فیلم سینمایی «منصور» به کارگردانی سیاوش سرمدی و تهیه‌کنندگی جلیل شعبانی از تولیدات جدید سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که از ۱۹ آبان ماه اکران خود را در سینماهای سراسر کشور آغاز کرده است. این فیلم برشی از زندگی شهید منصور ستاری، فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است. فرماندهی که این سمت را از سال ۱۳۶۵ تا زمان شهادتش در دی ماه ۱۳۷۳ به عهده داشت و منشأ خدمات فراوانی در نیروی هوایی شد.

در همین ارتباط، کیومرث مرادی که بازیگردان فیلم «منصور» که به عنوان بازیگر نیز نقش کوتاهی در این اثر ایفا کرده در گفتگو با خبرنگار ما درباره روند انتخاب بازیگران این فیلم گفت: حدود سه دهه است که به واسطه بازی و کارگردانی در تئاتر، تدریس این رشته هنری در موسسات مختلف و داوری جشنواره‌ها، از نزدیک با هنرجویان و بازیگران تئاتر در ارتباط بودم و شاگردان زیادی را هم پرورش داده‌ام. زمانی که همکاری‌ام را با فیلم «منصور» آغاز کردم، به نظرم رسید که این فیلم به چهره‌های متفاوت و جدیدی نیاز دارد و حضور بازیگران سرشناس به قصه فیلم ضرر می‌زند.

وی اظهار کرد: در جلساتی که با آقایان مهدی مطهر مجری طرح، جلیل شعبانی تهیه‌کننده، سیاوش سرمدی کارگردان و سید علی هاشمی دستیار کارگردان داشتیم به این نتیجه رسیدیم که باید مسیر متفاوتی را برای انتخاب بازیگر در این فیلم دنبال کنیم و دنبال ستاره‌ها نباشیم. باید بگویم شجاعت کارگردان، تهیه‌کننده و موسسه اوج برای اعتماد به بازیگرانی که برای مخاطب ناشناخته بودند جای تقدیر و تبریک دارد؛ آن هم در شرایطی که کمتر کسی جرئت می‌کند که در سینما حتی برای نقش‌های فرعی سراغ چهره‌های جدید برود. ما از همان ابتدا نگاهمان را به این فیلم عوض کردیم.

مرادی افزود: هسته اصلی «منصور» چند شخصیت اصلی دارد اما با توجه به داستان فیلم، برای ما انتخاب بازیگر نقش ستاری بسیار مهم بود. برای رسیدن به بازیگر این نقش و با تحلیل‌های خوبی که آقای سرمدی به من ارائه کرد، ما از بازیگران زیادی تست گرفتیم و به پنج گزینه و در نهایت سه گزینه رسیدیم که از بین آنها آقای محسن قصابیان انتخاب شد.

بازیگر، بازیگر است؛ سینما و تئاتر ندارد

وی عنوان کرد: رویکرد غلطی بین اهالی سینما و رسانه رایج است که به آن نقد دارم. معمولاً وقتی به دنبال بازیگر برای یک فیلم یا سریال هستند می‌گویند دنبال بازیگر تئاتری هستیم یا بازیگر تئاتری نمی‌خواهیم. به نظر من بازیگر، بازیگر است و تئاتری و سینمایی ندارد. بازیگر فقط باید استعداد و توانایی داشته باشد و علم این رشته هنری را هم کسب کند تا موفق باشد. تقریباً همه بازیگران خوب سینمای ایران از تئاتر برخاسته‌اند؛ حتی بازیگرانی که بازیگری را از سینما شروع کرده‌اند، بعدها برای اینکه در این حرفه به روز و باکیفیت بمانند و درک درست و بیشتری از بازیگری داشته باشند، حضور در صحنه تئاتر را هم تجربه کرده‌اند. همان‌طور که دومیدانی را مادر ورزش‌ها نامیده‌اند، تئاتر هم برای بازیگری حکم مادری را دارد که از بطن آن بازیگران زیادی به سینما و تلویزیون رفته‌اند.

