خانه‌نشینی در دوران شیوع کووید-۱۹ برای هر سنی با تغییرات مشابه و مشخصی در سبک زندگی همراه بوده است که مهم‌ترین شاخص آن اعتیاد به گردش در دنیای مجازی از طریق گوشی‌های تلفن همراه است. فرزندان بسیاری از خانواده‌ها هم با توجه به محدودیت‌ها و نگرانی‌های موجود برای خروج از خانه چاره‌ای جز پر کردن اوقات فراغت خود با بازی‌های رایانه‌ای و پناه بردن به ارتباطات مجازی ندارند.

اما استفاده طولانی‌مدت از رایانه و گوشی‌های هوشمند برای بزرگسالان و نوجوانان در درازمدت عوارضی از خود برجا می‌گذارد که ممکن است در برخی موارد جبران‌ناپذیر باشد. عوارض چشمی ناشی از استفاده بیش‌از اندازه از وسایل الکترونیک در دوران قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی ناشی از شیوع کرونا بهانه‌ای شد تا با دکتر خلیل قاسمی‌فلاورجانی، فوق‌تخصص شبکیه و مدیر گروه چشم‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفتگو کنیم.

آیا ثابت شده که استفاده طولانی‌مدت از تلفن همراه آسیب‌های جدی به چشم‌ها وارد می‌کند؟

خیر. شواهدی وجود ندارد که استفاده طولانی‌مدت از گوشی هوشمند آسیب جدی به چشم وارد می‌کند. اگر منظور مدت‌زمان کلی استفاده از تلفن همراه است شواهدی مبتنی بر این قضیه ارائه نشده، اما استفاده طولانی و بدون وقفه از تلفن‌های همراه هوشمند، تاحدودی ممکن است آسیب‌رسان باشد.

آسیب‌های وارد شده بر اثر کار طولانی با رایانه، تبلت و گوشی هوشمند شامل خشکی چشم، خستگی، سردرد و گردن‌درد است. محدود‌کردن زمان کار با این وسایل به پیشگیری از بروز این عارضه کمک می‌کند. استراحت مکرر در مدت استفاده از رایانه، رعایت فاصله مناسـب از صفحه نمایشگر، استفاده از نمایشگر‌های مناسـب بـا تنظیمـات استاندارد، جهت قرارگیری نمایـشگر و تنظیم نور مناسب محیط در کاهش آسیب‌های چشمی بسیار مؤثر است.

پس آسیب‌های ناشی از کار با رایانه و گوشی هوشمند به دو طیف چشمی و غیرچشمی تقسیم می‌شود؟

همان‌گونه که گفتم آسیب‌های چشمی ناشی از کار طولانی و بدون وقفه با این وسایل شـامل چهار دسـته کلـی خـستگی چشم، احساس ناراحتی و فشار در چشم‌هـا، تغییرات اشکی و خشکی چشم می‌شود. آسیب‌های غیرچشمی هم درد گردن، سردرد و کمردرد را دربر می‌گیرد. برخـی از این علائم ارتباط مستقیمی با چشم ندارند، اما با رعایت اصولی که به سلامت چشم منجر می‌شود از شدت آن‌ها نیز کاسته خواهد شد.

آیا ممکن است استفاده طولانی از گوشی هوشمند منجر به نزدیک‌بینی و تغییر نمره چشم شود؟

در این مورد نتایج بررسی‌ها متناقض است و اگر چنین تاثیری را به‌دنبال داشته باشد بسیار اندک است. استفاده طولانی از این وسایل التهاب چشمی هم ایجاد نمی‌کند. عوارض خطرناک‌تری مثل مسدود شدن شریان‌های چشمی یا تومور‌های چشمی هم گزارش نشده است.

چه کسانی بیشتر مستعد بروز خشکی چشم هستند؟

کسانی که از قبل خشکی چشم داشته یا اعمال جراحی لیزیک انجام داده‌اند. همین‌طور افرادی که بیماری‌های سیستمیک و ایمنی دارند، بیشتر مستعد ابتلا به خشکی چشم هستند. کسانی که قطره‌های چشمی دیگران را بدون تجویز پزشک برای رفع مشکلات چشمی خود استفاده می‌کنند نیز در خطر ابتلا به خشکی چشم هستند.

آیا کودکان و نوجوانان هم به خشکی چشم مبتلا می‌شوند؟

بله. هر کسی که طولانی‌مدت با رایانه کار کند، چون میزان پلک زدنش در دقیقه کم می‌شود، خشکی هم ممکن است برای چشمش اتفاق بیفتد. پس همه اشخاص باید یاد بگیرند مدام پلک بزنند، هر ۲۰ دقیقه یکبار به چشم‌های خود استراحت بدهند و فاصله ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متری گوشی همراه نسبت به چشم‌هایشان را هنگام کار با آن رعایت کنند.

عوارض و نشانه‌های دچار شدن به خشکی چشم چیست؟

خشکی چشم با سوزش، خارش، احساس ناراحتی و قرمزی چشم همراه است و وقتی شخص پلک می‌زند تصور می‌کند خرده شن در چشمش است. به‌دنبال بروز این علائم باید محل رویش مژه‌ها با آب گرم و شامپو بچه شست‌وشو داده شود. ماساژ دادن نیز بسیار مهم است و در نهایت استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی توصیه می‌شود.

در دوران شیوع کووید-۱۹ و این‌که بسیاری از مردم هنوز در خانه هستند چه توصیه‌ای برای استفاده درست و ایمن از تلفن همراه برای سنین مختلف دارید؟

به‌طور کلی یک سری آسیب‌های غیرچشمی در کاربرد تلفن همراه وجود دارد که ناشی از موقعیت قرار گرفتن سر و گردن و همچنین زاویه قرار گرفتن تلفن نسبت به گردن است. البته آسیب‌های گردنی می‌تواند علائمی مانند چشم‌درد و سردرد ایجاد کند. اما در مورد چشم توصیه می‌شود مدت استفاده از گوشی محدود شود؛ یعنی هر ۲۰ دقیقه یکبار شخص به مدت ۲۰ ثانیه به دوردست نگاه کند.

چه توصیه‌ای به کودکان برای کار با این وسایل دارید؟

به‌خاطر اثرات منفی روانی و رشدی استفاده طولانی‌مدت کودکان از این وسایل، توصیه می‌شود بازی‌های رایانه‌ای و کار با گوشی هوشمند محدود شود. اما عوارض چشمی خاصی جز خشکی چشم در این مورد تاکنون دیده نشده است.