آیا می‌توان شرایطی مهیا کرد که کودکان برای رفتن به دندانپزشکی مقاومت نکنند و بتوان کاری کرد که رعایت بهداشت و حفظ سلامتی دهان و دندان به امری اشتیاق‌برانگیز برای آن‌ها تبدیل شود و فرزندانمان از کودکی بیاموزند حفظ و کنترل سلامتی این عضو مهم بدن خود را جدی بگیرند؟
دکتر حمید نوری، دندانپزشکی است که سال‌هاست علاوه بر طبابت، در این زمینه تحقیقات مفصلی کرده است و دست به تجربه‌ی روش‌هایی برای رفع ترس کودکان از مطب دندانپزشکی زده است.
از او خواستیم با توجه به تجربه‌ای که در رشته‌ی دندانپزشکی کودکان دارد، از راهکارها و روش‌هایی بگوید که کمک می‌کنند فضای هراسناک مطب دندانپزشکی تلطیف شود و کودکان کمتر دچار ترس و واهمه‌ی شدید برای رفتن نزد دندان‌پزشک شوند تا خللی در موضوع مهم سلامتی دندان و لثه‌ی کودکانمان پیش نیاید. فرض کنید کودکی وارد مطب می‌شود و بلافاصله با حضور روی یونیت (صندلی مخصوص دندانپزشکی)، مطب را با فریاد و گریه‌اش روی سرش می‌گذارد. البته این تازه ابتدای ماجراست. سرنگ را که می‌بیند با جیغ‌وداد تلاش می‌کند خود را از مخمصه نجات دهد و با همراهی والدینش از مطب فراری شود. طبیعی است که برای رسیدن به مقصود باید راهکارهای علمی و کاربردی متعددی را امتحان کنیم.
دندانپزشکی یا دهان‌پزشکی؟
دندانپزشکی کودکان شاخه‌ای از علم پزشکی است که به بررسی بیماری‌های دهان و دندان در سنین کودکی می‌پردازد. ازاین‌رو برخی تصور می‌کنند نام «دهان‌پزشکی» برای این رشته کامل‌تر باشد. این رشته از علم پزشکی خود به شاخه‌ها، زیرشاخه‌ها و تخصص‌های مختلفی تقسیم می‌شود که کودکان یکی از بخش‌های خیلی حساس آن محسوب می‌شوند.
برای سال‌های بسیار، هزینه‌های بالای دندانپزشکی از یک‌سو و کم‌توجهی خانواده‌ها به مسئله‌ی سلامت دهان و دندان کودکان از سوی دیگر، بی‌اعتنایی به این شاخه‌ی مهم علم دندانپزشکی کودکان را در پی داشت که متأسفانه همین موضوع مشکلات زیادی را برای افراد در بزرگسالی ایجاد می‌کرد؛ مشکلی که این روزها سبب شده است نگاه مردم و متخصصان بیش از هر زمان دیگری به این شاخه از علم دندانپزشکی معطوف شود. این شاخه‌ی علم دندانپزشکی، کودکان را تا سن نوجوانی تحت پوشش قرار می‌دهد. کالج سلطنتی دندان‌پزشکان کانادا و کالج سلطنتی جراحان دندان‌پزشک استرالیایی در شناسایی این شاخه از دندانپزشکی به‌عنوان شاخه‌ای مستقل پیشگام بوده‌اند.
الگوسازی برای کودکان
برای این‌که بتوانیم کودک را برای رفتن و همکاری کردن در مطب دندانپزشکی متقاعد و او را آماده کنیم، او را تحت شرایطی مدیریت‌شده، در فضایی قرار می‌دهیم که بتواند در برابر واهمه‌هایش قرار گیرد. بهترین راه این است؛ یک بار که خود والدین برای کارهای درمانی دندان‌های خود به مطب دندانپزشکی می‌روند، کودکشان را همراه خودشان ببرند و فرصت روبه‌رو شدن با دندان‌پزشک را برای کودک فراهم کنند. قدم بعدی آن است که او را هیچ‌وقت از دندان‌پزشک و آمپول نترسانیم! زیرا این ترس برای همیشه در وجود او باقی خواهد ماند.
کودکان عادت دارند هنگامی که پدر یا مادرشان همراه آن‌ها وارد مطب می‌شوند و در کنار صندلی دندانپزشکی می‌ایستند، با توجه به حس حمایت‌طلبی از والدین، دادوفریاد کنند و آرام نگیرند، بنابراین در مقابل درِ اتاق معاینه یا درمان، کودکتان را به دندان‌پزشک و دستیار او بسپارید و اجازه دهید دندان‌پزشک با روش‌های کنترل رفتاری که آموخته است، کنترل کودک شما را حین درمان بر عهده گیرد.
