یکی از قالب‌های سخت برنامه‌سازی، طنز است؛ چراکه خنداندن مخاطبان ایرانی کار بسیار سختی است و همین باعث می‌شود که سازندگان آثار نمایشی و غیرنمایشی که در حوزه طنز کار میکنند به دنبال ایده‌های بکر و نو باشند تا بتوانند خنده را به لب مخاطبان بیاورند. به همین دلیل گاهی برنامه‌های طنز دنیا را رصد، ایرانیزه و بعد راهی آنتن میکنند.
برخی مواقع هم سراغ روش‌های وطنی می‌روند و سعی میکنند با ساخت برنامه‌های جذاب حال و هوای متفاوتی را به آنتن بدهند. بررسی کارنامه یک سال و اندی اخیر نشان می‌دهد که مدیران تلویزیون بیشتر به سمت ساخت برنامه‌های طنز به دور از هجو رفته‌اند و حتی شرایطی فراهم شده تا جوانان مستعد در عرصه برنامه‌های طنز هم وارد میدان شوند. این موضوع همان عدالت‌گستری است که بارها رئیس رسانه‌ملی هم بر این موضوع تاکید داشته و اشاره به این موضوع کرده که بهتر است برنامه‌سازان سراغ فراهم آوردن میدانی برای رقابت سالم میان جوانان مستعد در عرصه‌های مختلف باشند. بنابراین در این مدت شاهد برنامه‌های نمایشی و غیرنمایشی در عرصه طنز بودیم که نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد جزو برنامه‌های پرطرفدار مخاطبان بوده است. به همین دلیل سراغ برنامه‌هایی رفتیم که طی چندماه گذشته با رویکرد طنز، سرگرمی و استعدادیابی روانه آنتن شدند.
یکی از اتفاقات خوب که در رسانه‌ملی رخ داده و باید به فال نیک گرفت، حضور استعدادهای جوان در عرصه طنز است که سرمایه‌های آینده محسوب می‌شوند و رسانه‌ملی سعی کرده به‌واسطه تولید و پخش برنامه‌های طنز، شرایطی فراهم کند تا جوانان مستعد پا به میدان بگذارند. البته با فرارسیدن برنامه‌های محرم، پرونده برنامه‌ها و مجموعه‌های طنز بسته می‌شود تا بعد از ایام صفر برنامه‌سازان با قوای بیشتری وارد میدان شوند و با ایده‌های جذاب بتوانند رضایت بیشتری از مخاطبان کسب کنند. یکی از شبکه‌هایی که در این عرصه حضور پررنگی داشته، شبکه نسیم بود که بعد از تمام شدن برنامه‌های خندوانه و دورهمی، سراغ تولید برنامه‌های طنز و جذاب رفته که توانست لبخند را به لب مخاطبان بیاورد. یکی از این برنامه‌ها «خوش‌نمک» بود که پنج شرکت‌کننده آن، از شهرها و روستاهای سراسر کشور به برنامه آمده بودند تا به خودشان و مخاطبان ثابت کنند بامزه‌اند و تا جایی که بتوانند، مخاطبان را می‌خندانند. در پایان هر قسمت یک نفر که بیش از همه موفق به خنداندن تماشاچیان حاضر در سالن شده و آرای بیشتری از حضار کسب کرده بود به مرحله بعدی راه پیدا می‌کرد. همچنین کسی که کمترین لبخند را به لب تماشاچیان آورده بود به عنوان خوش‌نمک آن قسمت انتخاب می‌شد. فرد خوش‌نمک تندیس یادگاری برنامه را دریافت و طی یک خداحافظی باشکوه از دور رقابت خارج می‌شد.
استعدادهایی از تمام شهرها
مقداد مومن‌نژاد، تهیه‌کننده درباره این برنامه و چالش‌هایی که به همراه داشت، به جام‌جم می‌گوید: ما باید شرکت‌کننده‌ها را در یک چالش قرار می‌دادیم تا بتوانند مردم را بخندانند. نکته مهم دیگر این که می‌خواستیم شرکت‌کننده‌ها از همه نقاط کشور باشند و دوست داشتیم روی استعداد شهرهای دیگر کار کنیم. ما در برنامه‌هایی که پیش از این ساختیم، مثل «شوتبال» هم دنبال همین مسأله بودیم. به همین دلیل برای این مسابقه فراخوانی در کل کشور دادیم مبنی بر این‌که هر کسی که قابلیت طنز دارد و آدم بانمکی است، می‌تواند در چالش‌های ما شرکت کند و باعث خنده از ته دل مردم شود.
