بیشتر ضربان‌سازها در افرادی کار گذاشته می‌شوند که گره سینوسی-دهلیزی آنها بسیار آهسته کار می‌کند که این مورد در اثر کهولت سن، بیماری قلبی و یا استفاده از داروهای قلبی رخ می‌دهد. در این حالت اگر گره‌سینوسی-دهلیزی، تحریک الکتریکی را شروع ننماید، ضربان‌ساز جایگزین آن میشود. در یک فرد مبتلا به بلوک قلبی، این دستگاه جایگزین مسیر بلوک شده میشود. امروزه ضربان‌سازها نه تنها باعث شروع فعالیت قلب می‌شوند و قلب را وادار به تپش می‌نمایند، بلکه با توجه به نوع فعالیت، سرعت تپش قلب را نیز تنظیم می‌نمایند. یعنی درست همان کار قلب طبیعی را انجام می‌دهند.برای کسب اطلاع بیشتر در این خصوص مصاحبه ای ترتیب دادیم با، دکتر ویدا پژمان، دارای بورد تخصصی قلب و عروق از مرکز قلب و عروق شهید رجایی تهران که در ادامه می‌خوانیم:
در ابتدا بفرمائید که ضربان قلب بیمار در چه محدوده ای، قابل قبول است؟
ضربان قلب یکی از علائم حیاتی بدن است، که به کمک بررسی آن می‌توان به وضعیت سلامت بدن پی برد. در انسان به طور طبیعی، ضربان قلب اگر بیش از ۱۰۰ ضربان در دقیقه باشد، تاکی کاردی و اگر کمتر از ۵۰ ضربان در دقیقه باشد به آن برادی کاردی می‌گوییم. اما در ورزشکاران و قهرمانان، ممکن است تعداد ضربان قلب کمتر از افراد عادی باشد و طبیعی تلقی شود.
البته انواع متفاوتی از آریتمی های قلبی نیز به صورت آریتمی های دهلیزی و بطنی وجود دارد که علیرغم ضربان در محدوده نرمال ۵۰ تا ۱۰۰، ممکن است ضربان قلب غیر طبیعی تلقی شود پس علاوه بر تعداد ضربان (ریت قلب)، ریتم بیمار که سینوسی یا غیره باشد نیز در بررسی های قلبی مهم است.
چرا قلب به باتری نیاز پیدا می‌کند؟
اینکه چرا ریتم طبیعی قلب به‌هم می‌خورد، جوابی ساده ندارد. بسیاری از شرایط و مواد ریتم قلب را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. بیماری‌هایی مانند دیابت، فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های ریوی و پرکاری تیرویید می‌توانند باعث آریتمی شوند. مصرف بعضی از داروها و سیگار کشیدن نیز می‌توانند باعث بی‌نظمی در ضربان قلب شوند.
پیس میکر باتری است که با ایجاد ولتاژهای ضعیف به قلب در ضربان آن تاثیر می گذارد و برای بیماران قلبی که ضربان ضعیف دارند کاربرد دارد.
کدام یک از تست های تشخیص آریتمی به عنوان بهترین روش، نیاز به پیس میکر را نشان می دهد؟
تست های تشخیص آریتمی شامل: نوار قلب، هولتر مانیتورینگ، اکوکاردیوگرافی، مطالعه الکترو فیزیولوژی، تست ورزشمی باشد، ارزیابی اولیه آریتمی و ضربان قلب با نوار قلب می باشد که در واقع ابتدایی ترین و در دسترس ترین ابزار تشخیصی می‌باشد. تعداد زیادی از آریتمی های قلبی ممکن است با توجه به توالی تکرار که در هنگام گرفتن نوار قلب روی ندهند، با نوار قلب به تنهایی قابل تشخیص نباشند و نیاز به استفاده از روش های تشخیصی بیشتر از جمله هولتر مانیتورینگ قلبی و نهایتا مطالعات الکتروفیزیولوژیک باشد. برخی آریتمی های قلبی که با فعالیت بروز یا تشدید می یابند نیاز به انجام تست ورزش به عنوان یک روش تشخیص آریتمی و همچنین از نظر بررسی درمان دارویی آریتمی دارند.
