«پشت‌کوه‌های‌بلند» بازدید از زندگی روزمره مردم در روزگاران کهن

براساس نشانه‌های موجود در کار می‌توان زمان آن را به حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ سال قبل تخمین زد. یعنی زمانی که رفته رفته تمدن ما از اوج به سوی نشیب میل پیدا می‌کند و به‌خاطر بی‌کفایتی شاهان و همچنین نفوذ بیگانگان استعمارگر، رفته‌رفته رو به قهقرا می‌رود.
پشت کوه‌های بلند در واقع یک سفر به سرزمین تاریخ و فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان است. رنگین‌کمانی است از یک پهنه فرهنگی و اقلیمی وسیع به نام ایران با همه اقوام و جغرافیاها و اجزایش. معمولا در روایت‌های تاریخی، تلخی‌ و سیاهی غالب است اما در این سریال زشتی‌ها و زیبایی‌های تاریخ ایران همراه و همنوا هستند. به بیانی دیگر یک مینیاتور متحرک از روزگاران کهن و رسوم موجود در ایران‌زمین ترسیم شده‌است. دورانی که شاه و تلخک و وزیر و حاکم بر سر کار بودند. ماجرایی هم که در اغلب دوره‌ها و سلسله‌های حکومتی تسلسل داشت، نقطه شروع ماجراها تعیین شده‌است؛ تلاش یکی از دست‌نشانده‌های شاه برای به زیر کشیدن رئیس خود و برفرازی خودش!
برخلاف اغلب سریال‌های تاریخی که به حاکمان یا بزرگان محدود می‌مانند، در سریال پشت کوه‌های بلند زندگی روزمره مردم در روزگاران گذشته نیز دستمایه قرار گرفته‌است. طوری که جزئیات بیشتری از شیوه زندگی ایرانی در صدها سال قبل دیده می‌شود. کار از روابط رسمی، اداری و مناسبتی فراتر رفته و به تفریحات و سرگرمی‌ها، رفت‌و‌آمدها، بگو مگوها و گاه دست به یقه شدن‌ها و دیگر آداب زندگی مردم هم کشیده می‌شود.
سیاق کار بیش از تعریف روایت‌های خطی و پرکشمکش، تعریف قصه‌هایی در قالب حکایت‌هایی تصویری است. یعنی در کنار موضوع اصلی که همان حضور سام‌شاه در بیابان و پی گرفتن زندگی شبانی و ماجراهای پیرامون آن است، در هر قسمت یا هر دو قسمتی نیز یک موضوع خاص به نمایش درمی‌آید. یکی از ویژگی‌های خاص سریال پشت کوه‌های بلند، زبان ادبی زیبای آن است.
شخصیت‌های درون داستان سریال به زبانی قدیمی و محلی صحبت می‌کنند و این باعث شده این کار، از حال و هوایی متفاوت برخوردار باشد. البته زبان برخی شخصیت‌ها خیلی هم واقعی نیست. مثل زبان محمود پاک‌نیت در نقش سام‌شاه که آمیخته‌ای از شیرازی، اصفهانی، لری و… است.
منبع اصلی شکل‌گیری اتفاقات و داستان‌ها در این سریال، ضرب‌المثل‌ها و حکایت‌های قدیمی است. روایت‌هایی که با وجود زیبایی و شیرینی اما تقریبا از زندگی امروز ما خارج شده‌اند و کمتر به کار می‌روند. فیلم‌ها و سریال‌هایی مانند پشت کوه‌های بلند یک خوبی دارند و آن هم این است که باعث حفظ و معرفی دوباره ارزش‌ها و میراث فرهنگی سرزمین‌مان می‌شوند. نکته مهم این است که حفظ گذشته، ضامن ساخت آینده است. یکی از ضعف‌های رسانه‌های تصویری ما انفصال میان آنها با خاطره‌ها، رویاها و تخیلات بومی و اقلیمی ماست. این گسست سبب تخریب هویت ملی و ناتوانی جامعه در تجسیم افق و چشم‌انداز آینده می‌شود. حداقل کارکرد آثاری چون پشت کوه‌های بلند یادآوری این میراث فرهنگی است.