، معاونت ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی از کلیدی‌ترین ارکان این سازمان است که در چند سال اخیر به یکی از خبرسازترین معاونت‌های سازمان سینمایی تبدیل شده است، تعیین تکلیف و چالش بر سر فیلم‌های توقیف شده و یا فیلم‌های مجوز گرفته برای اکران، از مهمترین کارهایی است که در این چند ساله توسط سکانداران این معاونت رقم خورده و نام آن را در صدر اخبار قرار داده است.
هفته پیش و در حالی که چند ماهی بیشتر به پایان دولت باقی نمانده است، اعلام شد که سازمان صداوسیما با تمدید ماموریت سید محمدمهدی طباطبایی‌نژاد معاون سابق ارزشیابی و نظارت در سازمان سینمایی موافقت نکرده و به همین ترتیب حسین انتظامی رییس سازمان سینمایی در حکمی سعید رجبی فروتن را به این سمت منصوب کرد.
رجبی‌فروتن از مدیران بی‌حاشیه اما مطلع در حوزه مسائل سینمایی است که دست به قلم دارد و در تمام دوران حضور در سمت‌های مختلف دولتی، همواره در مقام یک کارشناس، آنچه از رصد فضای حاکم برای سینمای ایران به‌ویژه در حوزه «نمایش خانگی» به ذهنش رسیده را نوشته و در فضای مجازی و یا مکتوب، با علاقمندان به اشتراک گذاشته است. همین ویژگی هم احتمالاً باعث شد انتصاب او به این سمت حساس و چالش‌برانگیز، برخلاف اخلافش، حرف و حدیث‌های چندانی به همراه نداشته باشد و معدل واکنش‌ها نسبت به آن در محافل سینمایی مثبت باشد.
سعید رجبی فروتن برای نخستین گفتگوی رسانه‌ای خود در مقام «معاون ارزشیابی و نظارت سینما» ملاحظاتی داشت و یکی از مهمترین آنها این بود که ترجیح داد به سنت عادت همیشگی‌اش در طرح مکتوب دیدگاه‌هایش، سوالات ما را هم به‌صورت مکتوب پاسخ دهد تا شاید در نخستین گام، ناخواسته اظهارنظری شفاهی برایش حاشیه‌ساز نشود.
آنچه در ادامه می‌خوانید پاسخ مشروح و مکتوب سعید رجبی فروتن به سوالات خبرنگار مهر است. پاسخ‌هایی که در کنار آشنایی با مواضع صریح و دیدگاه‌های معاون تازه، می‌توان از لابه‌لای آن متوجه یک تغییر در حوزه خبرهای مرتبط با «نظارت و ارزشیابی سینما» هم شد؛ دیگر خبری از موضع‌گیری‌های مصداقی و غالباً جنجالی معاون پیشین نیست و این را احتمالاً باید یک رویکرد کلان برای مدیریت این حوزه در اندک ماه‌های باقی‌مانده از عمر دولت دوازدهم محسوب کنیم.
* آقای رجبی‌فروتن زمان زیادی به پایان دولت باقی نمانده و طبیعتاً در آینده نزدیک مدیریت‌ها و معاونت‌ها سازمان سینمایی به‌واسطه تغییر دولت دستخوش تغییر خواهند شد. از این منظر احتمالاً شما مدت کمی سکاندار معاونت ارزشیابی و سازمان سینمایی خواهید بود؛ چه شد که این مسئولیت را پذیرفتید و برای این مدت اندک آیا قرار است تغییری در سیاست‌های پیشین این معاونت شاهد باشیم؟
اینکه چرا من این سمت را قبول کرده‌ام اهمیت ندارد، چون یک تصمیم و تغییر درون سازمانی است. مهم آن است که بتوانم مسئولیت محوله را با خرد جمعی و رعایت توأمان مصالح مورد انتظار حاکمیت و جامعه سینمایی، به درستی انجام دهم و منشا خدمت و اثر باشم.
سیاست دولت‌های مستقر با تغییراتی که در بدنه مدیریت میانی آنها صورت می‌گیرد، معمولاً تغییر نمی‌کند و تحقق سیاست‌ها و تدوین و اجرای برنامه در راستای سیاست‌های اعلام شده ادامه پیدا می‌کند. با این تفاوت که ممکن است مدیران جدید به تناسب تجربیات و شناخت خود راه‌های تازه‌تری را برای نیل به اهداف ترسیم یا پیشنهاد کنند.
