نقش‌هایی که زنده ماندند
بازیگران، زنده‌کننده شخصیت‌ها در قاب تصویر هستند. شخصیت‌هایی که تا پیش از آن روی کاغذ زندگی می‌کردند اما همین خالقان هنری مثل هر انسان دیگری روزی با زندگی خداحافظی می‌کنند. تراژیک و تاثیرگذارترین مرگ یک بازیگر زمانی است که روی صحنه نمایش یا میانه بازی در یک نقش مقابل دوربین اتفاق بیفتد. بازیگرانی از سراسر جهان را میشناسیم که در حال ایفای نقش با حیات وداع کردند. برخی درحالی‌که نقشی برعهده داشتند که در قصه می‌میرد، در زندگی حقیقی هم به دعوت حق راهی آن دنیا شدند. نقش‌آفرینانی هم بودند که به واسطه بیماری از ادامه کارشان در یک پروژه نمایشی بازماندند. در بیشتر این حالات و مخصوصا در شرایطی که ایفاگر یکی از نقش‌های اصلی بودند بازیگری دیگر جایگزین یا ادامه‌دهنده راه‌شان شد و آن نقش را به سرانجام رساند. از این جایگزینی‌های جبری در سینما و تلویزیون خودمان هم مواردی را سراغ داریم. مثلا همین شب‌ها شاهد بودیم که از جایی به بعد در سریال «بی‌همگان» کمند امیرسلیمانی ایفای قسمت‌های باقیمانده نقش زنده‌یاد زهره فکورصبور را برعهده گرفت. به این بهانه در نوشتار پیش‌رو به برخی از مشهورترین جایگزینی‌ها یا ادامه‌دهنده نقش‌ها در قاب سیما اشاره می‌کنیم.
سریال «یک مشت پر عقاب» تصویربرداری می‌شد که احمد آقالو ایفاگر یکی از نقش‌های این سریال دچار بیماری شد. او نهایتا مدتی بعد در سال ۱۳۸۷ درگذشت. نقشی که او در این سریال برعهده داشت نقش سرگرد سرمدی بود که در بحبوحه سال‌های پیش از انقلاب در پادگانی در تبریز خدمت می‌کرد و با توجه به روحیه آزادیخواهی‌اش، در مسیر قصه به شخصیت اصلی یعنی امیرحسین برای پیشبرد اهدافش کمک می‌کرد. این سریال بهمن سال ۱۳۸۶روی آنتن رفت و یکی از معدود دفعاتی بود که تا آن سال‌ها بینندگان شاهد بودند دو نفر، نقشی را در یک مقطع سنی بازی می‌کنند. در میانه‌های پخش سریال بود که تصویر چند لحظه ثابت شد و نریشنی با این مضمون به گوش مخاطبان رسید که خبر می‌داد برخی سکانس‌ها در زمان حیات آقالو تصویربرداری شده و با بازی او راهی آنتن می‌شود و برخی از سکانس‌های سرمدی هم با نقش‌آفرینی پرویز پورحسینی تصویر شده است. اصغر هاشمی، کارگردان یک مشت پر عقاب همان زمان در گفت‌وگویی بیان کرد: «زمانی که تصویربرداری آغاز شد آقای آقالو نقش سرمدی را بازی می‌کرد، حتی چند سکانس مربوط به اواخر سریال را نیز ایفا کرد اما به علت بیماری نتوانست کار را ادامه دهد. چون دکورهای صحنه‌هایی که آقالو در آن حضور داشت جمع شده بود و امکان ساخت مجدد و گردآوری عوامل مربوط به آن سکانس‌ها را نداشتیم. از سوی دیگر تلاش برای تحقق این کار باعث تحمیل هزینه‌ای به سریال می‌شد که تامین آن از عهده تهیه‌کننده خارج بود. قسمت‌های مربوط به بازی آقای آقالو را حفظ کردیم و آقای پرویز پورحسینی سایر سکانس‌ها را بازی کردند.»
