«نگهبان شب»، اسکار و چند داستان دیگر

شامگاه ۲۸ شهریورماه کمیته انتخاب نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار ۲۰۲۴، سرانجام تصمیم نهایی خود را اعلام کرد و همان‌طور که برخی‌ها پیش‌بینی می‌کردند، آخرین ساخته رضا میرکریمی راهی اسکار شد.

او اولین بار در سال ۱۳۸۴ تجربه انتخاب فیلمش را برای راهیابی به اسکار چشید و فیلم «خیلی دور خیلی نزدیک» به عنوان نماینده سینمای ایران انتخاب شد.

بار دوم سال ۱۳۹۱ بود که فیلم «یه حبه قند» میرکریمی نماینده ایران در اسکار انتخاب شد که البته یک روز بعد از اعلام نام فیلم، رییس وقت سازمان سینمایی خواستار تحریم اسکار شد و به این ترتیب معرفی فیلم از ایران هم منتفی شد. یک سال بعد فیلم «امروز» این کارگردان در کمیته انتخاب رأی آورد و نماینده ایران در اسکار شد.

حالا بار دیگر یک فیلم از رضا میرکریمی از اعضای کمیته انتخاب، رأی گرفته تا آماده رقابت با فیلم‌های کشورهای دیگر در بخش بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان شود.

این در حالی است که سینمای ایران در بخش تولیدات داخلی و رسمی طی یک سال گذشته مورد بی توجهی و تحریم جشنواره های جهانی قرار گرفته است و به همین دلیل فیلمی مثل «نگهبان شب» طبق اذعان کارگردانش از رویدادهای بین المللی محروم شدو این یک عامل مهم، حضور جدی تر این فیلم را برای رقابت اسکار سخت می کند اما باید منتظر ماند و دید که پخش کننده بین المللی فیلم چه تمهیداتی برای مقدمات معرفی فیلم به اسکار می اندیشد.

اما با اعلام اسامی سه فیلم گزینه نهایی برای معرفی به اسکار، عدم حضور فیلمی مانند «تصور» نخستین ساخته علی بهراد به تهیه کنندگی جواد نوروزبیگی کمی قابل تامل است ، فیلمی که علاوه بر راهیابی به بخش هفته منتقدان جشنواره کن، داشتن پخش‌کننده خارجی و امکان اکران در کشورهای دیگر، از بازیگری شناخته شده در سطح بین‌الملل همچون لیلا حاتمی برخوردار بود و می توانست حداقل در جمع سه فیلم نهایی باشد.

«ملاقات خصوصی» به کارگردانی امید شمس و «شهرک» به کارگردانی علی حضرتی دیگر نامزدهای نهایی انتخاب نماینده سینمای ایران برای اسکار بودند.

سال گذشته در همین روز ۲۸ شهریورماه فیلم «جنگ جهانی سوم» هومن سیدی که در بخش افق‌های جشنواره ونیز رونمایی شده بود، برای رقابت در شاخه بهترین فیلم بین‌المللی اسکار انتخاب شد که البته موفقیتی کسب نکرد.

اولین حضور سینمای ایران در جوایز اسکار به ۴۴ سال قبل بازمی‌گردد و تا به امروز فیلم‌های ایرانی چهار بار به جمع نامزدهای نهایی این رویداد سینمایی راه یافته‌اند. پس از نامزدی تاریخی فیلم «بچه‌های آسمان» در سال ۱۹۹۸ در شاخه فیلم خارجی‌زبان، اصغر فرهادی دو بار با فیلم‌های «جدایی نادر از سیمین» (۲۰۱۱) و «فروشنده» (۲۰۱۶) به جمع نامزدهای نهایی اسکار بین‌المللی راه یافت و دو بار سینمای ایران را صاحب مجسمه طلایی اسکار کرد.

البته سابقه سینمای ایران در جوایز اسکار تنها به شاخه بهترین فیلم بین‌المللی ختم نمی‌شود و اصغر فرهادی در هشتاد و چهارمین دوره جوایز اسکار برای فیلم «جدایی نادر از سیمین» در شاخه بهترین فیلمنامه اصلی نامزد کسب جایزه شد. این از معدود دفعاتی بود که فیلمی غیرانگلیسی‌زبان نامزد شاخه فیلمنامه اصلی می‌شد اما در نهایت در آن سال جایزه این شاخه به «وودی آلن» برای فیلم «نیمه‌شب در پاریس» رسید.

