شیرین برق نورد:نگاهی منفی به مفهوم ملیت دارم

کارگردان مستند «پنهان» گفت: من از اکران آنلاین فیلمم استقبال می‌کنم چراکه ما فیلم می‌سازیم تا بیشتر و بیشتر به دست مردم برسد و افراد مختلف در جوامع مختلف بتوانند بیننده آن باشند.
شیرین برق‌نورد کارگردان و یکی از تهیه‌کنندگان مستند کوتاه پنهان است که همراه مستند برندگان به کارگردانی امید عبدالهی در قالب بسته مستند پنهان-برندگان در هنروتجربه اکران شده بود و مدتی است که نمایش آن به پایان رسیده است.
بربق نورد در گفت وگو با ایرنا و در پاسخ به این پرسش که آیا اکران این دو مستند در کنار یکدیگر ایدۀ خوبی بوده، بیان کرد: اتفاق بسیار خوبی بوده است و بازخوردها نیز، درست بودن این اتفاق را نشان داده‌اند. پنهان تلاش دارد ذهن افراد را نسبت به موضوع ملیت حساس کند و این پرسش را در بینندگان به وجود آورد که ملیت چه معنایی دارد و چه تاثیری بر زندگی ما می‌گذارد.
از سوی دیگر برندگان درباره افرادی صحبت می کنند که می‌خواهند ملیت دیگری کسب کنند و در آغاز این مسیر با چنین سوالی مواجه می‌شوند که ملیت آن‌ها چه نقشی در سرنوشت و زندگی آن‌ها داشته و ملیت جدیدی که قرار است کسب کنند چه تاثیری بر زندگی آن‌ها خواهد گذاشت.
وی تاکید کرد: در حین ساخت پنهان، به موضوع مهاجرت بسیار رجوع کردم. این فیلم می تواند توجه مخاطب را به پدیده مهاجرت نیز منعطف کند. در پژوهش خود، این پرسش ها را مطرح می کردم که مواجهه یک مهاجر با دریافت ملیت جدید به چه شکل خواهد بود و با چه بازخوردهایی در این مسیر مواجه می شود؟ زمانی که جعفر صانعی مقدم درباره انتخاب یک فیلم دیگر و اکران آن در کنار پنهان با من صحبت کرد و پس از آن با برندگان مواجه شدم، فکر کردم مستند پنهان می‌تواند مکمل خوبی برای مستند برندگان باشد.
من از این اتفاق خوشحال هستم و فکر می‌کنم قرار گرفتن این دو فیلم در کنار هم تبدیل به یک مجموعه کاملی نسبت به مفهوم ملیت، ملی‌گرایی و مهاجرت شده است
برق‌نورد در پاسخ به این پرسش که آیا در ایران فیلم‌ها به اندازه کافی به چنین موضوعی پرداخته‌اند یا نه، گفت: تصور می‌کنم این اتفاق زیاد رخ نداده است. البته که فیلم‌هایی درباره مهاجرت ساخته شده‌اند اما درباره این سوال که «تاثیر ملیت‌ در زندگی افراد چیست؟»، حداقل من آثاری ندیده‌ام.
وی افزود: همچنین فکر نمی‌کنم گفتمان زیادی پیرامون این موضوع در جامعه ما به شکل تخصصی رخ داده باشد. باید بگویم در جوامع دیگر نیز به آن پرداخته نمی‌شود اما روی صحبت من درباره کشور خودمان ایران است. فکر می‌کنم به مقوله ملیت و ملی‌گرایی به نوعی که ما در پنهان به آن پرداخته ایم تاکنون پرداخته نشده است.
برق‌نورد ادامه داد: برخلاف موضوع ملیت، درباره مهاجرت زیاد صحبت شده است چراکه این اتفاق همواره همراه ما بوده است. به این پدیده می‌توان از زوایای متفاوت نگاه کرد؛ اصلی ترین پرسش این است که مهاجرت چیست که انقدر اشتیاق برای آن وجود دارد؟ به یاد دارم زمانی که قصد رفتن به کشور استرالیا را داشتم، همه به من می‌گفتند باید خوشحال باشم که از این مملکت می روم.