بازیگردان فیلم «منصور» گفت: بعد از انتخاب آقای قصابیان، باید بازیگران نقش ۲ سرهنگ همکار شهید ستاری و مهندس سنایی را هم انتخاب می‌کردیم؛ شخصیت‌هایی که مصداق‌های عینی داشتند و من انتخاب بازیگران این شخصیت‌ها را بر اساس تحقیقات بسیار خوبی که کارگردان داشت آغاز کردم.

وی افزود: شباهت ظاهری اولویت اول ما در انتخاب این سه بازیگر نبود. ویژگی‌های رفتاری این شخصیت‌ها و این‌که کدام بازیگر می‌تواند این ویژگی‌ها را در فیلم منعکس کند برای ما اهمیت بیشتری داشت. در نهایت علیرضا زمانی‌نسب و حمیدرضا نعیمی برای سرهنگ‌های نیروی هوایی و مهدی کوشکی هم برای ایفای نقش مهندس سنایی انتخاب شدند.

شباهت ظاهری اولویت اول ما در انتخاب این سه بازیگر نبود. ویژگی‌های رفتاری این شخصیت‌ها و این‌که کدام بازیگر می‌تواند این ویژگی‌ها را در فیلم منعکس کند برای ما اهمیت بیشتری داشت. در نهایت علیرضا زمانی‌نسب و حمیدرضا نعیمی برای سرهنگ‌های نیروی هوایی و مهدی کوشکی هم برای ایفای نقش مهندس سنایی انتخاب شدندماجرای سفر تفریحی بازیگران «منصور» به شمال

مرادی گفت: قبل از شروع فیلمبرداری من، تهیه‌کننده، کارگردان و این سه بازیگر که در بخش عمده فیلم با هم بازی داشتند، سفری چندروزه به شمال داشتیم. سعی کردیم در این سفر کوتاه بین این سه بازیگر نوعی الفت همدلی ایجاد شود. آقای قصابیان همراه با آقایان کوشکی، نعیمی و زمانی‌نسب بعدازظهرها با هم قدم می‌زدند فیلمنامه را می‌خواندند و نظراتشان درباره شخصیت‌ها را با ما در میان می‌گذاشتند. این باعث شد ارتباط بسیار نزدیکی بین خود بازیگران و کارگردان رقم بخورد؛ صدای همدیگر را بشناسند، نگاه همدیگر را کشف کنند و خلق و خوی همدیگر را بشناسند. آشنایی بازیگران فیلم «منصور» برخلاف خیلی از پروژه‌ها در جلسه اول فیلمبرداری رخ نداد. به نظرم اثر مثبت این سفر و این کنار هم بودن در فیلم دیده می‌شود.

بازیگر فیلم «منصور» اظهار کرد: معتقدم که نقش اصلی فیلم زمانی دیده می‌شود که بازیگران نقش‌های فرعی به خوبی کار خودشان را انجام بدهند و درست چیده شده باشند. من در انتخاب بازیگر برای سریال «زخم کاری» هم این اصل را در نظر داشتم.

وی گفت: متأسفانه به این اصل در فیلمسازی و سریال‌سازی ما جدی گرفته نمی‌شود. تهیه‌کننده‌ها بودجه فیلم در بخش بازیگری را برای بازیگر اول و دوم صرف می‌کنند و بعد برای نفرات دیگر بودجه زیادی را در نظر نمی‌گیرند در نتیجه، در فرآیند انتخاب بازیگران فرعی دقت لازم صورت نمی‌گیرد در حالی که اگر حتی برای یک سکانس، بازیگر درست انتخاب نشود به کار لطمه جدی می‌زند. وقتی برای چند سکانس محدود آقای قاسم زارع را صدا کردم، بلافاصله از من پرسید که چرا من را انتخاب کردید؟ من ویژگی‌های این شخصیت را گفتم و اینکه در ذهن مخاطب با دیدن قاسم زارع در این شمایل، شخصیتی جدید شکل می‌گیرد. سید جواد هاشمی و اتابک نادری هم با همین معیار انتخاب شدند و نقش‌های بسیار حساسی داشتند.