اگر در شرایطی لازم شد شما وارد اتاق شوید، تلاش نکنید دستورات دندان‌پزشک به کودکتان را برایش تکرار کنید زیرا کودک در یک زمان فقط می‌تواند به یک نفر و حرف‌های او توجه و تمرکز داشته باشد، در غیر این صورت دچار سردرگمی خواهد شد. شما می‌توانید در شرایط خاص، برای القای حس آرامش به او، دستش را در میان دستانتان بگیرید. زمانی که کودک، خود را برای ملاقات با دندان‌پزشک آماده می‌کند هرگز از کلماتی مانند سوزن، مته و … که کودک را می‌ترساند، استفاده نکنید.
کلماتی مثل نیشگون گرفتن، آب خواب‌آور، قلقلک دادن دندان، کلمات ساده‌ای هستند که توسط کودکان قابل‌قبول‌تر هستند. دندان‌پزشک و همکاران او می‌توانند در به کار گرفتن چنین کلماتی به شما کمک کنند. گاهی اوقات حضور والدین در اتاق درمان مفید است اما اگر دندان‌پزشک از شما خواست که اتاق درمان را ترک کنید، نباید دچار استرس شوید و احساس کنید که کودک خود را ترک می‌کنید، یادتان باشد این احساس شما به کودکتان منتقل می‌شود. طبیعی است که با مدیریت و برخورد مطلوب با کودک هنگام بردن او به مطب دندانپزشکی باید فضا را طوری آماده کرد تا انگیزه و حس تشویق شدن (البته بدون ارائه‌ی راهکارهای باج‌گونه) برای کودک ایجاد شود.
آموزش صحیح
کودکان از بهداشت دهان چیزی نمی‌دانند. حتی اگر مسواک به دست بگیرند تا به تقلید از پدر و مادرشان آن را به دهان ببرند، برای آن‌ها این کار تنها یک بازی کودکانه است. میزان آگاهی والدین از روش‌های پیشگیری و چگونگی انجام درمان‌های دندانپزشکی مهم‌ترین تأثیر را در کیفیت سلامت دهان کودکانشان دارد. پدر و مادرها هستند که باید وظیفه‌ی رعایت بهداشت دهان کودکانشان را برعهده بگیرند و هنگام لزوم آن‌ها را برای خدمات پیشگیرانه یا درمان به دندانپزشکی ببرند. نکته این‌جاست که کودکان و نوجوانان پیش از پا گذاشتن به محیط تازه‌ای چون مطب دندانپزشکی که آکنده از صداها، بوها و ابزار ناشناخته و وهمناک است، باید آمادگی ذهنی پیدا کنند و برای پا گذاشتن به این محیط درمانی آماده شوند.
دندان‌های کودک را بررسی کنید
واقعیت این است که دندان‌های کودک هر شش ماه یک‌بار باید به شکل کامل نزد دندان‌پزشک معاینه شود. طبیعی است با حضور مستمر کودک در محیط، علاوه بر اطمینان یافتن از سلامت دندان‌ها، کودک با شیوه‌های تازه‌ای که تاکنون با آن‌ها روبه‌رو نبوده است، آشنا می‌شود. این‌گونه دیگر ترس نیز برای کودک معنای درستی نخواهد داشت. اولین ملاقات یک کودک، تجربه‌ی یک محیط جدید با افراد جدیدی بوده است که اگر درست و صحیح مدیریت شود، زمینه‌ی همکاری و پذیرش او را در آینده فراهم می‌کند. هنگام درمان و حتی معاینه، بعضی از کودکان از شدت ترس فریاد می‌زنند و دست و پای خود را تکان می‌دهند و بسیار مشکل می‌توان آن‌ها را کنترل کرد.
این رفتار کودک در مطب دندانپزشکی غیرعادی نیست و با روش‌های علمی موجود می‌توان به آنان کمک کرد تا بر ترس خود غلبه کنند. اگر معاینه‌ی دندانپزشکی در سنین پایین، وقتی کودک هنوز هیچ مشکل دندانی ندارد شروع شود، یک رابطه‌ی خوب بین دندان‌پزشک و کودک ایجاد می‌شود. زمانی که کودک در مطب همکاری نمی‌کند، تعجب‌زده یا دستپاچه نشوید. این رفتار کودک طبیعی است، پس لطفاً آرام باشید و عکس‌العمل تند نشان ندهید. والدینی که بیش‌ازاندازه واکنش نشان می‌دهند، بیشتر باعث ناهنجاری در رفتار کودک خود و همکاری نکردن کودک در مطب می‌شوند؛ بنابراین والدین باید برای جلب اعتماد کودک به دندان‌پزشک همکاری و کمک کنند.
پیشگیری را فراموش نکنیم
امروزه متخصصان رشته‌ی دندانپزشکی کودکان تمام تلاش خود را بر پایه‌ی پیشگیری نهاده‌اند. شما به‌عنوان والدین باید این باور را داشته باشید که کودک شما می‌تواند همواره دهان و دندان‌های سالمی داشته باشد که به‌تبع آن تغذیه‌ای خوب و بدنی سالم و قوی خواهد داشت. این موضوع زمانی امکان‌پذیر است که شما مشورت‌های لازم با دندان‌پزشک را به‌موقع شروع کنید. امروزه زمان مناسب برای شروع این مشورت را حتی از دوران بارداری لازم می‌دانند زیرا میکروب‌های دهان مادران قابل‌انتقال به دهان نوزادان است. در این زمان دندان‌پزشک این موقعیت را پیدا می‌کند که شکل فک‌ها و وضعیت بافت‌های دهانی نوزاد را بررسی کند و هم‌چنین اهمیت بهداشت مناسب ناحیه‌ی دهان و رژیم غذایی مناسب را در تکامل و سلامت دندان‌های کودک شما شرح دهد.
