و هیات داوران روبه‌رو شد. «۲۳ نفر» از ۲۰ آذر در سینماها اکران شده است. به همین منظور با مهدی جعفری به گفتگو نشستیم.

چطور شد که تصمیم گرفتید فیلم «۲۳ نفر» را بسازید؟

پاسخ به این سوال برای من کمی مشکل است. شاید هم به نوعی خود بیست و سه نفر این تصمیم را گرفته‌اند، نمی‌دانم. اما می‌دانم که در لحظه لحظه‌ تمام هشت سال و اندی که من امیدوارانه به دنبال ساخته شدن این فیلم بودم لطف حق شامل حالم بوده است. امیدوارم پاسخ به این سوال که چرا من این فیلم را ساخته‌ام بعد از تماشای آن و به‌واسطه‌ی خود فیلم به تماشاگران داده شود. مهم این است که بالاخره بعد از سال‌ها توانستم با حمایت سازمان سینمایی اوج فیلم «۲۳ نفر» را بسازم .علی رغم همه مشکلاتی که وجود داشت امروز احساس می کنم که شاید تقدیر این فیلم همین اتفاقی بوده که برایش افتاده است. به همین دلیل تمایلی ندارم تا با ذکر سرگذشت پیگیری‌ها از کسی یا جایی گلایه‌ای کنم. فضای جامعه سینمایی ما به خودی خود انباشته از ابرهای تیره‌ آه و ناله است. نمی‌گویم کسی از اوضاع نابسامان امروز سینما شکوه و شکایتی ندارد اما گمان می‌کنم همه ما باید بیشتر به دنبال روش‌های سازنده باشیم تا آه وناله‌های فرساینده.

میزان موفقیت هر فیلم در میزان و کیفیت همین ارتباط با مخاطب نهفته است نه مراجعه به آمارهای فروش یا هیاهوی ژورنالیستی و تبلیغاتی آن.

این تعداد بازیگران نوجوان را چطور برای بازی در فیلم‌تان انتخاب کردید؟ از تجربه‌ی همکاری با آن‌ها توضیح دهید. در یکی از مصاحبه‌هایتان گفتید که بازیگر نقش ملا صالح برای اولین‌بار مقابل دوربین قرار گرفته، چه ویژگی‌ای باعث شد که به او اعتماد کنید؟

از مدت‌ها پیش که فیلم را در ذهن خود می‌ساختم به این نکته پی بردم که به دنبال چه نوع الگویی برای بازی‌های فیلم هستم. می‌دانستم که باید تا حد امکان از بازیگران بومی و شهرستانی استفاده کنم. لهجه و گویش آن‌ها بخشی از شرایط لازم برای باورپذیر کردن جهان درون فیلم بود. ابتدا در پیش تولید کار به کمک دوست و دستیار خوبم سیامک مردانه فراخوان‌های متعددی در سراسر کشور دادیم و در استان‌هایی که مد نظرمان بود از بازیگران نوجوان تست‌هایی گرفتیم و طی چندین مرحله دست به انتخاب زدیم. بعد از آن هم از دوست دیرین دیگری آقای جمشید بهمنی کمک گرفتم تا پیش از اینکه بازیگران نوجوان جلوی دوربین بروند به مدت یک‌ماه تحت آموزش و هدایت اولیه قرار گیرند. ویژگی مهم این نوجوانان علاقه، تلاش و پشتکارشان بود. در زمان فیلم‌برداری هم شرایط سختی در روند ساخت حاکم بود که بچه‌ها به خوبی از پس آن برآمدند. سعی ما بر این بود که بازی بازیگران فیلم حتی با توجه به سوابق حرفه‌ای بازیگری‌شان زیاد دیده نشود. به نظر من مهم‌ترین ویژگی بازی‌های این فیلم یکسان بودن سطح انرژی و استایل بازی‌ها است. شاید شنیده باشید که برخی از تماشاگران از حال و هوای مستند این فیلم سینمایی سخن می‌گویند. مطمئنا این حال و هوای مستند که من نام آن را بازسازی زندگی واقعی روی پرده سینما می‌گذارم دقیقا همان هدفی بود که من و همکارانم در مسیر ساخت فیلم «۲۳ نفر» برای آن تلاش کردیم و خدا را شکر به آن چیزی که می‌خواستیم رسیدیم. انتخاب سعید آلبو عبادی کاملا جنبه تقدیری داشت. ما تصمیم خود را گرفته بودیم که به دلیل وجود چهره‌های ناشناس نوجوان برای باور پذیرتر شدن جهان داستان از حضور چهره‌های مطرح و شناخته شده در سینما بپرهیزیم. بنابراین برای نقش اصلی بزرگسال فیلم یعنی ملاصالح قاری می‌بایست چند فاکتور دیگر مد نظر قرار می‌گرفت، یکی شباهت فیزیکی بازیگر به خود ایشان و دیگری تسلط به زبان عربی. یک روز به طور اتفاقی تصویر سعید آلبو عبادی از نظر من گذشت و روی چهره او مکث کردم. تا پیش از این سعید را از نزدیک ندیده بودم و فقط با هم تلفنی حرف زده بودیم. او را به عنوان نویسنده و مستندساز می‌شناختم و اصلا نمی‌دانستم که سابقه بازی تئاتر هم دارد. بعد از تست اولیه بازی هم هر دوی ما خیلی مطمئن نبودیم که نتیجه کار چه می‌شود چون بدون رودروبایستی به سعید گفته بودم که باید سطح و مدل بازی‌اش را با دیگر بازیگران فیلم به‌خصوص نوجوان‌ها یکسان کند. از طرفی اصرار داشتم که حال و هوای صالح واقعی را هم به رنگ و بوی بازی‌اش اضافه کند. به قول خودش پوستش کنده شد ولی نتیجه‌ای کاملا رضایت بخش و به یادماندنی به دست آمد.

