اگرچه موج توجه به تولیدات تلویزیونی مربوط به سال‌ها قبل است، اما دوران کنونی را که از حدود یک دهه پیش آغاز شده، به علت توجه بیش از پیش به سریال‌ها، با عنوان «عصر طلایی تلویزیون» می‌شناسند. کشورهای مختلف در رقابت سنگینی برای تولید، نمایش و صادرات سریال هستند و ناگفته پیداست که ایران از این رقابت جهانی، سهمی ندارد.
بازار ۵۰۰ میلیارد دلاری
در تیرماه امسال، سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که برای پاسخ به سوالی درباره وضعیت سریال‌های نمایش خانگی به مجلس شورای اسلامی دعوت شده بود، در بخشی از صحبت‌های خود، گریزی به بازار بزرگ سریال‌ها زد. او به یک سریال ترکی اشاره کرد که یک شهر کوچک ۱۲ هزار نفری را در این کشور، به واسطه سریالی ۱۵۰ قسمتی به شهری آشنا تبدیل کرده است. صالحی همچنین درآمد سالانه ایالات متحده آمریکا از سریال‌ها را ۱۰۰ میلیارد دلار اعلام کرد.
این موضوع روز یک شنبه در نشست خبری جشنواره ایده‌های برتر در علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی نیز مطرح شد و سوده صوفی دبیر این جشنواره در این باره گفت: «صنایع فرهنگی درآمدزایی بالایی برای کشورها دارند، مثلاً محصولات مربوط به برنامه‌های تلویزیونی ۴۷۷ میلیارد دلار و هنرهای نمایشی ۱۲۷ میلیارد دلار گردش مالی در جهان ایجاد کردند که ما از آن بهره زیادی نداریم، اما کشورهایی مثل ترکیه در این عرصه به موفقیت‌هایی دست یافته‌اند.» برای درک بزرگی این ارقام، توجه کنیم که بودجه عمومی کشور ما در سال ۱۴۰۰، کمتر از ۵۴ میلیارد دلار است. کسب سهم کوچکی از بازار جهانی سریال‌های تلویزیونی که حجمی ۹ برابر بودجه عمومی ایران دارد، بسیار مهم است و می‌تواند به اقتصاد کشور کمک شایانی کند.
صادرات سریالی ترکیه به کشورهای مسلمان
همان‌طور که در بند بالا آمد و بارها گفته شده، برخی از کشورهایی که با ایران قرابت فرهنگی دارند و در رقابت هنری نیز هستند، صنعت سریال‌سازی بسیار پیشرفته‌تری نسبت به ایران دارند. به طور مثال سریال‌های ترکی به حدود ۱۵۰ کشور دنیا صادر می‌شوند و حجم گردش مالی آن‌ها روزبه‌روز در حال افزایش است؛ تا جایی که دولت ترکیه امیدوار است میزان این صادرات در سال ۲۰۲۳، به مرز یک میلیارد دلار برسد. در عین حال که سریال‌های این کشور سالانه توسط ۷۰۰ میلیون نفر از مردم جهان تماشا می‌شوند، کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا که نزدیکی فرهنگی با ترکیه دارند، از مصرف‌کنندگان عمده این محصولات هستند. به عنوان مثال، قسمت آخر یک سریال عاشقانه ترکی ۸۵ میلیون نفر بیننده در کشورهای عرب‌زبان داشته است.
ستاره مرد این سریال نیز در میان مردم کشورهای مسلمان بسیار محبوب است. در موردی دیگر نیز سریال «قیام ارطغرل» که به عنوان «بازی تاج‌وتخت ترکی» شناخته می‌شود، تنها در پاکستان ۱۳۰ میلیون نفر بیننده داشته است. جالب است بدانید این مجموعه بسیار طولانی است؛ ۱۵۰ قسمت ۲ تا ۵/۲ساعته دارد و با کوتاه کردن قسمت‌ها، در نتفلیکس در ۴۴۸ قسمت منتشر شده است! ترکیه در زمینه سریال‌سازی صنعتی، رشدی بسیار سریع را در دو دهه اخیر تجربه کرده است و نخستین سریال صادرشده از این کشور را «دل دیوانه» محصول ۲۰۰۳ می‌دانند. درآمدزایی ترکیه از صنعت سریال‌سازی طی یک دهه، ۳۵ برابر شده است.
همکاری ۴۰ هزار کره‌ای با نتفلیکس
کشور ما هرچند در زمینه موفقیت در سینمای جشنواره‌ای، فاصله چندانی با کره جنوبی ندارد، اما در زمینه تولیدات صنعتی سینما و تلویزیون، بسیار عقب‌تر از این کشور است. محبوبیت سریال‌های کره‌ای در میان مردم ایران، بر کسی پوشیده نیست، اما این سریال‌ها در نقاط مختلف دنیا با استقبال تماشاگران مواجه می‌شوند و آورده مالی بالایی برای صنعت هنرهای نمایشی این کشور دارند. به عنوان مثال سریال «جواهری در قصر» (یانگوم) که در ایران نیز مشهور است، در طول دو دهه به ۱۵۰ کشور جهان صادر شده است. این مجموعه که در سال ۲۰۰۳ با ۱۵ میلیون دلار بودجه ساخته شد، بیشتر از ۱۰۰ میلیون دلار برای شرکت کره‌ای سازنده درآمدزایی کرد.
در عین حال که کره جنوبی در سال ۲۰۰۳، حدود ۱۶۷ میلیون دلار از محصولات تلویزیونی خود را به سراسر دنیا صادر کرد، این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۲۷۳ میلیون دلار رسید. کره جنوبی در سال‌های اخیر یکی از اصلی‌ترین هدف‌های نتفلیکس در سرمایه‌گذاری بوده است؛ به طوری که هم‌اکنون بیش از ۴۰ هزار نفر عوامل بومی در این کشور برای نتفلیکس کار می‌کنند و سریال می‌سازند، مانند آن چه درباره ترکیه گفته شد، کره جنوبی نیز کشورهایی با فرهنگ نزدیک به خود را هدف صادرات فرهنگی قرار داده است، به طور مثال در سال گذشته میلادی از ۱۰ عنوان سریال پربیننده در کشور ویتنام، پنج سریال محصول کره جنوبی بوده است.
ایران هم می‌تواند
بر اساس آن چه گفته شد، تردیدی نیست که صادرات سریال‌های ایرانی به کشورهایی نظیر افغانستان، عراق، لبنان، سوریه، تاجیکستان، بحرین و… می‌تواند علاوه بر کمک به صنعت هنرهای نمایشی در ایران، عواید فراوانی نیز نصیب بخش گردشگری کشور کند. این موضوع مهم اگرچه با نقش‌آفرینی سازمان صداوسیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت امور خارجه و سایر نهادهای مربوط امکان‌پذیر است، اما به لوازمی هم نیاز دارد. نخست آن که ترکیه و کره جنوبی مانند اغلب کشورهای جهان، از وجود تلویزیون‌های متنوع برخوردارند که با چابکی مختص مجموعه‌های غیردولتی، به جذب سرمایه‌گذاری داخلی/خارجی و تولید می‌پردازند. به علاوه سریال‌سازان ترکیه و کره جنوبی هریک به نحوی در تولید محتوا با اولویت نیاز و سلیقه مخاطب عمل می‌کنند که نقش بسزایی در رشد و توسعه آن‌ها در این بازار رقابتی دارد.
