سریال تلویزیونی «شهباز» به نویسندگی مینا خدیوی در ژانر پلیسی -معمایی با موضوع فضای مجازی و پلیس سایبری در۳۰ قسمت ۴۲ دقیقه‌ای تهیه و تولید شده و درباره یک گروه سایبری است که به دنبال هکری بین‌المللی هستند. پلیس سایبری با اشراف به این فضا با مجرمان برخورد می‌کند و به داستان مردمی هم که از آنها سوءاستفاده شده و طعمه افراد خلافکار شدند هم می‌پردازد.
جلب نگاه مخاطبان جوان
مهدی علینقی‌پور، یکی از تهیه‌کنندگان سریال شهباز است. او پیشتر در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود که این سریال احتمالا برای مخاطبان جوان از جذابیت بیشتری برخوردار است. از علینقی‌پور می‌پرسیم این سریال به لحاظ محتوایی و… چه ویژگی‌هایی دارد که مخاطبان جوان را بیشتر جذب می‌کند. این تهیه‌کننده به خبرنگار «جام‌جم» می‌گوید: موضوع سریال حول محور فضای مجازی، تکنولوژی‌های جدید، هکرها و پروژه‌های نفوذ و ضدنفوذ می‌گردد. فکر می‌کنم جوانان نسبت به آدم‌هایی در سنین بالاتر نظیر خود من، بیشتر با چنین موضوعاتی درگیر هستند. این مساله جوانان است؛ چون هم به لحاظ شغلی و هم سرگرمی‌شان در فضای مجازی حضور دارند. همچنین دانش بیشتری نسبت به نسل ما درباره این فضا دارند. اگر بخواهم بیشتر توضیح دهم باید بگویم شاید همنسلان ما به عنوان یک کاربر ساده و رفع امورات روزمره‌مان از این فضا استفاده می‌کنیم ولی جوانان به ویژه متخصصان بسیار فراتر از این در فضای مجازی هستند. آنها قدرت تغییر فضا را دارند و به صورت حرفه‌ای‌تر و تخصصی‌تر می‌توانند از این فضا استفاده کنند. ما سعی کردیم این لایه را ببینیم. هر چند قطعا داستان‌مان برای مخاطب عام هم جذابیت خواهد داشت.
آنچنان که از خط اصلی قصه برمی‌آید چندان نباید منتظر تماشای قصه‌ای خانوادگی باشیم. از تهیه‌کننده «شهباز» می‌پرسیم کنار خط اصلی که دنبال می‌شود چقدر شاهد ماجراهای خانوادگی هستیم که معمولا برای مخاطبان تلویزیون جذابیت دارد. او پاسخ می‌دهد: غالب شخصیت‌های این قصه جوانان هستند و برای همین علاوه‌بر خط اصلی ماجرای عاشقانه هم داریم که فکر می‌کنم توجه مخاطبان را درگیر کند. همچنین در میان شخصیت‌ها قهرمان و ضدقهرمان فراتر از بخشی که به موضوع فضای مجازی می‌پردازد، ماجراهایی را دنبال می‌کنیم که مبتنی بر روابط انسانی، عشق و خانواده است. البته تا جایی که ژانر قصه اجازه بدهد به فضاهای دیگر وارد شدیم.
برخی تصاویر منتشرشده از سریال نشان می‌دهد احتمالا «شهباز» لحظههای اکشن و تعقیب و گریز هم دارد. علینقی‌پور در این باره بیان می‌کند: به لحاظ اکشن در بخشی از داستان‌مان تعقیب و مراقبت، تعقیب و گریز، انفجار، تیراندازی و دستگیری داریم. البته چالش اصلی داستان «شهباز» در این بخش نیست؛ بلکه به فضای مجازی برمی‌گردد.
