یک محقق طب سنتی با اشاره به بی‌خوابی و دلایل آن در طب سنتی، دستورات بهداشتی برای رفع بی‌خوابی ارائه کرد.
بهنام یوسفیان بی‌خوابی را از بیماری‌ها یا مشکلات شایع برای بسیاری از افراد در سنین مختلف دانست و اظهار کرد: دلایل ایجاد بی‌خوابی می‌تواند به تغییرات سبک زندگی و یا به مشکلات مزاجی و بیماری فرد مرتبط باشد.
وی در توضیح تعریفی از بی‌خوابی یا سهر در طب ایرانی، گفت: به افراط در بیداری و خروج آن از حالت طبیعی، «سهر» اطلاق می‌شود که معادل بی‌خوابی در طب کلاسیک است و به‌صورت خواب ناکافی گفته می‌شود که منجر به اختلال در افعال روزانه (مثل تمرکز) و تشدید شرایط جسمی و روحی (همچون اختلالات خلقی و اضطرابی، گوارشی، فشارخون) با وجود فرصت و فضای مناسب برای خوابیدن رخ می‌دهد.
استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا (واحد گروه تولید و بهره برداری از گیاهان دارویی و معطر)، در تقسیم‌بندی انواع بی‌خوابی در طب ایرانی، گفت: سهر در طب ایرانی در ذیل امراض دماغی ذکر شده و در طب کلاسیک عمدتاً در سه حیطه نورولوژی، سایکولوژی و طب کار مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، اما انواع بی‌خوابی از دیدگاه طب ایرانی شامل اختیاری و غیراختیاری است.
یوسفیان ادامه داد: اگر مزاج دماغ خشک باشد، مانند بیدار ماندن ضروری برای حراست یا بیدار ماندن در سفر را بی‌خوابی اختیاری می‌گویند که تقلیل غذا به قدری که در آن دماغ خشک و خواب کم شود و ازدیاد غذا به حدی که قادر به حمل آن نبوده و بیداری غالب شود، رخ می‌دهد. در بی‌خوابی غیراختیاری، ترس و شادی و فکر که گاهی با گرم کردن دماغ سبب خواب خواهد شد، اما اکثراً سبب بیداری می‌شوند.
وی در پاسخ به این پرسش که بی‌خوابی به چه شرایطی گفته می‌شود؟ گفت: بی‌خوابی از شایع‌ترین اختلالات خواب محسوب می‌شود، این شیوع ۱۰ تا ۳۵ درصد عنوان شده است که در خانم‌ها و افراد مسن، افراد با شیفت کاری، مبتلایان به اختلالات روانپزشکی به ویژه خلقی و اضطرابی، افراد مجرد، افراد با تحصیلات و وضعیت اجتماعی اقتصادی پایین و سندروم پای بی‌قرار بیشتر دیده می‌شود، اما در طب ایرانی شیوع نوعی از بی‌خوابی که از رطوبت بورقی ایجاد می‌شود را در افراد مسن ذکر می‌کنند.
این محقق طب سنتی، گفت: علل بی‌خوابی به سه دسته اختیاری، غیراختیاری و مرضی تقسیم می‌شود. بی‌خوابی مرضی نیز شامل سوء مزاج است که علاوه بر آن در کتاب شرح الاسباب ورم سوداوی یا سرطان ناحیه دماغ نیز بیان شده است.
این استاد دانشگاه با اشاره به علل هر سبب خارجی یا داخلی در بی‌خوابی، گفت: سوء مزاج خشک ساده دماغ، گرم و خشک ساده دماغ، مادی سوداوی دماغ، گرم و خشک یا صفراوی دماغ و یا رطوبت بو رقیه دماغ، تب با رساندن بخارهای عفنه(گندیده) به سر، درد با از بین بردن افعال از جمله افعال تنفس که در نتیجه خواب را مختل می‌کند، امتلاء یا سوء هضم و آنچه منفخ و مشوش خلط است و ورم سوداوی یا سرطان ناحیه دماغ را شامل می‌شود.
این محقق طب سنتی در توضیح علائم و نشانه‌های بی‌خوابی، تصریح کرد: علائم سوء‌مزاج خشک دماغ شامل سبکی سر و حواس، خشکی چشم و زبان و سوراخ‌های بینی، عدم احساس گرما در سر و بی‌خوابی است. در حالی که در سوء مزاج گرم و خشک علاوه بر علائم فوق التهاب و سوزش سر و عطش و بی‌خوابی شدیدتر دیده می‌شود.
علائم غلبه سودا در نوع سوء مزاج مادی سوداوی، تشویش خواب و ترسیدن در خواب و اضطراب بیدار شدن و بی خوابی و علائم غلبه سودا در نوع سوء مزاج مادی سوداوی دیده می‌شود. علائم غلبه صفرا در سوء مزاج صفراوی نیز عدم رطوبت سوراخ‌های بینی و چرک آمدن از چشم و کمی احساس سنگینی در سر و سریع بیدار شدن و از خواب جهیدن در نوع رطوبت بورقیه دماغی دیده می‌شود و از سایر علائم همراه بی‌خوابی می‌توان به درد، فکر زیاد و تب (علامت عینی) اشاره کرد که خود می‌تواند از علل بی‌خوابی نیز باشد.
یوسفیان در توضیح دستورات بهداشتی یا حفظ صحت برای رفع بی‌خوابی گفت: در سوء مزاج خشک دماغ باید غذای مرطوب مثل گوشت مرغ، جوجه کبوتر، بزغاله که با کدو، اسفناج، برگ کاهو، شیر و خشخاش پخته شده باشد. استحمام به آب شیرین نیم گرم بعد از هضم غذا توصیه می‌شود. پرهیز از فکر کردن و خسته شدن و ماساژ کف پا، ورزش کردن و حمام بعد از آن نیز راهکارهایی مفید است.