تلاش اتابک نادری برای نقشی که روی پرده نیامد

مرادی درباره سکانس مرحوم هاشمی رفسنجانی در این فیلم هم عنوان کرد: ما برای نقش آقای هاشمی رفسنجانی وقت زیادی گذاشتیم؛ تست‌های زیادی گرفتم چون شخصیت برای ما مهم بود و فردی را می‌خواستیم که بتواند به‌لحاظ شباهت الگوهای رفتاری به وی نزدیک باشد. متأسفانه بازی خوب اتابک نادری در نقش آقای هاشمی حذف شد؛ در حالی که برای نقش بسیار زحمت کشید؛ با یک گریم سخت پنج شش ساعته، این کاراکتر تاریخی را به لحاظ صدا و الگوهای رفتاری و شیوه حرکت باکیفیت بسیار بالایی اجرا کرد اما این سکانس در اکران عمومی حذف شد.

بازیگردان فیلم «منصور» گفت: ما گاهی چهره یک بازیگر را تا جایی که امکان دارد به شخصیت اصلی نزدیک می‌کنیم اما لزوماً شباهت چهره به معنی رسیدن به نقش نیست. این انرژی، بازی به‌اندازه، صدا و حرکات فیزیکی بازیگر است که مخاطب را به یاد آن شخصیت واقعی می‌اندازد. این موضوعی است که بارها در سینمای جهان هم رخ داده است. دو نمونه‌ای که الان به خاطر من می‌آید نقش‌آفرینی آنتونی هاپکینز در فیلم «نیکسون» اولیور استون، کوین اسپیسی باز هم در نقش نیکسون در فیلم «الویس و نیکسون» و بازی درخشان مریل استریپ در فیلم «بانوی آهنین» اشاره کرد.

وی افزود: مخاطبانی که سال گذشته فیلم را در جشنواره دیدند می‌گفتند حرکات و صدای بازیگر این نقش آن‌ها راه به یاد آقای هاشمی می‌اندازد. آقای خلج به عنوان چهره‌پرداز، کار بسیار سختی داشتند. من شخصاً از نتیجه کار راضی بودم اما همانطور که گفتم برای ما مهم نبود که چهره‌ها کاملاً شبیه شخصیت‌های اصلی باشند. مهم این است که ما بتوانیم تصویر شخصیت واقعی را در ذهن مخاطب ایجاد کنیم. برای ما باور پذیری گفتگو و چالش بین شهید ستاری و آقای هاشمی مهم بود. خیلی دوست داشتم نتیجه تلاش اتابک نادری و سایر عوامل فیلم را روی پرده ببینم که متأسفانه این اتفاق رقم نخورد.

بی‌توجهی به بازیگران فرعی؛ آسیب امروز سینما و تلویزیون

مرادی عنوان کرد: تلاش ما این بود که در زمان پیش‌تولید که حدود ۲ ماه و نیم طول کشید برای همه شخصیت‌ها برنامه‌ریزی کنیم. حتی برای نگهبانی که در ورودی پادگان بود بازیگری را آوردیم که بتواند درک درستی از رابطه یک نیروی نظامی با یک فرمانده عالی‌رتبه داشته باشد. همینطور سربازان شهرستانی که در یک سکانس شهید ستاری با آن‌ها هم‌سفره می‌شود. مهدی قادرپناه که نقش بازپرس را بازی کرد یکی از بازیگران خوب تئاتر است. محافظ و راننده شهید ستاری از بهترین بازیگران تئاتر هستند. آرش میناگر و منصور نصیری که البته بازی منصور نصیری هم از سکانس‌های حذف شده فیلم است که بازی بسیار خوبی هم در فیلم «متری شیش و نیم» داشت. حتی آن فردی که واسطه خرید قطعات از طرف خارجی است و برای حل مشکلش به شهید ستاری مراجعه می‌کند وحید رزاقی است که از بازیگران خوب تئاتر است و در سریال «جیران» آقای حسن فتحی هم بازی خوبی از خود ارائه کرده است.