با توجه به این که سریال دو تهیه‌کننده دارد از علینقی‌پور می‌پرسیم این همکاری با چالش همراه بوده است. او جواب می‌دهد: من و آقای آشتیانی‌پور سالها در بخش تولید آثار نمایشی در سازمان صداوسیما همکار بودیم و به همین خاطر از همدیگر شناخت داشتیم. ایشان مدیر بنده بودند. بعد هم همکاری‌مان به عنوان تهیه‌کننده ادامه پیدا کرد. برای «شهباز» تقسیم کار داشتیم و به نظر خودمان موفقیت‌آمیز بود. امیدواریم موردپسند واقع شود.
تهیه‌کننده «شهباز» درباره حضور این افراد در سریال و تصویربرداری بخشی از قصه در خارج از کشور عنوان می‌کند: دو بازیگر خارجی (چینی و آمریکایی) داریم که هر دو ایران زندگی می‌کنند و در صحنه‌هایی در داخل کشور حضور دارند. به ترکیه هم سفر داشتیم. شش هفت روز آنجا تصویربرداری کردیم. طی آن با سه بازیگر ترک همکاری داشتیم که در بخش‌های پایانی قصه آنان را خواهید دید.
آنچنان که ما باخبر شدیم مخاطبان در این سریال تنوع قابل توجهی از لوکیشن‌ها را خواهند دید. علینقی‌پور بر تعدد محل‌های تصویربرداری این سریال تاکید و اظهار می‌کند: به جز تهران در نیروگاه قزوین، رودبار، کیش و ترکیه تصویربرداری داشتیم.
به گفته تهیه‌کننده، شخصیت اصلی را مهدخت مولایی بازی می‌کند که در قصه نجوا نام دارد. ایفاگران نقش‌های گروه شهباز هم آرش مجیدی، عیلرضا آرا، رضا داوودنژاد و میلاد میرزایی هستند. در کنار این افراد بازیگران دیگر هم حضور دارند اما قصه بیشتر حول محور این اشخاص می‌گردد.
تا امروز چندین سریال داشتیم که درباره خرابکاری در فضای مجازی و مخاطرات آن روی آنتن رفتند. با توجه این که فضای مجازی مدت‌هاست در بیشتر ابعاد زندگی روزمره ما نقش یافته است و مثل هر پدیده دیگری ابعاد مثبت و منفی را توامان دارد، از این تهیه‌کننده درباره زاویه تازه نگاه سریال به موضوع فضای مجازی و تلاشش برای دوری از شعار سوال می‌کنیم. وی می‌افزاید: سریال هوش سیاه جزو نخستین آثاری بود که در این زمینه روی آنتن رفت. پس از آن اتفاقات تازه‌ای در این فضا رخ داده است؛ از ابزارهای جدید در درست مردم بگیر تا افزایش دانش‌شان. برای همین سعی کردیم به مسائل به‌روزتر ورود پیدا کنیم. همچنین تلاش داشتیم تا جایی که می‌شود از شعارزدگی دور شویم. ضدقهرمان ما، ضدقهرمان قدری است و برای همین دستگیری او چالش‌برانگیز است. به نظرم با توجه به توانمندی ضدقهرمان قصه باورپذیر شده است. همچنین نویسنده سعی کرده فیلمنامه را بر اساس الگوی جدید سریال‌های روز دنیا بنویسد که در داستانگویی و شیوه ارائه اطلاعات به مخاطبان خیلی به جذاب شدن سریال کمک کرده است.
«شهباز» و مخاطرات فضای مجازی
در کارنامه امیرحسین آشتیانی‌پور، یکی از تهیه‌کنندگان سریال «شهباز» تولید مجموعه‌های تلویزیونی ناوک، مهربان‌ترین نامه، هتل دریایی، انوار جاویدان و سرزمین نور و تهیه‌کنندگی فیلم سینمایی چشم و گوش بسته به چشم می‌خورد. این تهیه‌کننده در گفت‌وگو با جام‌جم درباره اثر تازه‌اش بیان می‌کند: حوزه‌ای که در این سریال به آن فکر کردیم بخش مورد غفلت قرارگرفته حوزه سایبری باشد. جامعه میانی اجتماع ما یعنی مردم عادی غیرمتخصص که به صورت روزمره با فضای مجازی و امکاناتی که برای زندگی امروز فراهم کرده است، سروکار دارند. تقریبا همه ما از تهدیدهایش غافل هستیم. نوجوانی که در فضای مجازی بازی‌های کامپیوتری می‌کند تا یک آدم ساده و عادی که حتی ممکن است سواد نداشته باشد در حد استفادههای اولیه از فضای مجازی بهره میبرد و احتمال دارد به سادگی مورد سوءاستفاده قرار گیرند. خطر در کمین همه است. این اغفال ممکن است از یک مجرای کوچک صورت گیرد تا سطح گسترده‌ای ادامه پیدا کند تا حدی که نتوانیم جلویش را بگیریم.
