کپی رایت سال‌هاست که در ایران نادیده گرفته می‌شود؛ قانونی که فقدان آن صدای عده زیادی از هنرمندان در حوزه های مختلف را درآورده. با این حال گویا گوش شنوایی نیست و اظهارنظرها هم فعلا در حد رفع تکلیف باقی مانده است.

در این میان برخی هم از نبود این قانون سود می‌برند؛ حال حوزه موسیقی باشد، سینما، هنرهای تجسمی و هر هنر دیگر. در این شرایط افراد به راحتی و بدون خلاقیتی، آثار دیگران را کپی کرده و به اسم کالای اصل به خورد مخاطبان می دهند و اگر هم در نهایت مشخص شود که کارشان متعلق به خود آنها نبوده است، حالت تدافعی به خود گرفته و طرف مقابل را به روش‌های مختلف متهم کنند؛ درواقع متعهد نبودن به کپی رایت موجب شده، به اصلاح هنرمندانی روی کار بیایند که علاقه‌ چندانی به فکر کردن و تولید یک اثر ناب هنری ندارند.

اکنون که مدتی است درباره نبود این قانون در ایران بررسی‌هایی انجام می‌دهیم، تصمیم گرفتیم پس از صحبت با وحید تاج ـ خواننده موسیقی ایرانی ـ درباره نبود این قانون در ایران و روند پرداخت حق و حقوق ناشی از کپی رایت به صاحبان اثر، صحبتی با دو تن از تهیه کنندگان موسیقی داشته باشیم و نظرات آنها را نیز جویا شویم.

کپی رایت و اتمام سانسور

در ابتدا صحبتی با نیما جوان، مدیر نشر و پخش جوان داریم که او درباره نحوه پرداخت حق و حقوق هنرمندانی که قصد استفاده از آثار آنها وجود دارد، به ایسنا می‌گوید: در تولید آثار هنری یک حق معنوی داریم که غیرقابل واگذاری به غیر است؛ یعنی زمانی که هنرمندی اثری را آهنگسازی می‌کند، تا ابد اسم او پای آن اثر به عنوان آهنگساز خواهد بود و فرد دیگری نمی‌تواند این کار را انجام دهد. ولی حق مادی قابل انتقال است و بسته به قراردادی که هنرمند با تهیه کننده می‌بندد، موارد کپی رایتی بر آن اساس رعایت می‌شود. اگر من به عنوان تهیه کننده هزینه‌های ضبط کار و دستمزد هنرمند را پرداخت کرده باشم و قراردادمان به نوعی باشد که کلیه حقوق مادی یک اثر متعلق به تهیه کننده است، هر کسی که بخواهد از اثر استفاده کند باید از تهیه کننده اجازه بگیرد، چون حقوق مادی به من انتقال داده شده است.

او ادامه می‌دهد: ولی به عنوان تهیه کننده می‌توانم حقوق مادی اثر را به فرد دیگری بفروشم و بابت استفاده از آن مثلا در قسمتی از یک فیلم، از کارگردان یا تهیه کننده آن اثر سینمایی پول بگیرم، ولی حتما باید اشاره کنم که آهنگساز آن اثر چه کسی است، چون حق معنوی را نمی‌توان واگذار کرد.

جوان تصریح می‌کند: بسته به نوع قرارداد، اگر کلیه امتیازات مادی به تهیه کننده منتقل شده باشد، در ازای دریافت مبلغی، تمام عواید مادی به تهیه کننده خواهد رسید. بعضی از قراردادهای نشر به صورت مشترک و شراکتی است؛ به این صورت که پس از عقد قرارداد انتشار اثر، از عواید فروش درصدی به تهیه کننده یا ناشر تعلق دارد و درصدی به هنرمند. به همین جهت اگر هر فردی به هر جهتی قصد استفاده از قسمت‌هایی از یک اثر را داشته باشد، مجددا بخش منافع مادی بین تهیه کننده و صاحب اثر (خود هنرمند یا تهیه کننده) تقسیم می‌شود.

همچنین از او سوال کردیم اگر از اثری بدون کسب مجوز استفاده شود، شرایط به چه صورت خواهد بود؟ پاسخ می‌دهد: مدتی است که با به وجود آمدن دادگاه رسانه می‌توانیم در صورت استفاده غیرقانونی از آثاری که حقوق مادی آنها متعلق به ما است، شکایت خود را به آنجا ارجاع دهیم (به شرطی که موارد حق و حقوقی کاملا مستند باشد) تا توسط سیستم قضایی پیگیری شود. البته به علت اینکه در ایران نسبت به این قانون آگاهی کامل وجود ندارد، گمان می‌شود که نمی‌توان مانع استفاده غیرمجاز از آثار هنری شد.

