نفخ شکم معمولا به علت تجمع گاز در دستگاه گوارش یا احتباس مایعات در ناحیه شکمی ایجاد شده و باعث بزرگی بیش از حد معمول شکم و احساس تنگی یا درد در ناحیه شکمی می‌شود.
اکثر مردم بسیاری از مواقع از نفخ شکمی شکایت دارند و این در حالی است که تغییرات ساده سبک زندگی به سرعت به کاهش نفخ کمک کرده و می‌تواند از بروز دوباره آن جلوگیری کند. امروز در این مطلب قصد داریم به موضوع نفخ شکم، علل و درمان‌های آن بپردازیم.
نفخ چیست؟
نفخ یک فرآیند بیولوژیکی است. به طور کلی نفخ ناشی از تجمع گاز در دستگاه گوارش است. نفخ می‌تواند به ناراحتی شکمی منجر شود. بعضی افراد سایر علل بزرگی شکم، مانند چربی جدار شکم، تجمع مایع داخل شکم و تومور‌های شکمی را به اشتباه نفخ توصیف می‌کنند.
نفخ شکم یا نفخ معده و روده عبور گاز روده (باد شکم) از طریق مقعد است. عبور گاز از مقعد نرمال است و هر انسان در یک روز حداقل ۱۵ بار این کار را به صورت اگاهانه یا غیرآگاهانه انجام می‌دهد. گاهی اوقات باد شکم بیشتر از حد انتظار خارج می‌شود و این یک مساله باعث خجالت فرد می‌شود. خروج بیش از حد باد شکم حتی در توانایی فرد در کار کردن و برقراری ارتباط مناسب با سایر افراد اختلال ایجاد میکند.
اغلب موارد نفخ مهده و روده مربوط به علائمی می‌شود که می‌توان آن‌ها را کنترل کرد. دلیل این امر این است که گاز روده معمولا از دو منبع حاصل می‌شود یکی هوای بلعیده شده دیگری کار باکتری‌های روده روی غذای هضم نشده.
بلیعیدن هوا یکی از دلایل نفخ معده و شکم است. اگر چه قسمت زیادی از این هوای بلعیده شده از طریق دهان و با اروغ زدن خارج می‌شود، مقدار کمی از آن وارد روده می‌شود و از مقعد خارج می‌شود.
چرا نفخ اتفاق می‌افتد؟
مردم هوا را به شیوه‌های مختلفی از جمله بلعیدن ناآگاهانه هوا در حین صحبت کردن، مخصوصا در هنگام ناراحتی، هیجان زده یا عصبانی بودن می بلعند. به طور طبیعی همراه با غذا و مایعات گاز وارد معده می‌شود. گاهی نیز داخل دستگاه گوارش در اثر هضم غذا گاز تولید می‌شود. در حالت عادی دفع ۱۵ مرتبه گاز در شبانه روز طبیعی است. ولی برخی بیماران احساس می‌کنند که دفع گاز در آن‌ها بیشتر از معمول است یا از بوی نامطبوع آن شکایت دارند؛ در چنین حالتی نفخ اتفاق افتاده است.
البته این خروج گاز به وضعیت فرد پس از غذا بستگی دارد. آن‌ها که بلافاصله بعد از صرف غذا می‌خوابند، مقدار بیشتری گاز وارد روده‌هایشان می‌شود.
از دلایل ایجاد نفخ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خوردن غذا‌های خیلی تند
- جویدن نامناسب غذا
- استرس و اضطراب
- مصرف الکل
- بلعیدن هوا (اگر از راه دهان خارج نشود)
- عادت همیشگی به استفاده بیش از حد از سس‌ها و چاشنی‌ها
- اختلال در کارکرد روده‌ها
- عادت به صحبت کردن هنگام غذا خوردن و..
خوراکی‌هایی که برای جلوگیری از نفخ نباید بخوریم
برخی از غذا‌هایی که به احتمال زیاد باعث ایجاد گاز می‌شوند عبارت‌اند از:
- گوشت، مرغ و ماهی
- تخم مرغ
- سبزیجات مانند کاهو، گوجه فرنگی، کدو سبز و بامیه
- میوه‌هایی از قبیل انگور، انواع توت‌ها، گیلاس، آووکادو و زیتون
- کربوهیدرات‌هایی مانند نان بدون گلوتن، نان برنج و برنج
- انواع حبوبات (عدس، نخود و لوبیا)
راهکار‌های سریع برای از بین بردن نفخ
بسیاری از درمان‌های خانگی می‌تواند به کنترل درد و ناراحتی ناشی از نفخ کمک کند. همچنین راهکار‌های سریع زیر می‌تواند در از بین بردن سریع نفخ موثر باشد:
۱. پیاده روی: فعالیت فیزیکی می‌تواند به حرکت مرتب روده‌ها و در نهایت خروج گاز اضافی و مدفوع کمک کند. در صورتی که فرد به یبوست دچار باشد، پیاده روی می‌تواند نقش مهمی در رهایی از مدفوع و گاز تجمع یافته در روده‌ها داشته باشد.
