«قصه ظهرجمعه» و ترویج قصه‌خوانی در رادیو
در لابه‌لای اخبار مربوط به رسانه شنیدیم که رادیوایران به‌تازگی برنامه «قصه ظهر جمعه» را مجددا تولید می‌کند. قصه ظهرجمعه از برنامه‌های شاخص رادیوایران است که سال‌هاست ظهرهای جمعه پخش می‌شود. با توجه به توقفی که در تولید این برنامه صورت گرفته بود، اکنون دوره جدید این برنامه در گروه فرهنگ‌وادب تولید و پخش می‌شود. یکی از سنت‌های اصیل و فرهنگی ایران، سنت قصه‌گویی است. در فصل جدید این برنامه سعی شده که سنت قصه‌گویی همچنان محفوظ باشد و از داستان‌ها و قصه‌های متون کهن و کلاسیک مثل مثنوی، منطق‌الطیر، شاهنامه و … بیشتر استفاده شود. درحقیقت رویکرد قصه ظهر جمعه بهره‌گیری نوین از منابع حماسی و عرفانی و ادبی است. این برنامه به تهیه‌کنندگی ندا حاجی‌اسماعیلی و روایتگری رضا خضرایی، گوینده پیشکسوت رادیو جمعه‌ها ساعت ۱۳ و ۳۰ دقیقه از رادیوایران شنیده می‌شود.
موسیقی نشان (آرم) با سوز و دلی خاص پخش می‌شود. آرم این برنامه، یکی از خاطره‌انگیزترین موسیقی‌ها و آرم‌های برنامه‌های رادیویی برای شنوندگان قدیمی این رسانه است به‌طوری‌که برای آنان نوعی حالت نوستالژیک و شرطی پیدا کرده است. رضا رهگذر در جایی اظهار داشته است: «در سال ۱۳۶۰ موسیقی آرم برنامه بخشی از موزیک متن فیلم «میشل استروگف» بود. موسیقی بدی هم نبود اما دو مشکل اساسی داشت. یکی این‌که بکر و بدیع نبود. دوم این‌که غربی بود و با برنامه کاملا شرقی و ایرانی‌ای مثل قصه ظهر جمعه تناسب نداشت.»
با محمدجعفر محمدزاده، مدیر رادیوایران، یدا… گودرزی مدیر گروه فرهنگ‌وادب این شبکه رادیویی، ندا حاجی‌اسماعیلی تهیه‌کننده جوان برنامه و رضا خضرایی گوینده این برنامه رادیویی گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
آقای گودرزی شما درباره قصه ظهر جمعه بفرمایید که ماجرای تصمیم رضا رهگذر چه بود و چرا این‌قدر برنامه نوستالژی شد؟
چون در آن زمان ما در کلیه تعطیلات غیرجمعه هم برنامه قصه‌گویی داشتیم. رضا رهگذر تصمیم گرفت که آرم برنامه را تغییر دهد. وقتی موضوع با مدیر وقت رادیو آقای مهدی ارگانی در میان گذاشته شد با استقبال ایشان روبه‌رو گردید. نوار موسیقی جدیدی از آقای حسین علیزاده، معروف به نی‌نوا به بازار آمد که صداوسیما حق استفاده از آن را در برنامه‌های خود ظاهرا به مبلغ ۳۰هزار تومان (به ارزش پول آن زمان) خرید و قسمتی از آن برای آرم، صداگذاری و تدوین شد.متأسفانه چون نیمی از برنامه‌سازان از این موسیقی استفاده کردند دست‌اندرکاران برنامه ناچار شدند که موسیقی برنامه را عوض کنند. آقای رهگذر بازهم سفارش کار دادند که حاصل آن همین آرم جاافتاده و پذیرفته‌شده فعلی شد. سازنده این موسیقی علی غلامعلی است.بر خودمان لازم می‌بینیم از زحمات همه کسانی که در شکل‌گیری برنامه نقش داشتند علاوه بر جناب سرشار، از محمدحسین کیان‌پور و محمد میرکیانی نیز سپاسگزاری کنیم. قصه ظهر جمعه یکی از برنامه‌هایی است که براساس سنت قصه‌گویی در رادیوایران وجود دارد. برنامه «شب‌بخیر کوچولو» هم از برنامه‌های قصه‌محور رادیوایران است که با اجرای دوست‌داشتنی مریم نشیبا برای کودکان روی آنتن می‌رود. ضروری است شبکه‌های رادیویی در این زمینه برنامه‌ریزی کنند چون جای قصه در رادیوست و قصه‌گویی برکات بی‌شماری دارد که نباید از آن غافل شد.
