در ادامه مرور خاطرات ماندگار جشنواره «سینماحقیقت» طی دهه ۹۰ سراغ دوره‌های نهم و دهم رفته‌ایم؛ دوره‌هایی که مستندهایی با سوژه‌های جنجالی و پربازتاب در میان آثار اکران‌شده‌شان به چشم می‌آید.
با آغاز چهاردهمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» بازار تماشای فیلم‌های مستند حسابی گرم شده است، هرچند نمایش فیلم‌ها در این دوره به دلیل شیوع ویروس کرونا به صورت برخط است، اما باز با این حال سینمادوستان از تماشای آثار مستند راه یافته به این دوره از جشنواره لذت می‌برند.
در این میان بد ندیدیم کمی به عقب برویم مروری بر دوره‌های قبلی این جشنواره داشته باشیم.
پیش از این مستندهای خاطره‌ساز دوره‌های پنجم و ششم و دو دوره هفتم و هشتم را بررسی کردیم و به برخی از مستندهای ماندگار در این دوره‌ها به‌صورت یک فهرست انتخابی پرداختیم که طبیعتاً هر کدام می‌توانست ترکیب متفاوتی هم داشته باشد و هدف صرفاً مرور خاطرات بوده است.
در این گزارش می‌خواهیم به دوره نهم و دهم جشنواره «سینماحقیقت» اشاره کنیم؛ دوره‌هایی که در آن شاهد سوژه‌های تازه و متفاوتی بودیم.
۱۳۹۴) جشنواره نهم «سینماحقیقت»
در دوره نهم جشنواره سینماحقیقت که در سال ۹۴ برگزار شد آثار متنوعی در بخش‌های مختلف حضور داشت. از میان این آثار و به بهانه یک خاطره‌بازی ۵ اثر را انتخاب کردیم و به مستندهایی از جمله «رویاهای دم صبح» به کارگردانی مهرداد اسکویی، «کربلا جغرافیای یک تاریخ» به کارگردانی داریوش یاری، «فصل هرس» به کارگردانی لقمان خالدی، «ای ۱۵۷» به کارگردانی بهروز نورانی‌پور و «من ناصر حجازی هستم» به کارگردانی زنده‌یاد نیما طباطبایی خواهیم پرداخت.
رویاهای دم صبح / مهرداد اسکویی
مهرداد اسکویی در نهمین جشنواره «سینماحقیقت» با فیلم مستند «رویاهای دم صبح» حضور پیدا کرد، این مستند درباره نوجوانان دختر زیر ۱۸ سال بود که در کانون اصلاح و تربیت تهران تحت نظارت بودند. البته این را هم باید بگوییم که «رویاهای دم صبح» سومین فیلم از سه‌گانه این کارگردان است، که شامل «روزهای بی تقویم» و «آخرین روزهای زمستان» است.
«رویاهای دم صبح» توانست موفقیت‌های بین‌المللی قابل توجهی را بدست آورد و علاوه بر ایران نمایش‌های ویژه دانشگاهی را در کشورهای مختلف پشت سر گذاشت.
البته یکی از نکات جالب درباره این مستند این است که مهرداد اسکویی ۷ سال طول کشید تا برای این مستند پروانه ساخت دریافت کند که این خود زمان طولانی برای دریافت مجوز برای یک مستند سینمایی بود.
نکته جالب در این مستند این است که بعد از نمایش «رویاهای دم صبح» در ژاپن، چند تهیه کننده ژاپنی برای ساخت پروژه بعدی این کارگردان اعلام آمادگی کردند.
این مستند سینمایی توانست تندیس جشنواره و دیپلم افتخار بهترین کارگردانی را دریافت کند.
«رویاهای دم صبح» را می‌توان یکی از موفق‌ترین مستندها در حوزه بین‌المللی هم دانست.
کربلا جغرافیای یک تاریخ / داریوش یاری
همانطور که از نام مستند «کربلا جغرافیای یک تاریخ» مشخص است این مستند درباره مهمترین رویداد تاریخی و مذهبی اسلام است، فیلمی که شرح مختصری از حرکت امام حسین (ع) از مدینه به مکه و از مکه به سوی کوفه و کربلا و شهادت جان‌سوز آن حضرت در دشت نینوا و نهضتی که این قیام تا قیام قیامت در عالم هستی برپا کرده است.
در واقع داریوش یاری با مستند «کربلا جغرافیای یک تاریخ» روایتی متفاوت و غیر کلیشه‌ای از واقعه عاشورا و قیام امام حسین (ع) دارد، همچنین تاثیر قیام امام حسین (ع) را بر فرهنگ و سبک زندگی شیعیان بررسی می‌کند.