نهایی کردن نظام تهیه‌کنندگی و تجدیدنظر در شیوه‌های بررسی و ارزیابی صلاحیت کارگردانان اول در اولویت هستند. با تفویض بخشی از اختیارات قانونی معاون ارزشیابی و نظارت به مدیران کل، می‌توان فرصتی را فراهم ساخت تا با تمرکز بیشتر به چگونگی اجرای ماموریت‌های نظارتی اندیشید و به بهبود و ارتقای کیفی فیلمنامه‌ها و فیلم‌های‌ساخته شده کمک کردهمانطور که از اسم معاونت ارزشیابی و نظارت برمی‌آید در این حوزه باید در چارچوب دستورالعمل‌هایی که از تابستان امسال بعد از انجام تغییراتی، ابلاغ شده‌اند و البته جنبه آزمایشی نیز دارند، خدماتی را به اهالی سینما بر اساس شرح وظایف سه اداره کل موجود یعنی «نظارت بر تولید»، «نظارت بر نمایش» و «نظارت بر مراکز و مجامع» ارائه دهیم. به نظرم نهایی کردن نظام تهیه‌کنندگی و تجدیدنظر در شیوه‌های بررسی و ارزیابی صلاحیت کارگردانان اول در اولویت هستند. با تفویض بخشی از اختیارات قانونی معاون ارزشیابی و نظارت به مدیران کل، می‌توان فرصتی را فراهم ساخت تا با تمرکز بیشتر به چگونگی اجرای ماموریت‌های نظارتی اندیشید و به بهبود و ارتقای کیفی فیلمنامه‌ها و فیلم‌های‌ساخته شده کمک کرد.
* چند معاون اخیر ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی تلاش کرده‌اند تا تکلیف فیلم‌های توقیف شده را مشخص کنند و در نهایت برخی از این فیلم‌ها رنگ اکران دیده‌اند، با توجه با این فرصت کمی که دارید، برنامه‌ای برای تعیین تکلیف فیلم‌های بلاتکلیف دارید؟
مرجع تصمیم‌گیری درباره اینگونه موارد شوراهای پروانه نمایش هستند و معاون ارزشیابی و نظارت می‌تواند به درخواست تهیه‌کنندگان این فیلم‌ها، از شورا تقاضای بازبینی مجدد آنها را بکند. با این توجیه که مثلاً در فیلم اصلاحات تازه‌ای اعمال شده و یا گذشت زمان و تحولات اجتماعی امکان طرح موضوع فیلم بی‌آنکه سوء‌تفاهمی ایجاد کند یا خطوط قرمزی را به چالش بکشد، فراهم کرده است.
مضافاً که احکام شورای عالی اکران به‌عنوان یک ظرفیت پیش‌بینی شده در مقررات، به‌زودی از سوی وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی صادر می‌شود تا در صورت دریافت تقاضای تجدیدنظر از سوی تهیه‌کنندگان، شورای مذکور فیلم مردود اعلام شده را بازبینی و رای قطعی را صادر کند.
* این روزها یکی از بحث‌های مطرح در محافل سینمایی و رسانه‌ای پیشنهاد حذف پروانه‌های ساخت و نمایش است. آقای انتظامی رییس سازمان سینمایی چندی پیش صراحتاً اعلام کرد در این زمینه خود را ملزم به رعایت قانون می‌داند اما ابراهیم داروغه‌زاده به‌عنوان معاون اسبق ارزشیابی و نظارت «پروانه ساخت» را عملاً یک موضوع بی فایده خوانده است. فارغ از بحث الزامات قانونی و اجرایی، نظر شخص شما در این رابطه چیست؟
مادام که مقررات تغییر نکند، صدور پروانه‌های ساخت و نمایش ادامه خواهد داشت و اگر در آینده به اتکای مطالعات کارشناسی صورت گرفته، لزوم تجدیدنظر در این زمینه که البته بیشتر معطوف به «حذف پروانه ساخت» است، احساس شود، فارغ از سیاست‌زدگی تصمیم لازم اتخاذ خواهد شد.
به عنوان مثال پدیده پلتفرم‌های آنلاین نشان داد که با ساز و کار سنتی نظارت پیشینی، نمی‌توان به بازبینی هزاران ساعت فیلم و سریال اقدام کرد بلکه مرجع نظارتی باید با روزآمدسازی مقررات و نصب و راه‌اندازی تجهیزات پیشرفته، استفاده از فناوری هوش مصنوعی و جذب کارشناسان آموزش‌دیده، همزمان با بارگذاری عناوین تازه و حسب مورد، اصلاحات مورد نظر خود را به سامانه منتشرکننده محصول منتقل و ابلاغ کند.