آقای محمدزاده، نظر شما درباره نوستالژی قصه ظهر جمعه چیست؟
قصه ظهر جمعه از برنامه‌های قدیمی و مورد علاقه مردم است که پس از چند دهه هنوز هم مخاطب خودش را دارد. وقتی مردم برنامه‌ای را دوست دارند ما هم وظیفه داریم به خواسته مردم توجه کنیم. دوره جدید پخش قصه ظهر جمعه با استقبال مردم مواجه شده و تیم برنامه‌ساز هم تمام تلاشش را می‌کند که با کیفیتی مطلوب به خواست مخاطب احترام بگذارد. ارکان یک برنامه خوب متن فاخر، اجرای خوب و تدوین و تنظیم حرفه‌ای است. با شرایطی که فراهم شده در این دوره زمینه برای تولید برنامه‌ای فاخر و ماندگار فراهم شده است.
خانم حاجی‌اسماعیلی، شما برنامه «گلبانگ» را به‌صورت روتین با خانم نشیبا داشتید. درباره داستان‌هایی که در این برنامه دارید و استفاده می‌کنید بفرمایید.
قصه ظهر جمعه براساس داستان‌های جدید و داستان‌های قدیم روایت می‌شود که غیر از خودم، یدا… گودرزی، مدیر گروه فرهنگ و اندیشه رادیوایران و طهورا محمدی داستان‌های آن را می‌نویسیم. تقریبا شش سالی است برنامه گلبانگ را به‌صورت روتین با خانم نشیبا تهیه می‌کنم. البته قبل از برنامه گلبانگ هم برنامه داشتم.اما درباره داستان‌های برنامه که اشاره کردید باید بگویم از کتاب خاصی استفاده نمی‌کنیم. بیشتر به قصه‌ها بستگی دارد به‌طورمثال از کتاب‌های مهدی آذریزدی، هوشنگ مرادی‌کرمانی، داستان‌های کلیله‌ودمنه، شاهنامه، مثنوی و البته داستان‌هایی از نویسندگان جوان که قابلیت پخش و بازآفرینی دارند استفاده می‌کنیم که البته همه قصه‌ها تنظیم رادیویی می‌شوند.
موسیقی‌هایی که در دل برنامه استفاده شده قابل توجهند. این توجه و دقت از کجا می‌آید؟
سعی می‌کنم برای استفاده موسیقی در برنامه «ظهرجمعه» دقت کنم که هم به بافت خاطره‌انگیز آن لطمه نخورد هم با حال‌وهوای داستان همخوانی داشته باشد. ضمن این‌که محمدجعفر محمدزاده، مدیر رادیوایران هم علاوه بر حساسیت همیشگی که به متن برنامه‌ها داشتند از من خواستند که دقت زیادی در استفاده از موسیقی‌های برنامه ظهرجمعه داشته باشم.