تاریخ حضور سینمای ایران در جوایز اسکار

سال‌ها پیش برای نخستین‌بار وزارت فرهنگ و هنر وقت در سال ۱۳۵۶ فیلم «دایره‌ مینا» ساخته‌ داریوش مهرجویی را به اسکار معرفی کرد و پس از آن فیلم «باد صبا» ساخته‌ آلبر لاموریس به عنوان نماینده‌ ایران در سال ۵۷ راهی آکادمی اسکار شد.

پس از ۱۷ سال وقفه و در سال ۱۹۹۴ فیلم «زیر درختان زیتون» به کارگردانی عباس کیارستمی نماینده ایران در شصت‌وهفتمین دوره جوایز اسکار نام گرفت. «بادکنک سفید» از جعفر پناهی در سال ۱۹۹۵ به آکادمی معرفی شد و پس از یک سال وقفه و در سال ۱۹۹۷ فیلم «گبه» محسن مخملباف نماینده ایران در این جوایز سینمایی شد.

«بچه‌های آسمان» ساخته مجید مجیدی در سال ۱۹۹۸ به اسکار خارجی رفت و سال بعد از آن نیز «رنگ خدا» دیگر ساخته مجیدی فرصت حضور در این جایزه سینمایی را پیدا کرد.

«زمانی برای مستی اسب‌ها» ساخته بهمن قبادی (۲۰۰۰)، «باران» مجید مجیدی (۲۰۰۱)، «من ترانه ۱۵ سال دارم» به کارگردانی رسول صدرعاملی (۲۰۰۲)، «نفس عمیق» ساخته پرویز شهبازی (۲۰۰۳)، «لاک‌پشت‌ها پرواز می‌کنند» از بهمن قبادی (۲۰۰۴)، «خیلی دور خیلی نزدیک»  به کارگردانی رضا میرکریمی (۲۰۰۵)، «کافه ترانزیت» از کامبوزیا پرتوی (۲۰۰۶)، «میم مثل مادر» اثر رسول ملاقلی‌پور (۲۰۰۷)، «آواز گنجشک‌ها» از مجید مجیدی (۲۰۰۸)، «درباره الی» به کارگردانی اصغر فرهادی (۲۰۰۹) و «بدرود بغداد» از مهدی نادری (۲۰۱۰)، نمایندگان سینمای ایران در سال‌های بعد بودند تا در سال ۲۰۱۲ سینمای ایران با فیلم «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی توانست برای اولین‌بار این جایزه مهم را به ویترین افتخارات خود اضافه کند.

در سال‌های ۲۰۱۴، ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به ترتیب فیلم‌های «گذشته» اصغر فرهادی، «امروز» رضا میرکریمی و «محمد رسول‌الله» مجید مجیدی به اسکار فرستاده شدند و در سال ۲۰۱۶ اصغر فرهادی با فیلم «فروشنده» برای دومین‌بار به اسکار خارجی دست یافت.

سال ۲۰۱۸ نیز فیلم «نفس» از نرگس آبیار نماینده سینمای ایران در نودمین دوره جوایز سینمایی اسکار بود. سال ۲۰۱۹ فیلم «بدون تاریخ، بدون امضاء» ساخته وحید جلیلوند این فرصت را یافت تا نماینده سینمای ایران در این جوایز سینمایی باشد و در جوایز اسکار ۲۰۲۰ نیز برای نخستین‌بار یک مستند به نام «در جستجوی فریده» ساخته مشترک آزاده موسوی و کوروش عطایی به رقابت اسکار فرستاده شد.

در اسکار ۲۰۲۱، فیلم «خورشید» ساخته مجید مجیدی به عنوان بیست و ششمین نماینده سینمای ایران در شاخه بهترین فیلم بین‌المللی (غیرانگیسی‌زبان) انتخاب شد و حتی توانست به جمع نامزدهای اولیه این شاخه (فهرست ۱۵ تایی) نیز راه یابد.

در اسکار ۲۰۲۲ نیز فیلم «قهرمان» اصغر فرهادی و در سال گذشته هم «جنگ جهانی سوم» هومن سیدی به اسکار معرفی شدند.

اما مجید مجیدی همچنان با شش بار حضور با آثارش به عنوان نماینده ایران در جوایز اسکار (بچه‌های آسمان، رنگ خدا، باران، آواز گنجشک‌ها، محمد رسول الله و خورشید) از این حیث رکورددار است و پس از او اصغر فرهادی با پنج بار نمایندگی سینمای ایران در اسکار با آثارش قرار دارد که دو بار اسکار را گرفته است.