وی ادامه می‌دهد: بچه‌ای که دارد از این فضا استفاده می‌کند ممکن است مورد سوءاستفاده قرار گیرد و خودش، خانواده و جامعه با مشکلی که برایشان پیش می‌آید غافلگیر شوند.
آشتیانی‌پور درباره مخاطبان هدف که برای این سریال در نظر گرفته‌اند، می‌گوید: سطح میانی جامعه به لحاظ سواد، دانش و تجربه اجتماعی مد نظر ما بودند؛ هر چند مخاطبان متخصص و همچنین بینندگان کم‌اطلاع از فضای مجازی را می‌توانیم جذب کنیم.
تعقیب و گریز سایبری
تا امروز چند فیلم، تله‌فیلم و سریال داشتیم که به صورت کامل به فضای سایبری پرداختند یا گوشه‌نظری به این حوزه و چالش‌های آن داشتند. از حمیدرضا لوافی، کارگردان سریال «شهباز» می‌پرسیم با چه نگاه تازه‌ای این روایت را قاب کرده است. او توضیح می‌دهد: بحث اجتماعی این موضوع هم برای من مهم بود. چون به این سوژه می‌پردازد که هکرهای کلاه‌سیاه چطور هم از سیستم‌های دولتی، هم افراد معمولی جامعه و هم از خانواده‌ها سوءاستفاده می‌کنند. به ویژه نوجوانان که درگیر بازی‌های کامپیوتری و… هستند. از این لحاظ می‌توان گفت قصه «شهباز» با دیگر قصه‌ها متفاوت است و جذابیت دارد.
لوافی درباره چالش‌های تصویرکردن فیلمنامه‌ای که گفته می‌شود با قواعد روز دنیا نوشته شده است، اظهار می‌کند: نویسنده سریال، خانم خدیوی ماه‌ها تحقیق و تلاش کردند و با فعالان این حوزه مشورت داشتند تا سریال بر اساس اتفاقات روز نوشته شود. همچنین گره‌های داستانی براساس واقعیت‌هایی باشد که مشابهش اتفاق افتاده است. از این نظر سریال برای خود من خیلی جذاب بود. با پایان تصویربرداری وقتی وارد کار تدوین شدیم، دیدم می‌تواند مخاطبان را خیلی درگیر کند. فکر می‌کنم تحقیقات درست انجام شده و به باورپذیری کار کمک کرده است.
این کارگردان، تجربه «شهباز» به عنوان یک سریال معمایی – پلیسی در مقام کارگردان را چنین توصیف می‌کند: قبلا یک سریال پلیسی کار کرده بودم؛ منتهی پلیسی – جنایی بود. تا به حال در حوزه فضای مجازی و هک کار نکرده بودم. خیلی برایم جذاب بود چون فیلمنامه ریتم سریعی داشت. تقریبا هر قسمت شصت هفتاد سکانس دارد و موقعیت‌های مختلف را به تصویر می‌کشد. شخصیت منفی قصه یعنی همان هکر کلاه‌سیاه به جاهای مختلف حمله می‌کند برای همین در هر قسمت تعدد ماجرا داریم. همچنین این که تیم شهباز مدت‌هاست این هکر را دنبال می‌کنند نشان می‌دهد چقدر حرفه‌ای است و گیر انداختنش سخت است.