بی‌همگان به سر شود
این شب‌ها سریال بی‌همگان از شبکه سه سیما پخش می‌شود. سریالی که در روزهای تصویربرداری یکی از بازیگرانش را از دست داد. زهره فکورصبور، ایفاگر نقش مهشید در این سریال شبانه، اسفند سال گذشته ناگهانی و برای همیشه بار سفر بست و دنیای فانی را به مقصد دیار باقی ترک کرد. تا اواسط سریال بی‌همگان سکانس‌هایی با بازی او ثبت شده بود و همین موضوع دست عوامل را برای کنارگذاشتن بخش‌های او می‌بست. به همین دلیل یادگاری پایانی او در دنیای بازیگری با این سریال باقی ماند و کمند امیرسلیمانی ادامه‌دهنده حیات نقش او در این مجموعه تلویزیونی به کارگردانی بهرنگ توفیقی و اصغر هاشمی و تهیه‌کنندگی مهران مهام شد. این تغییر بازیگر با پیام تصویری ضبط‌شده از امیرسلیمانی در میانه‌های سریال بی‌همگان و پخش بخش‌هایی از بازی زنده‌یاد فکورصبور به مخاطبان اعلام شد.
فرصت کمیاب یک نقش متفاوت
تیرماه ۱۳۹۹ ناگهانی خبر رسید که سیروس گرجستانی، یکی از چهره‌های محبوب بازیگری رخ در نقاب خاک کشید. این بازیگر در آن زمان مشغول بازی در سریال «شرم» به کارگردانی احمد کاوری بود و نقشی متفاوت را در این اثر ایفا می‌کرد. شخصیت عزیزآقا در شرایطی خاص قرار می‌گیرد و تصمیمی اخذ می‌کند که تا پایان زندگی با عواقب بیرونی و درونی آن درگیر می‌شود. این نقش در کارنامه گرجستانی که چند سالی بود مخاطبان او را بیشتر با نقش‌های کمدی در قاب تلویزیون دیده بودند، جای کار بسیاری داشت اما دریغ که مجالی برای پایان‌دادن به آن نیافت. در میانه‌های سریال به‌دلیل تصویربرداری سکانس‌های زیاد با بازی او، سیاوش طهمورث جایگزین نه، بلکه ادامه‌دهنده کارش شد. این سریال پاییز ۱۳۹۹ روی آنتن شبکه سه سیما رفت و به رسم وقایع مشابه طهمورث وقتی بخش‌های ضبط‌شده با نقش‌آفرینی زنده‌یاد گرجستانی به پایان رسیده بود مقابل دوربین یادی از همکار درگذشته‌اش کرد و گفت از این پس او عهده‌دار این مسئولیت خواهد بود.
پرآوازه‌ترین جایگزینی
شاید نه اولین بار اما می‌شود ادعا کرد که پررنگ‌ترین خاطره‌ای که مخاطبان تلویزیون از جایگزینی یک بازیگر با دیگری پس از درگذشتش دارند متعلق به سریال «نرگس» باشد. در روزهای تصویربرداری این سریال بود که پوپک گلدره با سانحه تصادف به کما رفت. او در چندین قسمت ابتدایی مجموعه تلویزیونی بلند نرگس به کارگردانی سیروس مقدم بازی کرد. نقل است کارگردان و تهیه‌کننده به خاطر این‌که او ۱۰ روز مقابل دوربین بود به وی ۴۸ ساعت استراحت دادند و این بازیگر هم در پاسخ‌شان گفته بود: «می‌روم یک سری به دریا می‌زنم و می‌آیم.» اما رفتنش بی‌بازگشت شد و او پس از چند ماه در کما ماندن، دنیا را ترک کرد. پس از مدتی توقف در کار سریال با به‌کمارفتن گلدره، ادامه‌دهنده راه او در سریال نرگس، ستاره اسکندری شد. در قسمت ۳۶ مضاف بر پخش آخرین حضور پوپک گلدره در این مجموعه، قسمتی به‌عنوان خداحافظی با او که شامل مصاحبه با خانواده و همکارانش بود پخش شد. اسکندری هم با حضور در سی‌سی‌یوی بیمارستان مهر تهران به‌صورت نمادین از وی اجازه گرفت تا به جایش ایفای نقش کند. او در گفت‌وگویی بیان کرد: «من فقط برای این‌که راش‌های پوپک باقی بماند قبول کردم که در سریال نرگس بازی کنم و به همین دلیل ادامه کار را به عهده گرفتم. هنوز هم باورم نمی‌شود که پوپک از بین ما رفته است و احساس می‌کنم او یک امانتی دست من داد و رفت.»
