سریال «امام علی (ع)» به کارگردانی داوود میرباقری در دهه ۷۰ ساخته و پخش شد و تاکنون از شبکه‌های مختلف تلویزیونی بازپخش شده است. احسان ناظم بکایی روزنامه‌نگار، در یادداشتی از دلایل دیدنی بودن این سریال بعد از سال‌ها نوشته است.

«چرا سریال امام علی (ع) همچنان دیدنی است؟

این شب‌ها، سریال امام علی (ع) از شبکه قرآن و معارف سیما بازپخش می‌شود. خیلی‌ها ساعت ۱۱ شب، کانال عوض می‌کنند تا این سریال را ببینند. ۲۵ سال از اولین پخش سریال امام علی (ع) می‌گذرد. در این ۲۵ سال و به خصوص در ماه رمضان، سریال امام علی (ع) روی آنتن رفته است و احتمال زیاد همچنان هم خواهد رفت. خیلی‌ها هم در خانه‌هایشان، نسخه دی وی دی این سریال را دارند. اما رمز جذابیت آن چیست؟ چرا سریال امام علی (ع)، همچنان دیدنی است؟ سریال امام علی (ع) مانند دیگر ساخته شاخص داوود میرباقری یعنی مختارنامه، خواص نمایش آئینی تعزیه را دارد.

مخاطب سریال امام علی (ع) یا مختارنامه، این سریال را نه الزاماً به عنوان اثری هنری بلکه به عنوان بخشی از آئین مناسبتی که در آن حاضر است، می‌بیند. پخش مختارنامه در محرم و امام علی (ع) در رمضان، شباهت زیادی به برقراری تعزیه در ۱۰ شب دهه اول محرم دارد. پس دیدن این آثار به بخشی از آئین سالانه مناسبت‌ها در قالب تلویزیون تبدیل شده است. داستان و شخصیت‌های سریال امام علی (ع)، شناخته شده‌اند و بارها، آنها را دیده و شنیده‌ایم درست مثل تعزیه که مخاطبان مانند شبیه خوانان و گاه بهتر از آنان، دیالوگ‌ها و قصه را مو به مو از بر هستند.

شخصیت‌ها قوام یافته‌اند. هرکدام شخصیت‌ها، تیپ و فرم خاصی دارند. بعضی از آن‌ها به خصوص شخصیت‌های منفی، خواص متافیزیکی و فرامتنی دارند. عمروعاص خود شیطان است. آینده و عاقبتش را می‌داند. حتی دانستن و اجرای تئاتر آنتیگون هم وجوه فرامتنی او را نشان می‌دهد. قطام هم نشانه‌ای از زنان اغواگری است که همه مردان را شیدای خود می‌کنند. این، آینده بینی و دانستن جایگاه خود، خصلتی برخاسته از تعزیه است. دانستن سرنوشت محتوم و اشراف به جایگاه وجودی خود. در تعزیه هم شمر و ابن سعد، پی در پی خود را نفرین می‌کنند و می‌دانند از اشقیا هستند.

در سریال امام علی (ع) معاویه هم معترف است که اگر نمی‌توانی علی باشی لاجرم معاویه‌ای. دیالوگ‌های سریال امام علی (ع) خصلت ماندگاری دارند. دیالوگ‌های میرباقری نه مثل دیالوگ‌های کیمیایی حق به جانب، نه مثل بیضایی پیچیده و نه مثل علی حاتمی ادیبانه و شاعرانه است. تلفیقی از ادبیات کهن و گفتار امروزی که شیوایی و ایجاز و کنایه را باهم دارد. این نکته هم در تعزیه، نمود دارد.

تعزیه، شعرواره‌ای عامیانه است که در دل مخاطب می‌نشیند. برخی عبارت سریال امام علی (ع) مثل «سیاست، بیماری میانسالی است.» یا «این ران ملخ سفره معاویه است.» کاملاً قابلیت ضرب‌المثل شدن دارند اتفاقی که در تعزیه افتاده و مثلاً «باز زد به صحرای کربلا» از این نمایش وارد دایره ضرب‌المثل‌ها شده است.

با این نگاه باید سریال امام علی (ع) را مانند تعزیه، نمایشی آئینی تعبیر کرد.»