۲. حالات مختلف یوگا: برخی از حالات مختلف یوگا می‌تواند عضلات شکم را به گونه‌ای تنظیم کند که باعث خروج گاز اضافی از روده و کاهش نفخ شوند. از جمله این حالات می‌توان به حالت بچه، کودک خوشحال و چمباتمه اشاره کرد.
۳. قرص‌های نعناع: اسانس نعناع می‌تواند برای رفع سوء هاضمه و گاز‌های گوارشی مفید باشد. این قرص‌ها معمولا تحت عنوان درمان علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS. به فروش می‌رسند، اما می‌توان از آن‌ها به منظور رفع نفخ نیز استفاده کرد. قرص‌های نعناع با آرام کردن ماهیچه‌های روده باعث حرکت موثرتر گاز و مدفوع در روده می‌شوند. توجه داشته باشید افراد مبتلا به سوزش سر دل نباید این قرص‌ها را مصرف کنند.
۴. قرص‌های ضد نفخ: قرص‌ها و شربت‌های سایمتیکون ضد نفخ بوده و می‌توانند به حرکت هوای اضافی و خروج آن‌ها از دستگاه گوارش کمک کنند. اما لازم است این دارو‌ها را بر اساس دستورالعمل‌های موجود روی دارو مصرف کنید.
۵. ماساژ شکمی: ماساژ شکم می‌تواند به حرکت روده‌ها کمک کند. این ماساژ به ویژه در صورتی که در مسیر روده بزرگ باشد مفیدتر است. می‌توانید از طریق راه‌های زیر ماساژ شکمی را انجام دهید:
- دست‌ها را دقیقا بالای استخوان خاصره راست قرار دهید.
- با یک حرکت دایره‌ای با فشار کم به طرف راست قفسه سینه ناحیه شکمی را ماساژ دهید.
- ماساژ را به طور مستقیم از ناحیه بالای شکمی به سمت چپ قفسه سینه ادامه دهید.
- به طور آهسته به سمت پائین به طرف استخوان خاصره چپ ماساژ دهید.
- در صورت لزوم این حرکت‌ها را تکرار کنید.
توجه داشته باشید در صورتی که ماساژ باعث درد شد آن را بلافاصله قطع کنید.
۶. اسانس‌ها: مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ اثربخشی مکمل‌های حاوی ترکیبی از اسانس‌های رازیانه و کورکومین را در ۱۱۶ فرد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر خفیف تا متوسط نشان داد. به شکلی که بعد از ۳۰ روز این افراد کاهش و بهبود علائم خود را از جمله نفخ و درد شکمی گزارش دادند. اما توجه داشته باشید که پیش از استفاده از اسانس‌ها با پزشک خود مشورت کنید چرا که ممکن است برخی فرمول‌ها سمی بوده یا تداخلات دارویی ایجاد کنند.
۷. حمام گرم، دوش گرفتن و تمدد اعصاب: گرمای حمام می‌تواند به تسکین درد شکمی منجر شود. استراحت و تمدد اعصاب نیز به کاهش استرس و بهبود عملکرد دستگاه گوارش و در نتیجه کاهش نفخ کمک میکند.
درمان فوری نفخ معده
برای درمان نفخ، گیاهان دارویی بسیاری وجود دارد که گلپر موثرترین آنهاست و دمنوش آن به خلاصی از نفخ کمک میکند.
برای تهیه دمنوش گلپر کافیست مانند دم کردن چای عمل کنید ۲-۳ قاشق گلپر خشک را در قوری ریخته و اب جوش به آن اضافه کنید و اجازه دهید تا ۱۰-۱۵ دقیقه روی حرارت بماند و بعد آن را میل کنید.
چه زمانی برای نفخ به پزشک مراجعه کنیم؟
در برخی موارد، نفخ بیش از حد می‌تواند منجر به مسائل دیگر مانند ناراحتی اجتماعی و تغییرات در عادات غذایی شود. نفخ اگر بر شیوه زندگی شما تأثیر بگذارد، ممکن است بر خلق و خوی شما نیز اثرگذار باشد. مهم این است که رژیم غذایی سالم را حفظ کنید. اگر مشکل نفخ تأثیر منفی بر زندگی شما داشته باشد و احساس کردید تعداد آن در طول روز زیاد شده است و از بوی نامطبوع آن شکایت داشتید؛ به پزشک مراجعه کنید.