نصب باطری قلب و سیستم پیس میکر ها چگونه است؟
سیستم تک حفره ای بطنی عمدتا در بیمارانی که فیبریلاسیون دهلیزی مزمن دارند تعبیه می شود و سیستم تک حفره ای دهلیزی در بیمارانی که اختلال عملکرد گره سینوسی بدون سابقه بلوک دهلیزی- بطنی دارند، استفاده می شودیک ضربان‌ساز تک حفره‌ای یک لید دارد که در یک حفره قلب (دهلیز راست یا بطن راست) قرار می‌گیرد، در حالی که ضربان‌ساز دو-حفره‌ای دو لید دارد که در هر دو حفره راست قلب یعنی دهلیز راست و بطن راست قرار می‌گیرند.
در برخی از افراد مبتلا به نارسایی قلبی یا برخی ویژگی‌های خاص جسمانی ممکن است یک لید سوم در پشت قلب از طریق یک ورید جانبی قرار داده شود. به این کار ضربان‌سازی دو-بطنی گفته میشود. انجام این کار بسیار سخت‌تر از قراردادن یک ضربان‌ساز می‌باشد، معمولا این روش با ایجاد هماهنگی در انقباض عضلات قلبی باعث بهبود عملکرد برخی از افراد مبتلا به نارسایی قلبی میشود.
در نارسایی قلبی همراه با تنگی نفس و ورم پاها جهت بهتر شدن وضعیت بیمار پیس میکر سه حفره ای (CRT) تعبیه می کنیم که شامل یک لید دهلیزی و یک لید بطن راست و یک لید نیز از طریق سینوس کرونری تعبیه میشود که بر اساس نیاز بیمار می تواند همراه با قابلیت شوک دهندگی (CRT_D) نیز باشد. در بیمارانی که فقط آریتمی های خطرناک دارند دستگاه شوک دهنده (ICD) می گذاریم.
آیا فردی که باتری گذاشته، کارکردن باتری را حس می‌کند؟
افراد نمی‌توانند موج الکتریکی ناشی از دستگاه ضربان‌ساز را احساس کنند. موج الکتریکی یک دستگاه ضربان‌ساز بسیار کوچک است. اگر شما آن را احساس کردید، پزشکتان با تغییر برنامه‌ریزی دستگاه ضربان‌ساز می‌تواند آن را برطرف کند.
پیس میکر موقت و دائمی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
از پیس میکر موقت در مواقع اورژانسی یا به طور انتخابی (قبل از عمل جراحی قلب) و به طور کلی برای دوره های کوتاه مدت (حدود دو هفته)، استفاده میشود. این نوع پیس میکر به ۲ نوع نصب میشود، روش قفسه سینه که به وسیله تروکار، سیم پیس میکر از راه دیواره قفسه سینه عبور کرده و روی میوکارد یا داخل میوکارد بطن راست قرار می‌گیرد. عوارض این روش، صدمه به شریان کرونر، خونریزی و تامپوناد قلبی است.
و روش وریدی که شایع ترین روش استفاده از پیس میکر موقت است که از ورید ژوگولار، سـاب کـلاوین، براکیال یا فمورال، کاتتر پیس میکر را به طرف دهلیز راست هدایت می‌کنند و پس از عبور از دریچه تریکاسپید در داخل بطن راست قرار می دهند. عوارض آن شامل شکستن کاتتر به علت عدم آگاهی و جابجایی و خارج شدن آن است. همچنین عفـونـت محـل ورود کـاتتـر، خـونـریـزی محل ورود کاتتر، آریتمی، پارگی میوکارد و پنوموتوراکس از عوارض آن است.