این کارگردان «کربلا جغرافیای یک تاریخ» را در ۲ فاز ساخته است، فاز اول مروری مستندگونه بر حرکت امام حسین (ع) از ابتدا تا پس از شهادت در روز عاشورا است و فاز دوم چگونگی عزاداری در فرهنگ‌های مختلف در جهان را در ماه محرم بررسی می‌کند.
البته داریوش یاری تنها در حوزه مستند فعالیت نمی‌کند و فیلم سینمایی «لیلاج» را در کارنامه کاری خود دارد.
فصل هرس / لقمان خالدی
فیلم مستند «فصل هرس» به کارگردانی لقمان خالدی به اندازه مستند «رویاهای دم صبح» در نهمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» دیده شد. این مستند در بخش مسابقه ملی با دیگر آثار به رقابت پرداخت و توانست تندیس «هنر و تجربه»، کارگردانی مستند بلند و تندیس بهترین فیلم را دریافت کند.
«فصل هرس» درباره فردی است به نام قاسم تک دهقان که مدعی است داروی سرطان را کشف کرده و در جهت اثبات ادعایش دچار چالش‌هایی می‌شود.
در واقع قاسم تک دهقان سوژه اصلی این مستند، سال‌ها است روی یک داروی گیاهی ضد سرطان تحقیق می‌کند، او می‌خواهد داروی خود را به ثبت رساند اما هیچکس را برای انجام این کار قابل اعتماد نمی‌داند.
لقمان خالدی در مصاحبه‌ای که درباره این مستند داشت، با اشاره به بی اعتمادی قاسم تک دهقان گفته بود اگر تک دهقان بی اعتماد است جامعه باعث بی اعتمادی او شده است و اگر جامعه بی اعتماد است به این دلیل است که خیلی‌ها آمدند و با ادعای دروغ باعث این بی اعتمادی شده‌اند، اعتماد یک‌طرفه شکل پیدا نمی‌کند، یک‌طرفه هم از بین نمی‌رود، فیلم «فصل هرس» به این امید ساخته شده که بهانه برای هرس کردن رفتارها و تفکراتی شود که باعث رواج بی اعتمادی در جامعه است.
ای ۱۵۷/ بهروز نورانی‌پور
طی سال‌های گذشته مستندهای مختلفی از حواشی جنگ‌های مختلف و اردوگاه‌هایی که مردم جنگ زده مجبور به زندگی در آن هستند، ساخته شده است. «ای ۱۵۷» به کارگردانی بهروز نورانی پور گامی فراتر گذاشته و این مساله را از نگاه دیگری توصیف می‌کند، در واقع «ای ۱۵۷» داستان سه خواهر سوری است که مورد تجاوز داعشی ها قرار می‌گیرند، این مستند به اندازه خط داستانی که از آن آمده است تلخ است.
داستان دخترانی که پدرشان به دست داعشی ها کشته شده‌اند و از مادرشان جدا مانده‌اند، سه دختری که به دلیل تجاوز داعشی ها باردار بودند و نمی‌دانستند باید چه کاری انجام دهند.
بهروز نورانی پور برای ساخت این مستند ۹ ماه در اردوگاه مورد نظر حضور داشت تا بتواند اعتماد سوژه‌های خود را بدست آورد.
این کارگردان توانست جایزه ویژه هیات داوران را در بخش بین‌الملل نهمین جشنواره «سینماحقیقت» دریافت کند. وی همچنین دیپلم افتخار مستند بلند بخش ملی را دریافت کرده است.
من ناصر حجازی هستم / نیما طباطبایی
«من ناصر حجازی هستم» به کارگردانی نیما طباطبایی داستان زندگی ناصر حجازی دروازه‌بان کشورمان است، این مستند در پنج فصل به نام‌های «من رویایی دارم»، «آخرین مرد مقاوم»، «سهراب کشی»، «از استقلال تا استقلال» و «پرواز عقاب» به تصویر کشیده است.
این فیلم حواشی بسیاری را به همراه داشت، در واقع امیر رفیعی تهیه کننده این مستند، در ابتدا قرار بود «من ناصر حجازی هستم» را با یک گروه دیگر تولید کند اما بنا به دلایلی از همکاری با این گروه منصرف شده و در نهایت نیما طباطبایی را به عنوان کارگردان در این پروژه انتخاب می‌کند، این فیلم در گروه سینمایی «هنر و تجربه» و در شرایط بدی اکران شد و رفیعی در مصاحبه ایی اعلام کرده بود که آنها نمی‌خواستند ناصر حجازی در تیم ملی باشند، حالا هم اجازه نمی‌دهند فیلمش دیده شود. نمایش این فیلم به دلیل شکایت امیر قلعه نوعی یکی دیگر از فوتبالیست‌های شناخته شده کشورمان متوقف شد تا دلیل شکایت آن مورد بررسی قرار گیرد، اما این توقف اکران زمان زیادی نبرد و توانست در سینماهای «هنر و تجربه» برای فوتبال دوستان و سینما دوستان نمایش داده شود.