وی درباره چالش‌های کار ادامه می‌دهد: تعقیب و گریز در فضای مجازی برایم جذاب بود. چالشش این بود که برعکس سریال‌های پلیسی که تعقیب و گریز فیزیکی و اکشن داریم اینجا همه چیز در حوزه رایانه و فضای مجازی رخ می‌دهد. اکشن بیشتر در قصه شهباز به درون فضای مجازی منتقل می‌شود چون گروه شهباز در این فضا او را رصد می‌کنند و کمتر به صورت فیزیکی است. همان طور که گفتم چالش خوبی بود که در این کار با آن مواجه شدم تا بتوانم این جذابیت را به بیننده منتقل کنم.
کارگردان «شهباز» پیش‌بینی‌اش درباره استقبال مخاطبان از سریال در زمان پخش را این گونه توصیف می‌کند: فیلمنامه سریال شهباز ضمن قصه پلیسی، ماجرای عاشقانه هم دارد. به همین دلیل تماشاگر می‌تواند از دو زاویه با آن ارتباط برقرار کند. در یک سال اخیر اتفاقاتی مثل هک را به شکل‌های مختلف بیشتر در جامعه دیدیم. از این نظر فکر می‌کنم تماشاگران خوب بتوانند با سریال ارتباط برقرار کنند؛ چون یکسری اتفاقات ملموس را که در اطرافشان شاهدند در این قصه می‌بینند.
از لوافی در مورد هدایت بازیگران خارجی حاضر در سریال می‌پرسیم و او بیان می‌کند: در یکی دو بخش بازیگران خارجی داشتیم که به زبان فارسی مسلط بودند و برای همین خیلی با مشکل مواجه نشدیم. همچنین در ترکیه چند بازیگر خارجی داشتیم. اولین‌بار بود که با بازیگران خارجی کار می‌کردم. تجربه جالبی بود؛ اما نسبت به هدایت دیگر بازیگران نیاز به زمان بیشتری داشت. یک بازیگر چینی، چند بازیگر ترکیه‌ای و یک بازیگر انگلیسی داشتیم. ارتباط برقرارکردن با این بازیگران کمی سخت بود چون شیوه بازی و فرهنگ‌شان با ما فرق می‌کند؛ اما با ممارست و تمرین به چیزی که می‌خواستیم نزدیک می‌شدیم.
وی می‌افزاید: قرار است دیالوگ‌های بازیگران خارجی با زیرنویس پخش شود.
فیلمنامه‌ای مبتنی بر غافلگیری و تعلیق
مینا خدیوی، نویسندگی سریال شهباز را بر عهده دارد. این نویسنده در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم درباره نگاه این سریال به موضوع فضای مجازی شرح می‌دهد: می‌توانم بگویم تا به حال سریالی در این حوزه که بر مبنای واقعیت باشد نداشتیم. مبنای عمده کارهایی که ساخته شده تخیل بوده است. ما تلاش کردیم خطراتی که در بستر فضای مجازی وجود دارد و ما روزانه با آنها مواجه می‌شویم اما از آنها غافل هستیم را مطرح کنیم. نقاط آسیب‌پذیر مردم در سنین و صنف‌های مختلف را در مواجهه با فضای مجازی نشان دادیم. از این منظر می‌شود گفت «شهباز» کاری جدید و متفاوت است.
از خدیوی می‌پرسیم این قصه که اظهار می‌کند بر اساس واقعیت نوشته شده را چگونه یافته است. او پاسخ می‌دهد: برای نگارش این قصه تقریبا دو سال کارهای کارشناسی انجام دادیم و مطالعات مختلف داشتیم. چند پرونده در حوزه‌های مختلف آسیب‌های سایبری را بررسی کردیم. می‌توانم بگویم تقریبا از همه آنها در این کار استفاده کردیم.
وی می‌افزاید: کارشناسانی در حوزه‌های مختلف نظیر اطلاعات سایبری، اطلاعات امنیت سایبری و هم در حوزه حقوقی داشتیم که بخشی از این اطلاعات و پرونده‌ها را آنان در اختیار ما می‌گذاشتند.
