شاید نتوان امن‌تر از رحم مادر برای جنینی که هر روز در حال رشد کردن و قد کشیدن است، پیدا کرد. جنین ماه‌ها شناور در آب در وجود مادری که از همه روح و جسمش برای فرزندش مایه می‌گذارد، جان می‌گیرد تا روزی که به دنیا لبخند بزند. این شیوه‌ای معمول، اما خارق‌العاده از تولد یک نوزاد است.

اما محققان سال‌هاست به‌دنبال آن هستند که بتوانند راهی پیدا کنند تا جنینی را خارج از بدن مادر و در فضایی ساخته دست بشر به نام رحم مصنوعی بزرگ کنند تا زمانی که قابلیت تولد پیدا کند. این پدیده شاید بیشتر شبیه فیلم‌های علمی – تخیلی باشد، اما مانند هر پدیده دیگری که سال‌ها در فیلم‌ها آن را تماشا کرده بودیم و حالا به واقعیت تبدیل شده است، این نیز می‌تواند به راهی جدید و متفاوت برای تولد جنین تبدیل شود.

رحم مصنوعی نوعی دستگاه است که نقش اندام مصنوعی را بازی می‌کند و به زوجین در رشد جنین خارج از فضای رحم مادر کمک می‌کند. بسیاری از محققان ادعا می‌کنند استفاده از رحم مصنوعی می‌تواند سختی تحمل ۹ ماهه جنین در شکم مادر را کاهش دهد. درواقع، پیشرفت فناوری‌ها و روش‌های پزشکی گزینه‌های بهتر و مناسب‌تری را پیش روی مادران قرار می‌دهد تا بارداری متفاوتی را تجربه کنند.

در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹ میلادی، دو گروه از محققان نمونه‌ای اولیه از دستگاه‌های رحم مصنوعی را ساختند و با موفقیت روی حیوانات آزمایش کردند. نتایج آنقدر موفقیت‌آمیز بود که آن‌ها امیدوارند به‌زودی بتوانند آن را روی نمونه‌های انسانی آزمایش کنند. اولین نمونه رحم مصنوعی در مورد جنین بره به‌کار برده شد.

محققان تضمین می‌کنند نگهداری جنین در رحم مصنوعی الزاما به‌معنای تولد نوزاد مرده یا بروز نقص‌های شدید در بدن نوزاد نیست و می‌تواند مزایای زیادی هم داشته باشد. برای مثال، چندی پیش، گروهی از محققان بره‌ای را برای مدت چهار هفته در یک رحم مصنوعی رشد دادند. محققان استرالیایی هم بارداری مصنوعی را داخل رحم مصنوعی برای بره و کوسه انجام دادند و نتایج قابل قبولی دریافت کرده‌اند.

نوع ساده‌تر رحم مصنوعی سال‌هاست در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ به‌طوری که وقتی نوزادی زودرس به دنیا می‌آید، تا زمانی که مراحل رشد خود را کامل کند، پزشکان او را داخل دستگاه مخصوصی قرار می‌دهند. معمولا مدت زمانی که نوزاد داخل این دستگاه‌ها قرار می‌گیرد، کوتاه است و پس از آن می‌تواند زندگی عادی را مانند دیگر نوزادان در کنار والدین خود تجربه کند. اما تفاوتی که رحم مصنوعی با این دستگاه‌ها دارد، اینجاست که جنین زمان طولانی‌تری را خارج از بدن مادر سپری می‌کند.

کمک به نوزادان زودرس

یکی از اصلی‌ترین اهدافی که محققان از ابداع رحم مصنوعی دارند، تمرکز روی قابلیت‌های این دستگاه پیچیده و افزایش احتمال زنده ماندن نوزادان زودرس است. در حال حاضر، نوزادانی که زودتر از هفته بیست و دوم بارداری متولد می‌شوند، احتمال بسیار پایینی برای زنده ماندنشان وجود دارد. همین‌طور نوزادانی که در هفته بیست و سوم بارداری به دنیا می‌آیند در معرض نقص‌های مادرزادی متعدد قرار می‌گیرند.

در واقع، استفاده از کیسه‌های زیستی بسته که نقش رحم طبیعی مادر را ایفا می‌کنند، می‌تواند علاوه‌بر بالا بردن احتمال زنده‌ماندن این قبیل نوزادان، کیفیت زندگی آن‌ها را نیز افزایش دهد. کیسه زیستی، اکسیژن لازم را برای زنده ماندن جنین فراهم می‌کند و حاوی نوعی مایع آمنیوتیک است که امکان دسترسی به بند ناف و تمام مواد مغذی و آب مورد نیاز جنین در آن فراهم است و در مواقع نیاز، حتی می‌توان از طریق آن به جنین دارو تزریق کرد.

به عبارتی، رحم مصنوعی با ایجاد شرایطی مانند رحم مادر، این امکان را فراهم می‌کند که جنین خارج از رحم طبیعی و برای مدتی طولانی باقی بماند تا به اندازه‌ای رشد کند که بتواند به‌طور مستقل به زندگی خود ادامه دهد. رحم مصنوعی می‌تواند محیط فوق‌العاده‌ای را برای رشد جنین و تعادلی از هورمون‌ها و مواد مغذی را برای او تأمین کند. از مزیت‌های رحم مصنوعی می‌توان به محافظت از جنین در حال رشد در برابر آسیب‌های خارجی مانند بیماری‌های عفونی اشاره کرد.