این کارگردان با اشاره به تجربه زیسته خود از بازگشت به ایران اظهار داشت: همچنین پس از شش سال که به ایران بازگشتم همه گفتند تصمیم اشتباهی گرفتم. اطرافیان من تصور می‌کردند هر کس در بیرون از مرزهای این کشور در هر شرایطی که باشد بهتر از حضورش در داخل کشور است. این تفکر همواره با ما ایرانی‌ها همراه بوده است اما متاسفانه نه تنها هیچگاه به صورت دقیق و کاملا شفاف این موضوع را موشکافی نمی‌کنیم بلکه به این سوال که اصلا چرا باید چنین نگاهی داشته باشیم، پاسخی نمی‌دهیم.
تهیه‌کننده مستند پنهان در پاسخ به این پرسش که چرا در این مستند تنها با افرادی مصاحبه شده بود که ناقد اهمیت دادن به ملیت هستند، اظهار کرد: این که بیشتر افراد در این فیلم، نظرات منفی درباره مفهوم ملیت دارند به عمد رخ داده است. من به دنبال افرادی بودم که نسبت به این موضوع دارای نگاهی ناقدانه و تحلیلگر باشند. نگاه منفی اکثر این افراد که جامعه هنرمندان، پژوهشگران و به طور کلی قشر آکادمیک را تشکیل می‌دادند برای خود من در فرایند پژوهش این فیلم جالب توجه بود.
برق‌نورد ادامه داد: بیشتر اشخاصی که موفق به گفتگو با آن‌ها شدم ملی‌گرایی و تاثیر آن روی زندگی را یک آسیب در جامعه می‌دیدند. در همه گفتگوهایم از آنها می خواستم تجربه تلخی را که صرفا به دلیل ملیت و پاسپورتی که داشته اند، بر آنها تحمیل شده است برایم بازگو کنند. این موضوع به نوع پاسخ آن‌ها جهت می‌داد و گاه حتی مسیر گفتگو تغییر می‌کرد.
وی با اشاره به اینکه فیلمساز خود به تنهایی یک نگاه مشخص به موضوعی که مطرح می‌کند، دارد، مطرح کرد: من به دلیل اینکه خود، نگاهی منفی به مفهوم ملیت دارم، تلاش کردم آن را در فیلم خود انتقال دهم. در جواب این پرسش که چرا در فیلم صدای افرادی را نداریم که درباره این مفهوم نگاه متفاوتی داشته باشند باید بگویم که ظرف این فیلم گنجایش بسط مفصل این مبحث را نداشت.
چنین مبحثی یک فیلم پژوهش محور مفصل می‌طلبد که از قالب یک فیلم- مقاله تجربی که رگه‌هایی از شاعرانگی نیز دارد دور شده و مستندی کارشناسانه می‌شود که مبحث ملیت را به صورت تاریخی از زمان شکل‌گیری تا به امروز مورد بررسی قرار ‌دهد
به گفته این فیلمساز، پنهان ادعای این را ندارد که به صورت کارشناسانه به این موضوع پرداخته است بلکه کارکرد این فیلم صرفا حساسیت برانگیزی نسبت به موضوعی است که کمتر درباره آن صحبت می شود.
برق‌نورد با اشاره به اینکه به صورت کلی به انتقال یک پیام در یک اثر اعتقاد ندارد، عنوان کرد: من فکر می‌کنم اگر فیلمساز دغدغه‌های خود را صادقانه با افراد به اشتراک بگذارد، اثر او بسیار تاثیرگذارتر از آن خواهد شد تا خود را در قالب یک پیام‌رسان به جامعه ببیند. معتقدم یک هنرمند باید نگاهی تحلیلی و انتقادی به موضوعات پیرامون جامعه خود و جوامع دیگر داشته باشد و تا آن‌جا که می‌تواند بخواند و مشاهده و پژوهش کند.
وی ادامه داد: هنرمند با خلق یک اثر هنری درواقع به سوالات ذهنی خود پاسخ می‌دهد و جماعتی را نیز با خود همراه می‌کند و از این نقطه، گفتمان شکل می‌گیرد که بسیار لحظه مهمی است. رسیدن به چنین لحظه‌ای و حضور در آن برای من بسیار مطلوب است. من اصلا به این مساله که فیلمساز تافته‌ای جدا بافته از مردم است و در جایگاه یک معلم می‌خواهد به دیگران آموزش دهد، اعتقاد ندارم.