در این فیلم هنرمندانی چون شهاب حسینی، بهرام رادان، پرویز پرستویی، مسعود رایگان، مهران مدیری و رویا تیموریان به عنوان راوی حضور داشتند.
ناصر طباطبایی کارگردان این فیلم یک سال بعد به دلیل سرطان درگذشت.
۱۳۹۵) جشنواره دهم «سینماحقیقت»
جشنواره دهم «سینماحقیقت» درست در میانه دهه ۹۰ و در سال ۹۵ برگزار شد. در این دوره هم تنوع آثار قابل توجه بود و انتخاب ۵ اثر برای خاطره‌بازی با آنچه ویترین جشنواره به تماشایش نشستیم، سخت؛ «بزم رزم» به کارگردانی وحید حسینی، «غزال ایرانی» به کارگردانی وحید فرجی، «متهمین دایره بیستم» به کارگردانی حسام اسلامی، «صفر تا سکو» به کارگردانی سحر مصیبی، «انحصار ورثه» به کارگردانی محمدعلی شعبانی اشاره کرد.
بزم رزم / وحید حسینی
«بزم رزم» به کارگردانی وحید حسینی یک اثر مستند درباره موسیقی دهه ۶۰، است، این مستند پژوهشی پیرامون موسیقی در دهه ۶۰ دارد، مستندی که از پوستر آن مشخص است که مردان موسیقی و مردان جنگ را به هم گره زده است، این مستند توانست مخاطبان بسیاری را سمت خود جذب خود کند.
در مستند «بزم رزم» با حدود ۲۰ چهره موسیقی همچون حسین علیزاده، مجید درخشانی، بیژن کامکار، کامبیز روشن روان، حسام‌الدین سراج، علی اکبر شکارچی و …گفتگو شده است.
برگ‌برنده وحید حسینی در «بزم رزم» علاوه‌بر گردآوری داده‌های ارزشمند، استفاده به اندازه از عنصر نوستالژی و همزمان بهره‌گیری منصفانه از نگاه‌های متنوع در روایت آنچه بر موسیقی جنگ گذشت، بود.
این فیلم توانست تندیس بهترین پژوهش و بهترین صدا را از دهمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» از آن خود کرد.
غزال ایرانی / وحید فرجی
مستند «غزال ایرانی» به کارگردانی وحید فرجی به طراحی و ساخت خودرو خورشیدی «غزال ایرانی» توسط دانشجویان دانشگاه تهران و شرکت آنها در مسابقات جهانی استرالیا و اتفاقاتی که در این مسابقه برای آنها رخ می‌دهد پرداخته است.
این مستند نمایشی است از متخصصان و نخبه‌های جوان ایرانی که با تکیه بر توان داخلی خودروهایی ساخته‌اند که با استفاده از انرژی خورشیدی حرکت می‌کنند. آنها به حدی در کارشان موفق هستند که پا به عرصه رقابت‌های جهانی در علوم نوین گذاشته‌اند.
«غزال ایرانی» آنچنان مورد توجه قرار گرفت که بعد از حضور جشنواره‌ای به کنداکتور شبکه‌های سیما هم راه پیدا کرد و روی آنتن رفت.
متهمین دایره بیستم / حسام اسلامی
«متهمین دایره بیستم» به کارگردانی حسام اسلامی در این دوره از جشنواره «سینماحقیقت» حاصل پنج سال زندگی و معاشرت فیلمساز با یک تبه کار جوان و همراهی با او در برخی از اعمال مجرمانه و مسائل و مشکلات پس از آن است.
مساله جالب این است که کارگردان این فیلم مستند در ابتدا قرار بود مستندی درباره کودکان کار بسازد که درنهایت با آشنا شدن با شخصیت اصلی این مستند ترجیح داد تا «متهمین دایره بیستم» را جلوی دوربین ببرد، با توجه به سوژه متفاوت این مستند، ساخت آن نزدیک به ۶ سال به طول انجامید. در این فیلم شاهد تحول احسان شخصیت اصلی «متهمین دایره بیستم» هستیم. حتی کارگردان در نشست نقد و بررسی این پروژه گفته بود که به دنبال یک لحظه تحول شخصیت اصلی فیلم بوده و از ابتدا احساس می کرده که احسان شخصیتی است که ممکن است متحول شود.
بسیاری از منتقدان زمانی که این مستند را دیدند این اثر را یک مستند متفاوت اجتماعی دانسته و از آن استقبال کرده‌اند، شاید یکی از نکات مثبت این فیلم آشنایی کارگردان با سوژه‌هایی است که آنها را همراهی کرده است، در واقع اعتماد سوژه‌ها به حسام اسلامی شرایطی را فراهم کرد تا کارگردان بتواند اثری متفاوت را تولید کند.