مومن‌نژاد میافزاید: چالش‌هایی که در برنامه دیدید، از قبل طراحی و تمرین شد. از چند مربی برای راهنمایی و هدایت شرکت‌کننده‌ها استفاده کردیم و در نهایت به خروجی‌ای رسیدیم که شما در برنامه خوش‌نمک دیدید و از تماشای آن لذت بردید. شرکت‌کننده‌ها چند ساعت زودتر از ضبط برنامه به استودیو می‌آمدند و چند ساعت هم با مربی‌ها کار می‌کردند. به‌هر حال خیلی از این افراد با دوربین و کار تصویر آشنایی نداشتند و نیاز به راهنمایی و هدایت درست در این زمینه داشتند. در مجموع هدف ما این بود که با الگوبرداری از فرهنگ شب‌نشینی‌های ایرانی بازی‌هایی ارائه کنیم که با ساده‌ترین ابزار و در کوچک‌ترین فضاها مثل خانه‌ها و میان خانواده‌ها قابل اجرا باشند. یعنی می‌خواستیم افراد با هر سن و سالی بتوانند با این بازی‌ها ارتباط برقرار کنند.
دورهمی طنز خانوادگی
همان‌طور که اشاره شد چند سالی حضور مردم چه در برنامه‌های کمدی و چه دیگر برنامه‌های صداوسیما پررنگ‌تر از گذشته است و جذابیت هر برنامه به حضور سلبریتی ختم نمی‌شود. محمدحسین بزرگی، تهیه‌کننده برنامه «سیدخندان» یکی از کسانی است که این مسأله را با او مطرح می‌کنیم و او به جام‌جم توضیح می‌دهد: این سؤال را میتوانم در پیوند با برنامه خودمان جواب دهم. بنای ما از ابتدا بر این بود از چهره‌هایی که زمانی زیاد استفاده می‌شدند پرهیز کنیم. تصمیم گرفتیم از این استراتژی به دلایل مشخص و واضح دور باشیم. ما سیدخندان را از برنامه شب طنز انقلاب اسلامی گرفتیم که یک دورهمی طنز خانوادگی بود. همه دورهمی‌های طنز شامل یک‌سری ویژگی‌هاست؛ بزرگ‌تر دارد، یکی خاطره می‌گوید، کسی مزاح می‌کند، فردی شعر می‌خواند و… به دلایلی از وضعیتی که گفتید فاصله گرفتیم. اساسا ذات برنامه‌مان با سلبریتی جور نمی‌شد اما در جایی که حضور سلبریتی‌ها به‌ویژه ورزشکاران به محتوا کمک کند از آنان بهره گرفتیم. اگر از میان چهره‌ها کسی بتواند همراه با محتوای برنامه باشد، در خدمتش هستیم. استراتژی سازمان و این برنامه، دوری کردن از فضای سلبریتی‌زدگی است. وی درباره احتمال تکراری شدن این حال‌و‌هوا درآینده میافزاید: البته ممکن است این قالب هم تکراری شود، چون هر چیزی که برنامه‌ریزی نداشته باشد می‌تواند از هدفش فاصله بگیرد. احتمال دارد برنامه‌ها به این سمت بروند که حضور بی‌محتوای مردم را شاهد باشیم. این شیوه هم قاعدتا آسیب‌زاست. اگر حضور مردم، محور است باید شأن آنان رعایت شود و صرفا به‌عنوان آکسسوار با آنها رفتار نشود. یعنی وقتی می‌خواهیم صنوف مختلف را به برنامه بیاوریم باید برای آنها چه در چینش محتوا و چه در چینش فرمی برنامه‌ریزی و هدف داشته باشیم. پس اگر با برنامه‌ریزی باشد به صورت بی‌انتها می‌توان از این ظرفیت استفاده کرد. در غیر این صورت می‌تواند تبدیل به نقطه ضعف شود.