آقای خضرایی، تفاوت گویندگی برنامه قصه ظهر جمعه با دیگر برنامه‌های رادیویی در چیست؟
با توجه به این‌که قصه ظهر جمعه یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌های رادیویی است از سال ۱۳۱۹ حدود یک ماه بعد از افتتاح رادیو، قصه ظهر جمعه شروع شده و بزرگانی آن را گویندگی کرده‌اند. گویندگی در این برنامه تفاوت‌هایی دارد با گویندگی در برنامه‌های مثلا تاریخی یا مذهبی.با توجه به سابقه‌ای که دارم، چون از فروردین ۱۳۵۲ گویندگی رادیو را شروع کردم و از طرفی با توجه به شناختی که دوستان عزیز مثل آقای گودرزی، مدیر گروه فرهنگ‌وادب رادیوایران نسبت به بنده داشتند قرار شد که قصه ظهر جمعه را با توجه به این‌که مدت نسبتا طولانی برنامه تکراری پخش می‌شد، من اجرا کنم. ظاهرا از بین صداهایی که مد نظر بود اجرای من را پسندیدند و آقای محمدزاده، مدیر رادیوایران هم پسندیده بودند و قرار شد این برنامه را من اجرا کنم.
یک مقدار درباره لحن و بیان گویندگی این برنامه صحبت کنید.
طبیعی است که قصه‌گویی و روایت‌کردن یک قصه خیلی تفاوت دارد با یک متن ادبی ــ تاریخی و حتی اجتماعی. در نتیجه آن حال‌وهوایی که این بیان باید داشته باشد و ارتباطی که با مخاطبش برقرار می‌کند، باید بسیار صمیمانه باشد و لحن قصه‌گویی و بیان قصه باید به‌صورتی باشد که کاملا در ذهن مخاطب بنشیند.
من سعی کردم این لحن و بیان را اجرا کنم. من با همین سبک هم قصه‌گویی در برنامه‌های رادیوتهران، فرهنگ و مواردی دیگر شبیه این داشته‌ام اما قصه ظهر جمعه به‌دلیل موقعیت خاصی که این برنامه در کل برنامه‌های رادیو دارد، سابقه‌ای که این برنامه دارد و این‌که شنونده خاص خودش را قاعدتا دارد، بایستی این لحن و بیان بسیار اثرگذار باشد.
آقای خضرایی، چرا قصه‌گویی را انتخاب کرده‌اید؟
گوینده در شرایطی که هست، با توجه به علایق خود و ارتباطی که با مخاطب دارد می‌تواند در بخش‌های مختلف اجرای برنامه داشته باشد. من در مورد اجرای برنامه‌های ادبی سابقه خوبی دارم. برنامه‌های ادبی فراوانی را اجرا کرده‌ام؛ برنامه‌های مذهبی ــ اجتماعی.بعد از ۴۷ سال سابقه و تجربه در ژانرها و شیوه‌های مختلف، من می‌توانم گویندگی کنم و این قصه‌گویی هم بخشی از این اجراهای رادیویی من است. هرچند به خاطر علاقه‌ای که من به متون کهن و ادبیات بسیار فاخر و پربار فارسی دارم، امیدوارم در این زمینه هم بتوانم کار موفقی را ارائه دهم و کاری درخور سلیقه مخاطب ارائه کنم.
پایه‌گذار قصه ظهر جمعه در رادیوایران
اگر اغراق نباشد رادیو نقش بسیار پررنگ‌تری نسبت به تلویزیون در دهه ۶۰ داشت. یکی از برنامه‌های بسیار پرطرفدار رادیو، قصه ظهر جمعه بود. این برنامه توسط فضل‌ا… مهتدی معروف به (صبحی) از بدو تأسیس رادیو در سال ۱۳۱۹ پایه‌گذاری شد. پس از اخبار سراسری و تنها با یک هفته تأخیر نسبت آن قدیمی‌ترین و بادوام‌ترین برنامه رادیو در ایران است که در طول سالیان متمادی راویان متعددی همچون فضل‌ا… مهتدی، علی جواهرکلام، ایرج گلسرخی، حمید عاملی، مصطفی موسوی‌گرمارودی، رضا رهگذر، مریم نشیبا، علی عابدی گوینده دوبله و رادیو به خود دیده است.
