وقتی نتایج تحلیل جدید درباره وضعیت تغذیه کودکان زیر پنج‌سال را با پیمایش سال ۷۷ مقایسه می‌کنیم، باید خوشحال باشیم که روند تغذیه کودکان در کشورمان طی سه دهه اخیر، بهبود قابل‌توجهی داشته است؛ اما از این واقعیت هم نباید غافل شویم که همچنان نگرانی‌هایی در این خصوص وجود دارد که بی‌توجهی به آن می‌تواند زنگ خطری برای آینده ما باشد.

شاخص‌هایی که سنجیده می‌شود

«تحلیل روند وضعیت تغذیه کودکان در ایران؛ نتایج پیمایش‌های ملی سلامت و تغذیه در سه دهه گذشته». این، عنوان تازه‌ترین کار پژوهشی در این حوزه است که با همکاری وزارت بهداشت و انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع‌غذایی انجام و در آن وضعیت شاخص‌های «کم وزنی»، «لاغری»، «کوتاه قدی» و «اضافه وزن» در کودکان زیر پنج‌سال بررسی شده است.

تداوم روند کاهشی میزان شیوع

خبر امیدوارکننده این‌که، طبق این پژوهش، در مجموع میزان شیوع سه شاخص کم‌وزنی،کوتاه‌قدی و لاغری طی سه دهه اخیر رو به کاهش بوده که نتیجه بهبود شرایط بهداشتی و اجرای برخی مداخلات است. با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که وضعیت موجود با نقطه‌ مطلوب فاصله دارد؛ ضمن آن‌که عواملی چون مشکلات اقتصادی ناشی از کرونا و کوچک شدن سبدغذایی خانواده هم زنگ خطر در این حوزه را به صدا در آورده است.

بررسی خلاصه این تحلیل و گفت‌وگو با دکتر «دل‌آرام قدسی» مجری آن، حاوی نکات قابل تاملی است:

وضعیت نامناسب و بسیار نامناسب برخی استان‌ها

*با وجود برآورد روند کاهشی شیوع کوتاه‌قدی، کم‌وزنی و لاغری، شاخص‌های برآوردشده همچنان در برخی استان‌های ناامن و بسیار ناامن از نظر غذایی، بالاست.

*اگرچه در سطح ملی، شاخص کوتاه‌قدی از شیوع ۱۵ درصد به حدود ۵ درصد رسیده اما این شاخص در برخی استان‌ها همچنان بالاست و به عنوان نمونه، در فارس و کهگیلویه و بویراحمد از میزان آن در سال ۹۶ بیشتر شده است.

وجود هر ۳ مشکل در کودکان خراسان‌های رضوی و جنوبی

*تخمین زده شده که در خراسان رضوی، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و هرمزگان هر سه مشکل یعنی کوتاه‌قدی، کم‌وزنی و لاغری در کودکان وجود داشته باشد.

*برآورد شیوع لاغری در سال ۹۹ در استان‌های قزوین، سیستان و بلوچستان، اصفهان، خراسان رضوی و خراسان شمالی نسبت به سال ۹۶ روند افزایشی نشان می‌دهد.

شیوع شاخص‌ها، حتی در استان‌های برخوردار

دکتر قدسی می‌گوید: با وجود کاهش میزان شیوع این شاخص‌ها، اما این کاهش در کل کشور متناسب نیست و در برخی استان‌های کم برخوردار، همچنان میزان شیوع بالاست. وی تصریح می‌کند: حتی در برخی استان‌ها مثل خراسان رضوی و آذربایجان‌شرقی که از نظر ما استان‌های برخوردار و از نظر غذایی هم استان امن هستند، شیوع هر سه شاخص یا حداقل دو شاخص مشاهده می‌شود، البته نه به این معنا که میزان شیوعش بالاست، اما از استاندارد بیشتر است.

آن روی دیگر سوء تغذیه

به گفته این پژوهشگر، سوءتغذیه‌ها در کشور فقط مربوط به کم‌خواری نیست، بلکه در برخی کودکان با بیش‌خواری نیز مواجه‌ایم ودر برخی استان‌ها، حتی استان‌های کم‌برخوردار مثل خوزستان، روند افزایش وزن کودکان مشهود است. علاوه بر آن در سه استان شمالی که از نظر شیوع چاقی بزرگ‌سالان در رتبه‌های اول کشور هستند، این شیوع در کودکانشان هم مشاهده شده است.

تاثیرات نگران کننده کرونا

از دکتر قدسی درباره تاثیرات کرونا بر سوءتغذیه کودکان هم می‌پرسم و او پاسخ می‌دهد: از یک طرف قرنطینه‌ها و کم شدن تحرک بچه‌ها باعث افزایش شیوع چاقی شده و از طرف دیگر کاهش میزان مراجعه خانواده‌ها به مراکز بهداشتی برای مراقبت و استفاده از مکمل‌ها، تعطیل شدن برنامه‌هایی مثل «روستا مهد» و محروم شدن برخی کودکان از یک وعده غذای گرم، در سوءتغذیه کودکان نقش داشته است.

گرانی لبنیات و کوچک شدن سفره ها

او می‌افزاید: هرچند اقداماتی مثل توزیع بسته‌های معیشتی را داشته‌ایم، اما مشکلاتی مثل تورم و افزایش قیمت مواد غذایی و به ویژه گرانی لبنیات سبب شده است سبد غذایی خانواده‏ها کوچک‏تر شود و از سبد مطلوب فاصله بگیرد. به گفته او، کوچک شدن سبد غذایی خانواده، طبیعتا روی کودکان زیر ۵ سال، مادران باردار و شیرده و همچنین سالمندان بیشترین آسیب را خواهد داشت.

مطلوب‌تر از کشورهای منطقه

با همه این نگرانی‌ها، به گفته دکتر قدسی وضعیت تغذیه کودکان ما در مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه مطلوب است اما باید تلاش کنیم به نقطه مطلوب نزدیک‌تر شویم. به همین دلیل نیاز داریم برای سیاست‌گذاری دقیق در این حوزه، بررسی‌های استانی و منطقه‏ای انجام شود تا عوامل تعیین‌کننده در شیوع شاخص‌ها احصا و برای کنترل آن برنامه‌ریزی شود.

پنجره ای که ممکن است بسته شود

دکتر قدسی درباره اهمیت این موضوع هم می‌گوید: اگر امروز به وضعیت تغذیه کودکان زیر پنج‌سال، به‌خصوص در خانواده‌های آسیب‌پذیر و استان‏های کم‌برخوردار توجه نکنیم، بعدها قابل جبران نخواهد بود. پنجره طلایی برای مداخله مناسب در رشد کودکان، هزار روز اول زندگی، یعنی از زمان بسته شدن نطفه تا پایان دو سالگی است که نباید آن را از دست داد.

حرف آخر این‌که، بروز عوارض سوءتغذیه در کودکان ممکن است ماه‌ها و سال‌ها طول بکشد اما اثر مخربش را روی اندام‌های بدن خواهد گذاشت. از سوی دیگر، چاقی کودکان می‌تواند در بزرگ‌سالی بحران‌آفرین شود و به دلیل ارتباط مستقیمش با انواع بیماری‌ها و مرگ و میرها، فرصت جبرانی باقی نگذارد.