نمی‌گویم کسی از اوضاع نابسامان امروز سینما شکوه و شکایتی ندارد اما گمان می‌کنم همه ما باید بیشتر به دنبال روش‌های سازنده باشیم تا آه وناله‌های فرساینده.

برای نوشتن فیلمنامه فقط از آقای احمد یوسف‌زاده کمک گرفتید؟

من علاوه بر کتاب «آن بیست و سه نفر» نوشته‌ی احمد یوسف‌زاده که خودش یکی از اعضای گروه ۲۳ نفر است، از تعداد زیادی برای نوشتن فیلمنامه‌ی این فیلم استفاده کردم. مجموعه مستند «بیست و سه نفر» در فاصله سال‌های ۸۴ تا ۸۷ برای شبکه چهار سیما ساخته شد و پژوهشگر آن دکتر محمد شهبا بود که پژوهش اولیه‌ی او مهم‌ترین اتفاق در روند شناسایی گروه بیست و سه نفر و معرفی آن‌ها به مردم بود. تهیه‌کنندگی آن مجموعه را علیرضا رئیسیان به عهده داشت و نویسندگی و کارگردانی را هم خودم برعهده داشتم. همچنین کتاب «ملا صالح قاری» نوشته خانم رضیه غبیشی و درنهایت هم مجددا به خود اعضای واقعی گروه بیست و سه نفر و خاطراتشان مراجعه کردم. متن فیلمنامه سینمایی «۲۳ نفر» در طول این هشت سال چیزی حدود چهل بار بازنویسی شده است اما در آخرین نسخه از مشاوره و کمک تعدادی از جمله دکتر محمد ساردویی،‌ دکتر احمد یوسف‌زاده، ابراهیم حاتمی‌کیا که در مرحله تولید کار در کنار من بودند، استفاده کردم. همچنین آقای دکتر حبیب احمدزاده که از دوران ساخت مستند تا به امروز یار و همراه بیست و سه نفر بوده‌اند و کمک‌های قابل توجهی به ما کرده‌اند. آقای مجتبی فرآورده هم که در کنار حمایت‌هایشان در حوزه تهیه‌کنندگی از نظرات‌شان در نگارش متن نهایی هم استفاده کردم.

زمانی که مشغول فیلم‌برداری بودید، فکر می‌کردید « ۲۳ نفر» با استقبال خوبی در جشنواره روبه‌رو همراه شود و در بخش‌های مختلف نامزد دریافت جایزه شود؟

خالصانه بگویم که وقتی فیلمی می‌سازید خنده‌دار است که به جوایز و جشنواره‌ها و… این چیزها فکر کنید. مهم‌ترین وظیفه فیلمساز تمرکز بر روی فیلم است و البته توجه به چگونگی ارتباط فیلم با مخاطب به عنوان یک عیار سازنده، همواره و در تمام مراحل فیلم‌سازی باید مد نظر باشد اما نه به انگیزه‌ تایید و تشویق شنیدن بلکه فقط از نظر کارکرد تکنیکی و ایجاد رابطه موثر میان فیلم و مخاطب باید باشد. میزان موفقیت هر فیلم در میزان و کیفیت همین ارتباط با مخاطب نهفته است نه مراجعه به آمارهای فروش یا هیاهوی ژورنالیستی و تبلیغاتی آن.

این ۲۳ نفر و همچنین ملا صلاح را چطور و با کمک چه کسانی پیدا کردید؟

اولین آشنایی من با گروه ۲۳ نفر به حدود چهارده سال قبل بازمی‌گردد که به‌واسطه مستند بیست و سه نفر و پژوهش آقای دکتر شهبا بود. در پژوهش اولیه آقای شهبا اشاره‌ای کلی به شخصیت صالح قاری شده بود اما وقتی من در حین مصاحبه با افراد بیست و سه نفر به تعاریف و ابعاد تازه‌ای از این مرد برخوردم و متوجه شدم که خودشان هم هیچگونه اطلاعی از سرنوشت صالح بعد از سال‌های آزادی ندارند؛ تصمیم گرفتم تا در میانه‌ی ساخت مستند و طی سفری به جنوب کشور از حال او جویا شوم. در این جستجو عباس پورخسروانی از بچه‌های ۲۳ نفر کمک موثری به ما کرد. پس از پیدا کردن صالح در آبادان مسیر طرح و فیلمنامه آن مستند عوض شد و قرار شد تا برای اولین‌بار در سال هشتاد و پنج، بعد از حدود بیست و چهار سال، من بیست و سه نفر را به دیدار دوست قدیمی‌شان ببرم. اتفاقی که پس از آن تصویر صالح قاری را در اذهان عمومی دگرگون کرد.

لوکیشن فیلم «۲۳ نفر» کجا بود؟

حدود هفتاد درصد فیلم در دکورهایی که در تهران ساخته شده بود فیلمبرداری شد و بخشی در آبادان و خرمشهر و اهواز و بخش‌هایی هم در شهرک سینمایی دفاع مقدس فیلم‌برداری شد.

در حال حاضر مشغول ساخت چه فیلمی هستید؟

مدتی‌ است با همراهی همسرم مهین عباس‌زاده مشغول نگارش فیلمنامه‌ای جدید هستیم که امیدوارم به زودی شرایط ساخت آن فراهم شود.