کارگردان پنهان در جواب به این سوال که چه شد تصمیم به ساخت این فیلم گرفت، بیان کرد: از همان زمان که به عنوان یک مهاجر به کشور استرالیا رفتم و در آن جا به شکلی بسیار ملموس با ایرانی بودن خود مواجه شدم، سوالاتی از تعریف ملیت در ذهنم شکل گرفت. اینکه اصلا ایرانی بودن یا استرالیایی بودن به چه معناست و این پرچم‌ها، مرزها و پاسپورت ها در ماهیت ما چه نقشی دارند و تا چه اندازه ما نسبت به آن‌ها آگاه هستیم؟ زمانی که درباره ایرانی بودن، تاریخ چند هزارساله و افتخار به ملیت مان صحبت می‌کنیم، دقیقا از چه حرف می‌زنیم؟ شانسی که اروپایی‌ها از آن برای داشتن یک پاسپورت اروپایی صحبت می‌کنند، دقیقا کدام شانس است؟
برق‌نورد ادامه داد: من در مواجهه با چنین موقعیتی به جایی رسیدم که دلم می‌خواست جهانی را بدون این شکل از گفتمان‌های نامفهوم ببینم. به نظر من اگر ما این دیوارها را از میان خود برداریم یا حداقل برای کنار گذاشتن آن‌ها تلاش کنیم و همچنین به عنوان افرادی که دارای نگاهی تحلیلی- انتقادی به اطراف خود هستیم، نسبت به چیزی که می‌گوییم، آگاهی داشته باشیم و به مفاهیمی که در طول سالیان سال به بشر دیکته شده است و در طول زمان، انسان‌ها صرفا آن را تکرار کرده‌اند، توجه کنیم، به جواب سوال‌های خود می‌رسیم؛ سوالاتی از این قبیل که آیا ملیت ما در هویتمان تاثیرگذار است؟ یا رابطه میان هویت و ملیت چیست؟
وی با اشاره به اینکه موضوع مستند پنهان جهان شمول است، گفت: روی صحبت من صرفا با ایرانی‌ها نیست. سوالات من با افرادی از جوامع مختلف مطرح شد و هرچه بیشتر پیش رفتم، متوجه شدم تا چه اندازه این مفهوم جای گفتمان دارد و تا چه اندازه این مفاهیم برای ما گنگ هستند.
تلاش من انتقال آن در حد و اندازه یک طرح سوال بوده است و بسیار علاقه دارم یک فیلم بلند و مفصل‌تری درباره این موضوع بسازم چراکه همچنان سوالات بسیار زیادی در ذهن خود دارم
مثلا اینکه چرا با افراد صرفا به دلیل تفاوت پاسپورت‌های آن‌ها یا به عبارت دیگر ملیت‌های متفاوتشان باید به شکلی متفاوت رفتار شود؟ اینجاست که برای من ملیت تبدیل به مفهومی سیاسی می شود که با تاریخ و فرهنگ فرق دارد و در ذهن من معنای پرچم و مرز می‌گیرد. سوالات بسیاری حول مفهوم ملیت وجود دارد که در پنهان تنها بخشی از آن‌ها را مطرح کرده ام.
این فیلمساز درباره اکران آنلاین اظهار کرد: من از اکران آنلاین فیلمم استقبال می‌کنم چراکه ما فیلم می‌سازیم تا بیشتر و بیشتر به دست مردم برسد و افراد مختلف در جوامع مختلف بتوانند بیننده آن باشند. اینترنت امکان این را فراهم کرده تا فردی که مثلا در سیستان و بلوچستان یا کردستان زندگی می‌کند نیز بتواند دانش خود را گسترش دهد و همگام با اتفاق های به روز یک جامعه باشد. به نظرم این یک موقعیت استثنایی است که باید قدر آن را دانست و از آن استفاده کرد. هرچه افراد بیشتری از هر گوشه جهان بتوانند فیلم های ما را ببینند اتفاق خوشایندتری برای ما است.
برق‌نورد درباره آخرین فعالیت‌های خود بیان کرد: در حال حاضر مشغول کار روی یک فیلم مستند اپیزودیک گروهی هستم. همچنین نگارش فیلمنامه اولین اثر سینمایی خود را به همراه محمدرضا جهان‌پناه پیش می‌برم که قرار است به صورت مشترک این اثر را بسازیم.