* چندی است صداوسیما و ارشاد در زمینه مسئولیت نظارت بر محصولات شبکه نمایش خانگی دچار اختلاف‌نظرهایی شده‌اند که ریشه در دو قرائت مختلف از قانون موجود دارد؛ آقای طباطبایی‌نژاد در مقام معاون ارزشیابی و نظارت به صراحت در برابر تفویض این اختیار به صداوسیما مقاومت می‌کرد. موضع شما در این رابطه چیست؟
اطلاع دارید که سازمان امور سینمایی از تابستان سال ۹۷ صدور مجوز «رسانه‌های برخط عرضه فیلم و سریال» را به رغم آیین‌نامه و مقررات موجود، به درخواست مراجع بالادستی متوقف کرد. از آن زمان تاکنون بی‌آنکه مراجع بالادستی به تقسیم کار ملی در این زمینه مبادرت ورزند، مرکز دیگری، خارج از دولت اقدام به صدور انبوه مجوز به متقاضیان این حوزه کرد و در فرایند صدور مجوزهای خود، نقشی برای سازمان امور سینمایی قائل نشد.
اهمیت موضوع سرویس‌های انتشار محتوای صوتی و تصویری و نتایج مطالعات آینده‌پژوهی، گواه آن است که باید فارغ از تعصبات سازمانی و غیرت‌های ارگانی، افق توسعه رسانه‌های تصویری را مدنظر قرار داد و شاید اگر لازم باشد همانند بسیاری از کشورها امر سیاستگذاری و نظارت عالیه آن را به نهاد ثالثی مثلاً مرکز ملی فضای مجازی سپردحتی این ضرورت را احساس نکردند که برای نظارت بر محتوای آثاری که در این سامانه‌ها بارگذاری می‌شود، رونوشتی از مجوزهای صادره را برای سازمان سینمایی ارسال کنند و به دارندگان مجوز، وظیفه قانونی سازمان سینمایی در امر نظارت بر محتوا را گوشزد کنند.
این اقدام معنایی جز این را به ذهن متبادر نمی‌کند که مرجع صدور مجوز فعالیت رسانه‌های برخط صوت و تصویر، اصولاً اعتقادی به مشارکت دیگر دستگاه‌ها در این امر مهم ندارد و انحصار آن را از صفر تا صد در حوزه اختیارات خود می‌پندارد. حال آنکه انتظار می‌رود جدا از لوایح و گزارش‌های حقوقی و فنی ارائه شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نقد اینگونه رفتارها، مطالبه جامعه صنفی و خانواده بزرگ سینمای ایران مورد توجه تصمیم‌گیران قرار گیرد و از آنجا که بین مردم و انقلاب اسلامی رابطه کاملاً معناداری وجود دارد، انفکاک و جدایی بین این ۲ جزء وجود ندارد و هیچ‌یک به تنهایی معنایی ندارند. خواسته اهالی سینما و تمایل تولیدکنندگان محتوای نمایشی و سرگرم‌کننده مبنی بر اینکه چه سازمانی نظارت بر آنها را برعهده بگیرد، نباید مورد غفلت قرار بگیرد.
اهمیت موضوع سرویس‌های انتشار محتوای صوتی و تصویری و نتایج مطالعات آینده‌پژوهی، گواه آن است که باید فارغ از تعصبات سازمانی و غیرت‌های ارگانی، افق توسعه رسانه‌های تصویری را مدنظر قرار داد و شاید اگر لازم باشد همانند بسیاری از کشورها امر سیاستگذاری و نظارت عالیه آن را به نهاد ثالثی مثلاً مرکز ملی فضای مجازی سپرد و آن مرکز با شناختی که از ظرفیت‌های نظام رسانه‌ای کشور دارد، بی‌آنکه تزاحم منافعی بین تولیدکنندگان محتوا و سازمان‌های حاکمیتی پدید آید، و یا ریسک سرمایه‌گذاری افزایش پیدا کند و ضوابط تنگ‌نظرانه ممیزی، مانع از بروز خلاقیت برنامه‌سازان و فیلمسازان در این حوزه شود، به تقسیم کار ملی در این زمینه اقدام کند.
بدون شک ثمره این نگاه فرادستگاهی به باروری و پویایی رسانه‌های برخط و پلتفرم‌های موجود منتهی می‌شود و ای بسا در درازمدت حجم و وزن محتوای ایرانی آنها از عناوین خارجی پیشی بگیرد.