علاوه‌بر آن، گاهی شرایط و خطراتی برای جنین پیش می‌آید که پزشک در دوران بارداری متوجه آن می‌شود، اما مجبور است درمان آن را تا به دنیا آمدن نوزاد به تأخیر بیندازد. اما با کمک رحم مصنوعی، پزشک به‌راحتی می‌تواند در صورت بروز مشکلی در جنین، او را تحت درمان و حتی عمل جراحی قرار دهد.

کمک به زنان نابارور

از آنجا که محققان بسیار امیدوارند تا سال‌های آینده بتوانند از فناوری جدید رحم مصنوعی برای رشد جنین انسان استفاده کنند، برخی از آن‌ها ادعا می‌کنند این شیوه به بسیاری از زنان نابارور کمک می‌کند تا بچه‌دار شدن را تجربه کنند. برخی زنان در طول عمر خود مشکلاتی مانند سرطان رحم، تخلیه کامل رحم، آسیب به این ناحیه یا بعضی موقعیت‌های پزشکی را پشت‌سر می‌گذارند که همه این‌ها باعث ناباروری آن‌ها می‌شود.

گاهی این اتفاق در زمانی بروز می‌کند که هنوز احتمال باروری وجود دارد و انجام اعمالی مانند برداشتن رحم به دلیل سرطان و تخلیه رحم و…، شانس بچه‌دار شدن را از خانم‌ها می‌گیرد. بنابراین، رحم مصنوعی این امید را در آن‌ها زنده می‌کند که بتوانند خارج از رحمی که ندارند، فرزند خود را به دنیا بیاورند و طعم شیرین مادر شدن را تجربه کنند. اما از سوی دیگر، رحم مصنوعی به کمک زنان بارور هم می‌آید؛ به‌طوری که گاهی نوع شغل و حرفه، دارو‌های مصرفی یا حتی سبک زندگی یک زن ممکن است جنین در حال رشد را در معرض بروز ناهنجاری‌های مختلف قرار دهد یا حتی در بعضی خانم‌ها احتمال سقط جنین وجود دارد؛ بنابراین رحم مصنوعی می‌تواند اولویتی برای این گروه از خانم‌ها باشد تا با خیالی آسوده‌تر فرزندشان را به دنیا بیاورند.

آماده‌سازی برای آینده

درحال حاضر، هیچ نمونه واقعی از رحم مصنوعی که قابل استفاده برای رشد جنین انسان باشد، وجود ندارد و تاکنون همه نمونه‌های ساخته شده روی نمونه‌های حیوانی آزمایش شده است. اما محققان بسیار امیدوارند که ابداع چنین سیستمی بتواند در شرایط اورژانسی جان بسیاری از نوزادان زودرس و جنین‌های در معرض خطر مرگ را نجات دهد و لذت مادر شدن را به بسیاری از زنان بدهد.

چگونه جنین در رحم مصنوعی زنده می‌ماند؟

رحم مصنوعی از پوسته یا محفظه‌ای بیرونی تشکیل شده که جنین در فرآیند رشد خود درون آن قرار می‌گیرد. تاکنون در مواردی که محققان نمونه‌های حیوانی را درون رحم مصنوعی رشد داده‌اند، از محفظه‌های آکریلیک، کیسه‌های پلاستیکی و بافت رحم گرفته شده از اندام انسانی استفاده شده که به طور مصنوعی آن را زنده نگه داشته‌اند تا بتواند قابلیت نگهداری جنین را داشته باشد. همچنین، این رحم به یک جایگزین مصنوعی برای مایع آمنیوتیک نیاز دارد؛ همان مایعی که جنین در داخل رحم مادر در آن شناور است و مانند یک ضربه‌گیر برای ضربات احتمالی وارده عمل می‌کند.

در نهایت، محققان در رحم مصنوعی راهی برای تبادل اکسیژن و مواد مغذی تعبیه کرده‌اند تا موادی، چون اکسیژن و مواد مغذی را به داخل رحم جذب و دی‌اکسیدکربن و مواد زائد را دفع کند. بنابراین، محققان برای این کار یک جفت مصنوعی هم تولید کرده‌اند. آن‌ها تاکنون در آزمایش‌های حیوانی انجام شده از سوند و سیستم‌های پمپاژ پیچیده استفاده کرده‌اند.

اما در نظر دارند از یک نمونه کوچک از سیستم اکسیژن‌رسانی به غشای خارج بدن در این سیستم هم بهره ببرند؛ فناوری‌ای که به خون اجازه اکسیژن‌رسانی به سطح خارجی بدن را می‌دهد. دانشمندان امیدوارند با فراهم آمدن این امکانات در کنار هم و نتایج مثبت انسانی، در آینده‌ای نزدیک، استفاده از روش رحم مصنوعی به یکی از روش‌های معمول آی‌وی‌اف (IVF) در دنیا تبدیل شود و در سال‌های آینده انقلابی را در عرصه ناباروری برای زوجین به وجود آورد.