ادامه‌دهنده‌ای خندان
جالب است سال‌ها قبل از سریال نرگس به کارگردانی سیروس مقدم در سریال دیگری با نام نرگس (۱۳۷۸) به کارگردانی شاپور قریب هم که در برنامه «سیمای خانواده» پخش می‌شد، اتفاق مشابهی رخ داد. فیروز بهجت‌محمدی، بازیگری که در سریال‌های «عیاران»، «برادران خورشید»، «بوعلی سینا»، «سربداران»، سمک عیار و … بازی کرده بود، ناگهانی درگذشت. ادامه‌دهنده نقش زنده‌یاد بهجت‌محمدی که در این سریال نیمه‌کاره مانده بود، رضا خندان شد. خندان که او را با سریالهایی چون «مختارنامه» و … به خاطر داریم خود در سال ۱۳۸۹ درگذشت.
احترامی دیگر
اگر بیننده سریال «وضعیت‌سفید» بودید خاطرتان هست شخصیتی به اسم احترام با بازی شهین تسلیمی در قصه حضور داشت و به‌دلیل قهر و کینه از برخی اعضای خانواده دور از سایرین در کاروانی در باغ مادری‌اش زندگی می‌کرد. شاید بسیاری ندانند این نقش مدتی با بازی مهین شهابی تصویربرداری شده بود اما او به بیماری دچار شد و از ادامه کار بازماند. به همین دلیل شهین تسلیمی به‌جای وی به وضعیت‌سفید پیوست. البته در این مورد به دلیل این‌که بخش زیادی از سریال تصویربرداری نشده بود، سکانس‌های شهابی کنار گذاشته و بار دیگر با حضور تسلیمی ضبط شد. زنده‌یاد مهین شهابی مدتی بعد در سال ۱۳۸۹ بدرود حیات گفت.
رفتن بدون بازگشت
همان‌طور که اشاره شد بازیگران زیادی بودند که در زمان تصویربرداری یک اثر نمایشی و درحالی‌که بخشی از کارشان مقابل دوربین ضبط و ثبت شده بود، دار فانی را وداع گفتند. با توجه به مناسبات حاکم بر سریال و فاکتورهایی مثل تاثیرگذاری نقش یا میزانی که تصویربرداری شده بود، دست‌اندرکاران تصمیمی گرفتند. مثلا برخی از نقش‌های این درگذشتگان کاملا از فیلمنامه خارج یا ادامه برخی حذف و قصه با تغییراتی همراه شد. زنده‌یاد عباس امیری، بازیگری بود که سال ۱۳۸۹ حین بازی در تله‌فیلمی به نام «صبح‌بخیر سرکار» در راه فومن به رشت تصادف کرد و در ۶۷سالگی درگذشت اما با وجود تصویربرداری بیشتر کار، جایگزینی برای او در نظر گرفته نشد. زنده‌یاد انوشیروان ارجمند هم سال ۱۳۹۳ و درحالی‌که چند سکانس پایانی در سریال «بزم‌آخر» از کارش در این اثر باقی مانده بود درگذشت. از میان نام‌های متعدد، هنرمند دیگری که از او نام می‌بریم زنده‌یاد حسین پناهی است. البته ماجرای وی تفاوت دارد. او را می‌توان جزو آن دسته بازیگرانی دانست که با جبر مرگ از تماشای یکی از آثارشان در قاب تصویر محروم ماندیم. پناهی سال ۱۳۸۱ در سریال روزگار قریب بازی کرد و این سریال سال ۸۶ از شبکه سه سیما پخش شد.