این نویسنده درباره تخیلی‌بودن شخصیت‌ها در فیلمنامه «شهباز» می‌گوید: شخصیت‌ها واقعی نیستند اما نوع شخصیت‌پردازی‌شان الهام‌گرفته از قهرمان‌های حقیقی بوده که در دستگیری مجرمان سایبری نقش داشتند.
خدیوی در مورد شخصیتی که بیشتر ماجراها با او پیش می‌رود و همچنین بهره‌بردن از عنصر غافلگیری در نگارش و پیاده‌سازی فیلمنامه بیان می‌کند: قصه با یک شخصیت محوری خانم پیگیری می‌شود. قصه این سریال مبتنی بر غافلگیری و تعلیق است.
نویسنده «شهباز» درباره طراحی لحظات اکشن هم می‌گوید: در سریال فضای اکشن هم داریم اما بیش از آن بر عنصر غافلگیری
و تعلیق تاکید می‌شود.
این نویسنده درباره چالش‌هایی که هنگام نگارش فیلمنامه سریال با آن دست و پنجه نرم کرده است، عنوان می‌کند: همین ناآگاهی من درباره جزئیات این حوزه نخستین چالش بود. مجبور شدم نزدیک به دوسال‌و‌نیم تحقیق کنم تا اساسا با این فضا آشنا شوم. می‌شود گفت من درباره این حوزه بی‌اطلاع نبودم اما وقتی به صورت عملی با آن مواجه شدم، فهمیدم حجم اطلاعاتی که دارم چقدر کم است. این چالش برایم جدی و البته هیجان‌انگیز بود. این حس آنقدر قوی است که ترغیب شدم باز هم در این فضا کار کنم.
ارزشگذاری نمی‌کنیم
باتوجه به این که آثاری که در مورد فضای مجازی و مخاطرات آن تولید می‌شود گاهی با شعارزدگی برای انتقال پیام همراه است و فضای سایبری را کاملا نفی می‌کند. از خدیوی، نویسنده «شهباز» می‌پرسیم فضای مجازی در این سریال چگونه تصویر می‌شود. او بیان می‌کند: دیدگاه کلی ما اصلا درباره خوبی و بدی و ارزشگذاری فضای مجازی نیست. فضای مجازی مثل هر پدیده دیگری خطرات و فرصت‌های خود را دارد. تمرکزمان بر این بود که نشان دهیم چه نقاطی در این حوزه وجود دارد که ما از آنها بی‌خبر هستیم و می‌تواند برایمان خطرناک باشد. نمی‌خواهیم بگوییم فضای مجازی نامناسب است. بحث بر سر این است که کاربران با ناآگاهی وارد این فضا می‌شوند. باید این خطرات مدیریت شود، نه این که از فضای مجازی فرار کنیم و آن را کنار بگذاریم.
پشتوانه پژوهشی؛ ستون فیلمنامه
تا امروز دیده‌ایم برخی آثار که درباره فضاهای تخصصی چون کامپیوتر، فضای سایبری یا پزشکی و… ساخته شدند در متن و اجرا با انتقادهایی در مورد استفاده اشتباه از اصطلاحات حرفه‌ای و… روبه‌رو شده‌اند. از آشتیانی‌پور (یکی از تهیه‌کنندگان سریال) می‌پرسیم برای دوری از این خطاها فیلمنامه چه پشتوانه پژوهشی دارد.او پاسخ می‌دهد: در وهله اول به طور مشخص نویسنده، خانم خدیوی زمان طولانی را جهت بررسی موضوع وقت گذاشتند. تحقیق و مطالعه کردند. از کارشناسان مشورت گرفتند. بعد از آن شروع به نوشتن کردند. کارگردان هم برای ارائه صحیح اطلاعات دغدغه داشت. در مسیر تولید هم جاهایی که احساس می‌شد باید نکات تخصصی را رعایت کرد، از متخصصان این حوزه کمک گرفتیم. تلاش کردیم این بخش هم به خوبی بخش‌های دیگر و قانع‌کننده از آب دربیاید تا مخاطبانی که در این حوزه حرفه‌ای هستند هم ارتباط‌شان با قصه سریال قطع نشود.