* خردادماه امسال از سوی سازمان سینمایی اعلام شد تعداد مجوزهای صادره برای سریال‌های در حال تولید و آماده توزیع در نمایش خانگی بیش از نیاز و ظرفیت بازار است و تا نمایش چند سریال آماده توزیع و ایجاد تعادل میان زنجیره صدور مجوز و توزیع لازم است چند ماهی از صدور مجوز جدید خودداری شود تا پدیده‌ای به نام «سریال سوزی» اتفاق نیفتد، اما امروز شبکه نمایش خانگی خلوت‌تر از همیشه است، برنامه برای پویایی این شبکه در نظر دارید؟
شبکه نمایش خانگی خلوت‌تر از همیشه نیست. از ابتدای سال حدود ۵۰ فیلم سینمایی عرضه شده و ۲ سریال در حال پخش است. از اوایل ماه ربیع‌الاول سریال تازه‌ای مهمان شبکه خواهد شد، سه یا چهار سریال در حال ساخت است و همین تعداد سریال در حال پیش تولید هستند. تهیه‌کنندگانی که برای طرح‌هایشان مدت‌ها پیش موافقت اصولی گرفته و در این مدت با صرف سرمایه تحقیق و نگارش خود را به پایان رسانده‌اند، به‌زودی در نوبت دریافت پروانه ساخت قرار خواهند گرفت.
قطعاً پخش تیزر و آگهی فیلم‌های اکران آنلاین از تلویزیون می‌توانست به بهتر دیده‌شدن آنها کمک کند و درآمد بیشتری را به چرخه توزیع و نمایش آنها برگرداند. متاسفانه این نقیصه بزرگ سبب رنجش خاطر صاحبان فیلم‌ها شده و این عده از اینکه رسانه‌ملی را در این روزهای عسرت و حسرت در کنار خود نمی‌بینند، ناراحت هستندهمچنین به دلیل وضعیت حاکم بر سینماها ناشی از شیوع کرونا، عرضه نسخه فیزیکی و اینترنتی فیلم‌های سینمایی و غیرسینمایی ریتم تندتری به خود گرفته است. نگرانی وقتی جدی است که تعیین و معرفی مرجع سیاست‌گذار و ناظر عالی بر رسانه‌های برخط و غیرفراگیر به تاخیر بیفتد و همانند ۱۰۰ روز گذشته نتوان از متقاضیان، طرح‌های جدیدی را برای ساخت سریال دریافت و بررسی کرد.
* برنامه‌ای برای تغییر در ترکیب اعضای شورای پروانه ساخت آثار غیرسینمایی ندارید؟
فعلاً که زود است دست به ترکیب شوراها بزنیم اما ممکن است حسب ضرورت جابه‌جایی‌هایی صورت گیرد. همانطور که آقای انتظامی اعلام کردند از این پس نماینده تشکل واحد تهیه‌کنندگان در شورای پروانه ساخت حضور می‌یابد. شخصاً احساس می‌کنم خانم‌های هنرمند و صاحب‌نظر باید در شوراهای نظارتی همانند ادواری در گذشته حضور داشته باشند.
* آقای طباطبایی‌نژاد همزمان با حضور در معاونت ارزشیابی و نظارت، مسئولیت شورای صیانت از آثار سینمایی با دستورکار مهم مقابله با قاچاق فیلم‌های سینمایی را هم داشتند. وظایف این بخش در حال حاضر به چه کسی محول شده است؟
قاعدتاً باید زودتر مدیریت شورای صیانت به فردی سپرده شود تا فرصت و تمرکز لازم را برای انجام هر چه بهتر این وظیفه خطیر داشته باشد.
* درباره وضعیت امروز «اکران آنلاین» چه نظری دارید؟
در شرایط بغرنج کنونی که بسیاری از کسب و کارها در هنر صنعت سینما تعطیل و یا با مشکلات جدی روبه‌رو شده‌اند، قدر و قیمت این فرصت را باید دانست و آن را پاس داشت. ۲۵ فیلم در ۶ ماه گذشته اکران آنلاین و پس از آن در نمایش خانگی عرضه شده‌اند تا مخاطبان در منزل و با استفاده از گجت‌ها و دیوایس‌های شخصی تازه‌ترین تولیدات سینمای ایران را ببینند. خوشبختانه با آغاز به کار پلتفرم‌های جدید همه راه‌ها فقط به ۲ سامانه ختم نمی‌شود و تهیه‌کنندگان مختارند با ناشران اینترنتی دیگری هم وارد مذاکره شوند.
قطعاً پخش تیزر و آگهی فیلم‌های اکران آنلاین از تلویزیون می‌توانست به بهتر دیده‌شدن آنها کمک کند و درآمد بیشتری را به چرخه توزیع و نمایش آنها برگرداند. متاسفانه این نقیصه بزرگ سبب رنجش خاطر صاحبان فیلم‌ها شده و این عده از اینکه رسانه‌ملی را در این روزهای عسرت و حسرت در کنار خود نمی‌بینند، ناراحت هستند.
