در ایران باستان، جشن نوروز در آغاز فروردین و فصل بهار برگزار می شده است. این مراسم، از یک سو جشن اهورامزدا، ایزد بزرگ دین مزدیسنا بوده که در روز اورمزد (نخستین روز از نخستین ماه سال) بر پا می گردید و از سویی دیگر روز آفرینش جهان، کائنات و انسان به شمار می رفته است؛ در واقع می توان اذعان داشت که نوروز یکی از بزرگترین جشن های ایرانیان است که از دیرباز در این کشور برگزار می شده و آئین های خاص خود را داشته است. یکی از رسومات برپایی این جشن عظیم آئین نوروز خوانی، بهار خوانی یا نوروزی نام دارد. این سنت گونه ای از آواز خوانی است که از گذشته در ایران و به خصوص در استان های شمالی آن نظیر گیلان و مازندران رواج داشته است.
نوروز خوانی که پیشینه ای قبل از اسلام دارد در ستایش اهورامزدا، توصیف طبیعت و زیبایی فصل بهار صورت می گرفته است. رفته رفته با وارد شدن به دوره اسلامی، آواز نوروز خوانی با مفاهیم زیبای مذهبی و روایات اسلامی نیز در آمیخته شد. این رسم امروزه همچنان در بسیاری از استان های کشور رواج داشته و مورد استقبال همگان قرار می گیرد، و به نوعی در این ایام رنگ و بویی خاص به نوروز می بخشد.
نوروز خوانی چیست
نوروز خوانی، بهار خوانی یا نوروزی، آوازی سنتی است که از دیر باز در میانه اسفند ماه در بسیاری از استان های کشور برگزار می گردیده است. در این سنت افرادی که به نوروز خوان معروف بودند، پیش از فرا رسیدن فصل بهار به صورت دوره گردی وارد شهرها و روستاهای مختلف شده و اشعاری را در مدح بهار یا با ذکر مفاهیم مذهبی بداهه سرایی می نمودند. معمولا اشعار به کار رفته به زبان فارسی و یا زبان های محلی بوده است که بعد از اسلام در ستایش پروردگار و امامان شیعه نیز صورت می گرفته است. اشعار یاد شده بیشتر به صورت ترجیع بند بوده و توسط یک یا چند نفر به صورت همزمان خوانده می شدند.
در برخی منابع عنوان شده که نوروز خوانی یک آئین ریشه دار و کهن ایرانی است که قدمتی هزار ساله دارد. این آئین در مناطق البرز شمالی، مازندران و گیلان رواج چشمگیری داشته است. در واقع نوروز خوانی را می توان کارناوالی معرفی نمود که در آن شعر، موسیقی، آواز و نمایش با یکدیگر همجوار شده و از این طریق افراد را به جشن و سرور دعوت می نموده است. نوروز خوانان به نوعی مژده دهندگان بهار محسوب می شوند که در گروه های دو یا چند نفری گرد هم آمده و در اوایل اسفند ماه یا نیمه های آن، شروع به نوروز خوانی یا بهار خوانی می کنند. لازم به ذکر است که زمان اجرای این سنت در اسفند ماه، در مناطق مختلف با اندک تغییری همراه است.
اجرای معمول نوروز خوانی در برخی مناطق ایران، به این صورت بوده است که نوروز خوانان وارد محلی شده و یکی از اعضای گروه که نوروز خوان اصلی بود، نوروز خوانی را انجام می داده و سپس شخصی دیگر یا همراهان وی آن شعر را تکرار می نموده اند؛ همچنین یکی از افراد نیز به حرکاتی نمادین که شادی بخش نیز بوده، می پرداخته است. نوروز خوانان هنگامی که وارد حیاط خانه ای می شدند، صاحب خانه را با نام خوانده و با به کار بردن نام او در شعر نوروز خوانی، از ایشان تقاضای مژدگانی می نمودند. اشعار گروه های نوروزخوانی همراه با ساز و پاسخ همخوانان بوده و مردم را در شهر و روستا دعوت می کرد تا برای تبریک نوروز هدیه ای به نوروزخوان تقدیم نمایند.
صاحبان خانه هنگام رویارویی با نوروز خوانان که بهار، سرزندگی و شادی را به خانه هایشان به ارمغان آورده بودند، با دادن مقداری میوه، برنج، شیرینی، تخم مرغ یا حتی پول از آنان قدردانی می کردند. یکی از نوروز خوانان نیز کیسه ای را با خود به همراه داشته و انعام ها را در آن کیسه جمع آوری می نموده است. این سنت دیرینه که یک نمایش ترکیبی به شمار می رود، امروزه همچنان محفوظ مانده و در بیشتر نواحی کشور، مورد استقبال چشمگیری واقع می شود.
کلام پایانی
کشور عزیزمان ایران علاوه بر جاذبه های دیدنی بسیار، آداب و رسوم های جالبی نیز دارد. چیزی که برای اکثر گردشگران جالب است متفاوت بودن نحوه برگزاری هر یک از این آداب و رسوم در مناطق مختلف کشور است. آئین نوروز خوانی در ایران یکی از رسومات کهن است که قدمت آن به پیش از اسلام بازمی گردد.