ژانر طنز کمتر شناخته شد
فصل دوم سریال«چشم‌بندی» که برای پخش داشت از شبکه سه سیما در ۳۰ قسمت آماده شده و هر شب ساعت ۲۰ روی آنتن می‌رفت که روز جمعه هم به پایان رسید یک طنز جنایی جدیدی داشت بود که تماشای آن برای مخاطبان خالی از لطف نبود. شاهد احمدلو درباره اهداف سریال چشم‌بندی که در دو فصل فضای مفرحی را برای مخاطبان فراهم کرده بود به جام‌جم می‌گوید: یکی از اهداف سریال چشم‌بندی این مسأله بود که در کنار اطلاعاتی که به مخاطب می‌دهد و فضای مفرحی را هم ایجاد می‌کند، به مسائل مهم خانوادگی هم پرداختیم. کمدی کارآگاهی یک ژانر بسیار موفق است که نمونه‌های بسیار خوب آن را در سینمای جهان دیده‌ایم اما در سینما و تلویزیون ایران به این ژانر خیلی کم پرداخته شده و ژانر شناخته‌شده‌ای در کشور ما نیست. گرچه آقای محمدرضا هنرمند فیلم «مومیایی ۳» را در این ژانر ساخت اما خاطرم نیست چنین ژانری را در تلویزیون کار کرده باشیم و فکر می‌کنم ژانر جدیدی است. البته ما از ابتدای فصل یک هم سعی داشتیم کمدی کارآگاهی طراحی کنیم و آن را جا بیندازیم و در فصل دوم هم ادامه بدهیم که همچنان در داستان این روند ادامه دارد. همان طور که در قسمت اول شاهد بودید نادر با بازی سیدجواد رضویان داستانی را در این باره دنبال کرد که ماجرا همین طور در قسمت‌های مختلف پیش رفت. احمدلو ادامه می‌دهد: خوشحالم بگویم که بازخوردها اغلب مثبت بوده و مردم سریال و برخی شخصیت‌ها را دوست داشتند. هر چند نظرات منفی هم داشتیم که می‌گفتند چرا در چنین شرایطی کمدی ساخته‌اید. اما وظیفه ما همین است. ما باید برای مخاطب تلویزیون سریال کمدی بسازیم. چون مخاطب به چنین فضایی نیاز دارد. تلویزیون چارچوب و قواعدی دارد که مهم‌ترینش احترام به مخاطب خودش است. فکر می‌کنم آثاری از این دست به دو دسته تقسیم شده است؛ یکی مبتذل‌سازی و دیگر کمدی‌سازی است. این که عده‌ای زور می‌زنند که به هر قیمتی مخاطب را بخندانند این کمدی نیست، مبتذل‌سازی است. به نظرم همه چیز به خاستگاه کارگردان و تهیه‌کننده و پلتفرم برمی‌گردد.
معرفی چهره‌های کمدی و طنز
برنامه«بگو بخند» مسابقه استعدادیابی در حوزه طنز بود که توانست محفلی برای شناسایی هنرمندان جدید، موفق و با‌استعداد باشد. بگو بخند به تهیه‌کنندگی مسعود شریعت‌نیا، کارگردانی شهاب عباسی و سیداحسان حسینی با اجرای عبدا… روا سه‌شنبه تا جمعه هر هفته روی آنتن شبکه نسیم رفت. با توجه به وجه مشخصه مسابقات استعدادیابی که داوران آن بودند، در این برنامه نیز بیژن بنفشه‌خواه، نعیمه نظام‌‌دوست، هومن برق‌نورد و شهرام شکیبا در مقام داور، گروه‌های شرکت‌کننده از تمام کشور را در عرصه‌های مختلف هنری از جمله موسیقی، تئاتر، استندآپ و شعر در چهار مرحله رقابتی داوری کردند. شهاب عباسی، یکی از کارگردانان این مجموعه به جام‌جم توضیح می‌دهد: من از همان ابتدا دغدغه ساخت آثار کمدی را داشتم و این دغدغه را در مجموعه‌های نمایشی که نوشته و کارگردانی کرده‌ام هم پیش از بگوبخند داشتم. ضمن این‌که من همیشه در هر کاری که می‌سازم حداقل یکی دو چهره کمدی و طنز را معرفی می‌کنم. در این برنامه هم هدف ما معرفی چهره‌های جدید در حوزه طنز و بدون واسطه بود. ما به واسطه این برنامه با گروه‌های مستعدی آشنا شدیم که متاسفانه فرصت حضور آنها در برنامه فراهم نشد. یعنی پس از پخش برنامه با پیام‌های بسیاری از این افراد مواجه شدم. بنابراین در صورت تداوم این برنامه ما همچنان می‌توانیم استعدادهای خوبی را در این حوزه معرفی کنیم. البته استقبال از این برنامه بسیار خوب بوده و خروجی‌های خوبی هم داشته که من به شخصه از این خروجی راضی هستم. امیدوارم این برنامه تداوم داشته باشد تا بتوانیم چهره‌های مستعد بسیاری را به حوزه طنز معرفی کنیم. حال چه کارگردان آن من باشم و چه نباشم. وی بیان می‌کند: اگر شرایط کار به گونه‌ای باشد که باز هم بتوانم مجموعه‌های نمایشی کمدی بسازم، حتما از حضور این چهره‌ها در آثارم استفاده خواهم کرد. جالب است بدانید من چهره‌ها و استعدادهایی در این برنامه دیدم که شاید به دلایلی هر کدام نتوانستند به بخش فینال برسند و داورها آنها را رد کردند، اما من کارشان را دوست داشتم و قطعا در کارهایی که بسازم از حضور آنها استفاده خواهم کرد. به‌هر حال این برنامه متعلق به آنهاست و کسانی که استعداد این کار را دارند می‌توانند در این برنامه خودشان را محک بزنند. این برنامه می‌تواند فرصت خوبی برای افرادی باشد که شرایط برایشان مهیا نبوده و یا سال‌هاست فعالیت میکنند، اما هنوز دیده نشده‌اند.