و اما زمانی که بیمار دچار مشکلات غیر قابل برگشت قلبی شود یا راه های هدایتی امواج الکتریکی بطن به طور کامل بلوکه شود، نیاز به پیس میکر دایمی است. که در روش اول، قفسه سینه بیمار در فضای بین دنده ای پنجم باز شده و سپس الکترود را به اپی کارد بطن چپ بخیه می‌زنند، سپس ژنراتور پیس میکر را در ناحیه زیر پوست قرار می‌دهند. و از راه وریدی که در این روش ژنراتور پیس‌میکر در یک محفظه کوچک در بافت زیر جلدی، زیر استخوان ترقوه راست یا چپ قرار می گیرد. اغلب پیس میکر های دایمی از این طریق قرار داده می شوند. عوارض آن شامل عفونت محل قرارگیری باطری و محل عمل، عملکرد مختل باطری و قطع تماس الکترود در اثر پیدایش بافت فیبروزه است. پیس میکر دائم معمولا تحت بی‌حسی موضعی در بدن تعبیه میشود.
طول عمر باتری پیس میکر حدودا چند سال است؟
باتری ضربان‌ساز (پیس میکر)، بسته به میزان فعالیت ضربان‌ساز (باتری قلب)، بین ۶ تا ۱۲ سال طول عمر دارد. پزشک، پیش از اتمام عمر باتری آن را به همراه ژنراتور تعویض می‌کند. جراحی مورد نیاز برای تعویض باتری و ژنراتور از جراحی برای نصب ضربان‌ساز (پیس میکر) سبک‌تر است.همیشه قبل از اتمام عمر باتری زمان کافی برای تعویض آن وجود دارد. پزشکان در هر ویزیت طول عمر باتری را بررسی خواهند کرد. زمانی که انرژی دستگاه ضربان‌ساز نزدیک به پایان باشد باید با یک دستگاه ضربان‌ساز جدید تعویض شود بنابراین یک عمل کوچک دیگر باید انجام شود.
در پایان از مراقبت های پس از عمل جراحی پیس میکر قلبی بگویید.
بیماران باید زخم را بسیار تمیز نگه دارند. ۴۸ ساعت بعداز عمل جراحی می توانند استحمام کنند، هر روز یک دوش کوتاه بگیرند و محل پیس میکر را با آب و صابون به آرامی بشویند. هیچ چیز (پماد، پودر، روغن یا لوسیون) به محل زخم نمالند، پانسمان لازم نیست.به عنوان یک اصل آنها بازوی طرف تعبیه پیس میکر را تا ۲۴ ساعت بعداز عمل حرکت ندهند ولی بعد از آن باید بازوی خود را بتدریج حرکت دهند، بی حرکتی بیش از حد بازو می تواند منجر به دردناک شدن مفاصل کتف و آرنج شود. با افزایش بهبودی، بتدریج می توانند دامنه حرکات بازو را افزایش دهند اما دقت کنند که بازو را تا دو هفته نباید بالاتر از شانه ببرند.
پس از آن، نباید اجسام سنگین تر از ۵ کیلوگرم را بلند کنند و پیس میکر خود را در زیر پوست حرکت ندهند و آن را دستکاری نکنند، سعی کنند از خارج به آن ضربه ای وارد نشود.در انتها ۸ الی۱۰ روز بعد از عمل باید برای کشیدن بخیه ها و بازدید محل پیس میکر به کلینیک آریتمی مراجعه کنند. و باید کارت مشخصات پیس میکر خود را در تمام اوقات همراه داشته باشند.گفتنی است؛ کسانی که باطری قلبی دارند، می توانند از تلفن همراه استفاده کنند. اما بهتر است که تلفن همراه حداقل ۱۵ سانتیمتر به دور از ژنراتور باطری نگه داشته شود.و درضمن بهتر است که فرد گوشی همراه خود را در جیب پیراهن قرار ندهد.
لازم است که پزشک و دندانپزشک فرد از داشتن پیس میکر مطلع باشند، زیرا بعضی اقدامات خاص پزشکی مثل MRI، لیتوتریپسی با شوک برای شکستن سنگ کلیه، رادیاسیون برای درمان کانسر، الکتروکوتر برای کنترل خونریزی و همچنین دادن شوک قلبی ممکن است که مشکلاتی برای پیس میکر ایجاد کند.