ترس از تزریق را از بین ببریم
ترس از تزریق، تنها محدود به درمان‌های دندانپزشکی نیست. شاید پیش از آن‌که بسیاری از کودکان با آمپول بی‌حسی دندانپزشکی آشنا شوند، بارها و بارها تزریق عضلانی و زیرپوستی آمپول را به علت ابتلا به بیماری‌های گوناگون تجربه کرده باشند و همین تجربه است که آن‌ها را هنگام تزریق آمپول بی‌حسی برای درمان‌های دندانپزشکی دچار اضطراب می‌کند.
این وضعیت در صورتی است که بسیاری از کودکان و حتی بزرگسالان، پس از یک‌بار تجربه‌ی تزریق داروی بی‌حسی درون بافت لثه، به صداقت گفتار دندان‌پزشک که درد حاصل از تزریق داروی بی‌حسی را با درد تزریق آمپول‌های آنتی‌بیوتیک قابل‌مقایسه نمی‌داند، پی می‌برند. البته ثبت یک خاطره‌ی خوش از درمان دندانپزشکی و تزریق داروی بی‌حسی در ذهن کودکان، بایدونبایدهایی دارد که والدین و دندان‌پزشک باید آن‌ها را رعایت کنند.
پوسیدگی دندانی را جدی بگیرید
اگر در منزل کودک و نوجوانی دارید که نیاز به خدمات دندانپزشکی دارد، اولویتتان، مراجعه به متخصص دندانپزشکی کودکان باشد. دندان‌پزشک کودکان باید در تزئین مطب، ارتباط با کودکان و آموزش راه‌های پیشگیری از پوسیدگی دندان دقت لازم را داشته باشد تا ملاقات میان کودک و دندان‌پزشک، یک تجربه‌ی بدون واهمه و دغدغه‌ی خاطر باشد. هم‌چنین پوسیدگی دندانی یکی از مسائلی است که متخصصان این شاخه به آن توجه ویژه‌ای دارند زیرا بی‌توجهی به پوسیدگی دندان‌ها در سنین پایین، مانع رشد مناسب دندان‌های شیری و در نتیجه رشد ناقص فک و مشکلات گسترده در سنین بزرگسالی خواهد بود.
هم‌چنین مشکلات و بیماری‌های دهان و دندان در کودکان باعث مشکلات یادگیری کودکان در مدرسه خواهد شد. یادگیری و بهینه‌سازی سطح تکلم در کودک و حفظ فضای موردنیاز برای رشد دندان‌های دائمی برای این منظور، نیاز به دندان‌پزشکان کودک را آشکارتر می‌کند. یادتان باشد در سنین نوجوانی هم فرزندانمان نیازهایی درباره‌ی آموزش و آگاهی یافتن در مورد روکش کردن دندان و درمان‌های مربوط به دندان‌های عقل دارند و ضرورت دارد که در این مورد با آن‌ها صحبت کنید.
این نکته را به یاد داشته باشید که اولین باری که کودکتان را برای درمان به دندانپزشکی می‌برید، درواقع اولین تجربه‌ی او ازمحیط دندانپزشکی است و این تجربه، سازنده‌ی تصویر ذهنی کودک در آینده است؛ بنابراین چه خوب است که سعی کنیم کودکان را در اولین مراجعه و به تعبیری دیگر، نخستین مواجهه با مطب دندانپزشکی و شخص دندان‌پزشک به مراکزی ببریم که مخصوص کودکان و محیطش برای آنان جذاب باشد.
خیالتان راحت، مشکل حل‌شدنی است
مراجعه‌ی اولیه به دندان‌پزشک را در سنین پایین‌تر شروع کنید و این کار را در ابتدا برای چک کردن ساده (و نه درمان) انجام دهید تا کودک با محیط دندانپزشکی در زمان خردسالی و آن هم در شرایطی که نیاز به تحمل درد یا انجام درمان‌های دندانپزشکی نیست، مواجه شود زیرا اولین برخوردها بسیار تعیین‌کننده‌اند.
بهداشت دهان و دندان را به کودک آموزش دهید، اما هرگز به او نگویید اگر بهداشت دهانش را رعایت نکند، دندان‌هایش پوسیده می‌شود و مجبور است به دندانپزشکی برود چون چنین رویکردی باعث ایجاد تصویری منفی و تنبیهی از دندانپزشکی در ذهن کودک می‌شود. نکته‌ی آخر و اساسی هم این‌که مواظب باشید که ترس خودتان را از دندانپزشکی به کودکتان انتقال ندهید.
