مستند کوتاه «کاریز، قصه آب» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی هادی آفریده و فیلمبرداری رضا تیموری که این روزها در پانزدهمین جشنواره حقیقت نمایش دارد، تصویری شاعرانه و انتزاعی، بدون نریشن و با استفاده از موسیقی، صداهای طبیعت و نواها و دعاها از حیات قنات، اهمیت آن و تخریب و از بین رفتنشان ارائه می‌دهد.

قنات یا کاریز که در هزاره اول قبل از میلاد مسیح در مناطق خشک ایران توسط ایرانیان اختراع و گسترش یافته است. این فناوری به شکل یک کانال زیرزمینی و با مهندسی دقیق آب شیرین را پس از مسیری چند کیلومتری از کوهپایه به دشت می‌رساند و به کشاورزان و مردم ساکن این مناطق امکان می‌دهد تا بتوانند در دوره‌های طولانی خشکسالی به حیات خود ادامه دهند.

هادی آفریده پژوهشگر و مستندساز در گفت‌وگو با ایسنا درباره ساخت مستند «کاریز، قصه آب» بیان کرد: من زمانی سراغ ساخت مستندی می‌روم که خودم از چیزی آزار ببینم یا بخش عمده‌ای از جامعه از آن صدمه دیده‌اند. گاهی مسئله تخریب و نابودی میراث فرهنگی است و گاه باغ‌های ایرانی، میراث طبیعی، میراث معنوی و یا مسئله آب که در چند سال اخیر تنش‌های بسیاری را به ویژه در اقلیم مرکزی ایران وجود آورده، سوژه‌های من بوده‌اند.

او ادامه داد: زمانی که درباره باغ‌های ایرانی پژوهش می‌کردم و فیلمی ساختم، متوجه شدم که حیات باغ‌ها به دلیل همین قنات‌ها است. درواقع شبکه قنات ایران که بخشی از آن مربوط به قبل از اسلام است رو به نابودی رفته و کشاورزان، زمین‌ها، قنات‌ها همه در حال نابودی‌اند. بسیاری از روستاها خالی از سکنه شدند و مهاجرت‌های عظیم روستایی شکل گرفته است. بنابراین تصمیم گرفتم فیلم آرتیستی و انتزاعی‌تر با بیانی موجز، شاعرانگی قنات را در آن نشان دهم و در ادامه تخریب آن را ببینیم ولی همه چیز با تصویر باشد زیرا قدرت تصویر از هر کلامی بیشتر و در ذهن ماندگارتر است.

این مستندساز درباره چالش‌های فیلمبرداری در درون قنات‌ها توضیح داد: فیلم‌برداری در قنات‌ها از چالش‌های اصلی ساخت این فیلم بود ولی خوشبختانه رضا تیموری که معروف است به مرد فیلم‌های سخت، فیلمبرداری این اثر را برعهده گرفت. برای تصویربرداری برخی از قنات‌ها مجبور بودیم با طناب و چرخ‌ِچاه پایین برویم. کارهای بسیار پرریسکی بود و آن زمان به این فکر نمی‌کردیم چقدر خطرناک است. چند تا از این میله چاه‌هایی که پایین رفتیم در عمق ۱۵۰ متری زمین بود و با یک چرخ‌چاه چوبی و کمک مقنی‌هایی که بالای چاه بودند، ما را به سمت پایین هدایت کردند. برای فیلمبرداری داخل میله‌چاه‌ها تا بالای زانو در آبی بسیار سرد و گاهاً زیر صفر درجه باید راه می‌رفتیم و هیچ نوری وجود نداشت بنابراین باید از تجهیزات ضد آب و باتری‌دار استفاده می کردیم تا بتوانیم بدون برق از نور آن‌ها استفاده کنیم.

آفریده به مخاطبان اصلی این مستند اشاره کرد و گفت: مخاطب اصلی این فیلم نمایندگان مجلس، مسئولین و رئیس جمهور است. آنها باید ببینند که ما درباره چه صحبت می‌کنیم زیرا می‌دانم خیلی‌ها وقتی از قنات یا کاریز می‌گوییم درک درستی از آن ندارند. شاید این فیلم بتواند بخش کوچکی از این تمدن بزرگ را به آنها بشناساند.

او درباره مهندسی حفظ و نگهداری آب و تفکر عمیق گذشتگان بیان کرد: در سرزمین همیشه خشک ایران کشاورزان روش‌های مهمی برای حفظ آب داشتند، به طور مثال آب را گل می‌کردند تا کمتر تبخیر شود و همیشه مشغول مخفی کردن آب در زیر زمین بودند اما کاری که اکنون می‌شود این است که با استفاده از موتور پمپ های قوی آب را به سطح زمین می آورند و در دریاچه‌های مصنوعی مانند دریاچه خلیج فارس تهران آن‌ها را می‌ریزند و این یک مدیریت نابخردانه و خیانت به مردم این سرزمین است. در شهرستان‌هایی که با مشکلات بی‌آبی فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند شرکت‌های کشاورزی با پمپ کردن آب‌های زیرزمینی شیره قنات‌ها را کشیده و زیرزمین را خشک کرده‌اند. این یک مدیریت اشتباه سیستماتیک است.

این مستندساز اضافه کرد: ما در ایران هیچگاه به شبکه فاضلاب فکر نکردیم. نه به تصفیه و نه به هدایت آن. درواقع «زارچ» طولانی‌ترین قنات ایران است و ما برای فیلمبرداری از این قنات که ثبت یونسکو نیز شده است تا قفسه سینه در فاضلاب شهر یزد بودیم و این اتفاق مشمئز کننده است که به خاطر نبود مدیریت صحیح تمام آب فاضلاب شهر یزد وارد طولانی‌ترین قنات ایران شده است و در سکانس ابتدایی و انتهای فیلم می‌بینید که مقنی‌ها برای لایروبی این قنات گل و خاک طبیعی را خارج نمی‌کنند بلکه باید فاضلاب‌های شهری را از قنات بیرون بکشند.

هادی آفریده درباره میزان همراهی مسئولین و مدیران این حوزه در مسیر ساخت این مستند توضیح داد: مسئولان محلی که می‌دانند باعث و بانی چه چیزهایی هستند و این فاجعه زیست محیطی و بی‌آبی که وجود دارد نتیجه عدم مدیریت و عدم تخصص آنهاست و عموما هم به واسطه روابطشان پست‌های مدیریتی می‌گیرند  در جهاد کشاورزی، آب روستایی و بخشی از بدنه میراث فرهنگی حضور دارند موانعی را در راه ساخت این مستند ایجاد می‌کردند. اکنون کسی که مسئول قنات زارچ یزد است، حتی یزدی هم نیست اما بسیار دلسوزانه در این امر گام برداشته است. این در حالی است که مردم محلی‌ با کندن چاه روی این قنات آب را غیرقانونی به سطح زمین می‌آورند و همین مردم محلی به دلیل نداشتن تخصص و همچنین نفع شخصی باعث می‌شوند این میراث جهانی از بین برود.

پانزدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» به دبیری محمد حمیدی مقدم از ۱۸ آذرماه شروع شده و تا ۲۵ آذرماه ادامه دارد و علاقه‌مندان می‌توانند در ایام جشنواره برای تماشای فیلم‌ها به سایت هاشور، نماوا، خانه جشنواره یا پردیس چارسو مراجعه کنند.