این تهیه کننده موسیقی در پاسخ به اینکه تعبیه کپی رایت در ایران چه اثراتی خواهد داشت؟ بیان می‌کند: فردی که کار غیر قانونی می‌کند بهتر است که حذف شود. پناه بردن به قانونی چون کپی رایت صد درصد منفعت است. اگر به کنوانسیون جهانی برن بپیوندیم در صورتی که هر کدام از ناشران ما تعدادی اثر از ناشران خارجی به صورت غیرمجاز منتشر کنند، باید جریمه‌های بسیار سنگینی پرداخت کنند. شاید این امر به نظر دشوار باشد ولی این امر اصلا مشکلی ندارد؛ زیرا از یک جا باید تاوان داد و درست شد.

حضور قانون کپی رایت و از دور خارج شدن افراد بدون خلاقیت

محمدحسین توتونچیان، تهیه کننده موسیقی هم درباره نحوه پرداخت حق و حقوق هنرمندان که قصد استفاده از آثار آنها در فضای مجازی وجود دارد، به ایسنا می‌گوید: به طور کلی این امر به نوع قرارداد بستگی دارد. اما اصولا این درآمد باید به صاحب اثر پرداخت شود. اما گاهی نوع قرارداد متفاوت است و به گونه‌ای منعقد می‌شود که تهیه کننده بخشی از هزینه‌ها را پرداخت می‌کند و قسمتی از درآمد حاصل شده را دریافت می‌کند؛ یعنی خواننده می‌تواند دستمزد خود را بابت تولید دریافت نکند ولی بعدا ۵۰ درصد از درآمدهای حاصله را بگیرد. اما اگر کلیه عوامل تمامی دستمزد خود را در لحظه واگذاری آلبوم موسیقی دریافت کنند، هر درآمدی هم که حاصل می‌شود به سرمایه گذار تعلق می گیرد که البته این امر باز هم می‌تواند توافقی باشد؛ یعنی توافقی بین عوامل و تهیه کننده که دستمزد کامل خود را دریافت و قسمتی از درآمدهای آتی را از آن خود می‌کنند.

از این تهیه کننده موسیقی سوال می‌کنیم که در صورت شکایت از رعایت نشدن قوانین کپی رایت در ایران، پرداخت حق و حقوق به چه صورت خواهد بود؟ پاسخ می‌دهد: اگر از اثر هنرمندی کپی صورت گرفته باشد، در وهله اول باید به دادگاه فرهنگ و رسانه مراجعه کند و سپس با ارجاع پرونده به کارشناس، بحث صورت گرفتن کپی اثبات شود. اگر بتوانند این امر را اثبات کنند، قاضی به سرعت برخورد می‌کند و در صورت عدم اثبات، مبرا خواهد شد.

«رعایت کپی رایت در ایران خوب است یا بد؟» بیان می‌کند: در نهایت به نفع موسیقی است؛ زیرا اگر هنرمند بداند که با کپی کردن از یک اثر چه داخلی و چه خارجی از او شکایت خواهد شد، یا خلاقیت به خرج داده و اثر اورجینال می‌سازد و یا اگر خلاقیت نداشته و توانایی ساخت اثر خالص را نداشته باشد، از عرصه تولید و ساخت موسیقی کناره می‌گیرد که این هم باز به نفع موسیقی است. زیرا کسانی که تخصصی ندارند حذف شده و افرادی که هنر واقعی دارند به روی کار می‌آیند و می درخشند.

او همچنین درباره ساز و کار پرداخت حقوق ناشی از کپی رایت در جهان توضیح می‌دهد: از فردی که در یک آلبوم موسیقی کمترین نقش موسیقایی را داشته است تا خود آهنگساز و تنظیم کننده و درواقع تمام کسانی که در تولید یک اثر صوتی نقش داشته‌اند، به نسبت درصدی از حقوق معنوی آن اثر بهره‌مند می‌شوند. درواقع هر سه ماه یا شش ماه یک بار یک برگ چک به آدرس هر کدام از این عوامل ارسال می‌شود و به میزان درصد درآمد حاصل از فروش اثر در کل پلتفرم‌های جهانی که مردم با پرداخت هزینه اندکی از امکانات آنها استفاده می‌کنند، به آنها پول پرداخت می‌شود. هر اثری که از این پلتفرم‌ها شنیده ‌شود به تعداد هر بار پلی شدن، مبلغی به حساب تهیه کنندگان واریز شده و صاحبان آثار و موسیقیدان‌ها به این صورت همیشه چه در ایام خاص مثل کرونا و چه دیگر زمان‌ها می‌توانند کسب درآمد داشته باشند.