در سینمای ما بازیگردانی بسیار مهجور است و جدی گرفته نمی‌شود در حالی که می‌تواند پررنگ‌تر باشد. معیار من برای انتخاب بازیگر چه در این فیلم و چه در پروژه‌های دیگر این است که آن بازیگر ما را به کلیشه نزدیک نکند و مخاطب غافلگیر شود. من در «منصور» مثل سریال «زخم کاری» یکی از بهترین تجربیات بازیگردانی را داشتمبازیگردان فیلم «منصور» تصریح کرد: اینها نقش‌های به ظاهر فرعی بودند که برای تک‌تک آنها برنامه داشتیم اگر محسن قصابیان به عنوان یک بازیگر با تجربه در این فیلم درخشیده که واقعاً هم جای تحسین دارد، بخشی از این درخشش را مرهون بازیگرانی است که به درستی در کنارش چیده شده‌اند.

وی افزود: به جرئت می‌توانم بگویم در فیلم «منصور» سه نسل از بازیگران کاربلد تئاتر حضور داشتند. این از افتخارات من است که توانستم این چیدمان بازیگری را به وجود بیاورم. آقای سرمدی در انتخاب بازیگر خیلی با من همراه بود. یک گروه همراه و همدل داشتیم که این شرایط را فراهم کرد.

تفاوت مهم کارگردان و بازیگردان

مرادی عنوان کرد: متأسفانه نگاه بخش عمده‌ای از کارگردانان ما این است که وقتی می‌خواهند برای یک فیلمنامه بازیگر انتخاب کنند، به خودشان سختی نمی‌دهند و بلافاصله به فیلم‌های قبلی بازیگران و شخصیت‌هایی که بازی کرده‌اند مراجعه می‌کنند. ریسک نمی‌کنند و به دنبال خلق کردن چیز جدیدتر در حوزه بازیگری نیستند. شاید حق هم دارند چون دغدغه کارگردان و دستیارش چیز دیگری است. آنها درگیر این هستند که هر چه زودتر به خروجی مدنظر خودشان برسند. از ریسک‌کردن می‌ترسند و ترجیحشان این است که از نمونه‌های مشابهی که در گذشته موفق بودند استفاده کنند.

وی افزود: در مقابل، بازیگردان این شانس و مجال را به بازیگر و کارگردان می‌دهد تا تصویر جدیدی از کاراکتر فیلم خلق کند. سیدجواد هاشمی از آن دسته بازیگرانی است که با همین نگاه در سینما و تلویزیون کلیشه شد او در زمانه خودش بازیگر درخشانی بود و یادآور نقش‌های ماندگاری است که در سینمای جنگ دارد. اما حضور در «منصور» نشان داد که این توانایی را دارد که نقش‌های متفاوت دیگری را هم بازی کرده و مخاطب را هم شگفت‌زده کند.

کیومرث مرادی در انتها گفت: در سینمای ما بازیگردانی بسیار مهجور است و جدی گرفته نمی‌شود در حالی که می‌تواند پررنگ‌تر باشد. معیار من برای انتخاب بازیگر چه در این فیلم و چه در پروژه‌های دیگر این است که آن بازیگر ما را به کلیشه نزدیک نکند و مخاطب غافلگیر شود. من در «منصور» مثل سریال «زخم کاری» یکی از بهترین تجربیات بازیگردانی را داشتم. این فیلم تجربیات جسورانه‌ای در حوزه بازیگری دارد که با آن‌چه در سینمای امروز می‌بینیم و مبتنی بر تکرار چند بازیگر در فیلم‌های مختلف است تفاوت دارد. در نتیجه، شاهد همدلی مخاطب با فیلم هستیم. این همدلی زمانی به من ثابت شد که هنگام تماشای فیلم در سینما دیدم که مردم ناخودآگاه نسبت به اقدامات شهید ستاری واکنش نشان می‌دهند و برای کامیابی‌هایش کف می‌زنند.