این مستند توانست در جشنواره‌های داخلی و خارجی موفقیت‌های بسیاری کسب کند، که از آن جمله می‌توان به دریافت سیمرغ بهترین مستند از سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر اشاره کرد.
حسام اسلامی پیش از این مستندهایی با نام «یادداشت‌های عراق»، «رشید»، «خانه ما» و «بی کودکی» را کارگردانی کرده بود و پس از «متهمین دایره بیستم» و در دوره سیزدهم جشنواره سینماحقیقت با همراهی عطیه عطارزاده مستند «پروژه ازدواج» را کارگردانی کرد.
صفر تا سکو / سحر مصیبی
حتماً نام خواهران منصوریان را در ورزش کشور شنیده‌اید، مستند «صفر تا سکو» به کارگردانی سحر مصیبی درباره زندگی ورزشی و شخصی خواهران منصوریان قهرمانان ووشوی ایران است. روایتی از تمرینات و امکانات کم و مشکلاتی که این سه خواهر در مسیر موفقیت پشت سر گذاشته‌اند.
کارگردان در این مستند سعی کرده است با لحظه به لحظه با نگرانی‌ها و شادی‌ها این سه ورزشکار همراه شود. یکی از نکات جالب «صفر تا سکو» این است که هیچکدام از صحنه‌ها بازسازی نشده و تمام اتفاقات به صورت واقعی تصویربرداری شده است.
این مستند با توجه به موضوع متفاوت و ورزشی که داشت مورد استقبال بسیاری قرار گرفت، به گونه‌ای که اکران این فیلم با موفقیت‌های بسیاری همراه بود.
یکی دیگر از نکات جالب این پروژه حضور مهتاب کرامتی به عنوان تهیه کننده فیلم بود، البته تهیه کنندگی این مستند به صورت مشترک همراه با طهورا ابوالقاسمی صورت گرفته است.
شهربانو منصوریان در بخشی از مصاحبه خود با یکی از رسانه‌ها گفته بود که نکته جالب این فیلم این است که او و خواهرانش در برابر دوربین نقش بازی نکرده‌اند، بلکه زندگی واقعی خود را به تصویر کشیده‌اند.
کارگردان این فیلم نیز در بخشی از صحبت‌های خود تاکید کرده بود که ساخت این فیلم بسیار ترسناک بود چرا که دنبال کردن خط داستانی سه شخصیت با هم کار بسیار سختی بوده است.
«صفر تا سکو» توانست تندیس بهترین فیلم را از دهمین دوره جشنواره «سینماحقیقت» بدست آورد.
مستند «صفر تا سکو» از معدود مستندهای ایرانی است که در دهه ۹۰ فرصت ورود به چرخه اکران عمومی سینماها و رقابت با فیلم‌های داستانی را به‌دست آورد و اتفاقاً کارنامه قابل دفاعی هم در این زمینه به نام خود ثبت کرد.
انحصار ورثه / محمدعلی شعبانی
فیلم مستند «انحصار ورثه» به کارگردانی محمدعلی شعبانی یکی از مستندهای پرحاشیه درباره شهید آوینی بود، این مستند زندگی شهید آوینی را از زمان کامران دهه ۵۰ تا سید مرتضی دهه ۶۰ روایت می‌کند.
در «انحصار ورثه» علاوه بر رونمایی از عکس‌های دیده نشده و نامه‌های خوانده نشده از شهید آوینی، به نسخه‌های جعلی از آوینی، روایت‌های نادرست از این شخصیت و لایه‌ها و زوایای پرداخته نشده در زندگی این شهید اشاره شده است.
در خلاصه این مستند سینمایی آمده است: آیا آوینی همراه نوشته‌های پیش از انقلابش دانشش را هم سوزاند؟ یافته‌ها و تجربیاتش را چطور؟
در این مستند با سینماگران شناخته شده‌ای از جمله کیومرث پوراحمد، بهروز افخمی، مسعود فراستی، امید روحانی، مرتضی شعبانی و چهره‌هایی دیگر مصاحبه شده است.
محمدعلی شعبانی درباره این مستند و شخصیت شهید آوینی گفته بود نباید شناخت از آوینی یا هر انسان دیگری تنها به چند عکس و سکانس یا مقطعی از زندگی‌اش ختم شود، بلکه باید او را در یک برآیند کلی از زندگی‌اش سنجید. اما این مستند مخاطب را دعوت می‌کند تا شخصیت واقعی شهید آوینی را از نزدیک لمس کند. همچنین از مخاطب می‌خواهد تا اجازه دهد هر شخصیت، خودش را معرفی کند و بداند که آوینی هم مانند انسان‌های دیگر، موجود تک‌ساحتی نیست و ساحات و لحظات مختلفی را در زندگی از سر گذرانیده است.
