خاطره‌سازهای پُرکار در مسیر ناکامی

پس از رونق نمایش خانگی و کوچ بسیاری از چهره‌ها و کارگردانان به این مدیوم، برخی از کارگردان‌های پرکار تلویزیون مانند حسین سهیلی‌زاده و سیروس مقدم نیز به نمایش خانگی آمدند تا مسیر سریال‌سازی خود را در فضایی متفاوت، با خط‌قرمزهای کمتر و شرایط مالی مناسب‌تر پیش ببرند. با توجه به سابقه فراوان این دو کارگردان و همچنین کارنامه موفق آن‌ها در تلویزیون، انتظار می‌رفت در نمایش خانگی نیز نتیجه مشابهی برای آنان رقم بخورد؛ اما این اتفاق نیفتاد. حسین سهیلی‌زاده با سریال «مانکن» و «ملکه گدایان» به موفقیت ویژه‌ای دست نیافت و ساخته جدید او «عقرب عاشق» نیز کیفیت خوبی ندارد. سیروس مقدم نیز که مانند سهیلی‌زاده، به عنوان کارگردان خوش‌سابقه و موفق تلویزیون شناخته می‌شود، با دو سریال ناتمام و شکست‌خورده «خواب‌زده» و «جزیره» ناکامی را تجربه کرد. به بهانه سریال «عقرب عاشق»، کارنامه این دو کارگردان را که در تلویزیون و نمایش خانگی موقعیت مشابهی دارند، بررسی کردیم.

در دهه ۸۰ و ۹۰ حسابی در تلویزیون پرکار بود. از سال ۸۰ تا ۹۶، تقریبا هر سال یک سریال روی آنتن داشت. حسین سهیلی‌زاده طی این سال‌ها، مجموعه‌های ملودرام و خانوادگی مختلفی را در شبکه‌های گوناگون تولید کرد. هرچند که سریال‌های عاشقانه و ملودرام، سهم زیادی از کارنامه سهیلی‌زاده دارند، اما ساخته‌های او محدود به این ژانرها نمی‌شوند. حسین سهیلی‌زاده در سریال «روزهای اعتراض» قصه‌ای با مضمون مذهبی را در فضای تاریخی روایت و «سه، پنج، دو»، «آخرین بازی» و «مرز خوشبختی» را نیز در ژانر کمدی تولید کرد. البته این سریال‌ها در فهرست آثار پرمخاطب و به‌یادماندنی سهیلی‌زاده جایگاهی به دست نیاوردند.

بالطبع بعضی سریال‌های سهیلی‌زاده با استقبال بیشتری مواجه شدند. تابستان سال ۸۷ مجموعه خاطره‌انگیز «ترانه مادری» روی آنتن رفت و قصه خانوادگی آن مورد توجه مخاطبان قرار گرفت. سهیلی‌زاده پس از این مجموعه باز هم سراغ روایت قصه‌هایی درباره جوانان رفت و سریال‌های موفقی مانند «دلنوازان» و «فاصله‌ها» را تولید کرد. «دلنوازان» قصه‌ای را درباره جست‌وجو برای پیدا شدن فرزند گمشده یک خانواده روایت می‌کرد و «فاصله‌ها» نیز به تفاوت نسل‌ها می‌پرداخت. هرچند سریال «دلنوازان» دست روی سوژه جدیدی نگذاشته بود، اما قصه عامه‌پسندی داشت و در زمان خودش یعنی سال ۸۸ مورد استقبال قرار گرفت و پربیننده بود. «فاصله‌ها» نیز به دغدغه‌های جوانان، بلندپروازی‌های آن‌ها و همچنین مقابله آنان با والدین می‌پرداخت. علاوه بر این، اواخر دهه ۸۰ مانند امروز، ارتباط دختر و پسر پیش از ازدواج و دوستی آن‌ها چندان رواج نداشت، بنابراین طرح چنین موضوعاتی در «فاصله‌ها» برای مخاطبان جذاب بود و سریال در زمانه خودش و به اقتضای شرایط، با استقبال مواجه شد. ناگفته نماند بعضی بازیگران این سریال‌ها مانند شاهرخ استخری و سیاوش خیرابی هم دوران اوج خود در تلویزیون را سپری و به جلب توجه مخاطبان کمک می‌کردند.

حسین سهیلی‌زاده در نیمه اول دهه ۹۰ نیز همچنان پرکار بود، اما به تدریج در مسیر سراشیبی افتاد. از میان ساخته‌های او، مجموعه «آوای باران» مخاطبان فراوانی داشت و تجربه موفق تازه‌ای در کارنامه این کارگردان ثبت شد. سوژه جدا افتادن فرزند یک خانواده ثروتمند از والدینش و زندگی در فقر، همچنین پرداختن به موضوع باند تکدی‌گری باعث شد، این سریال با استقبال مواجه شود. علاوه بر مجموعه‌های خاطره‌انگیز و موفق سهیلی‌زاده، سریال‌هایی مانند «عشق گمشده»، «پیله‌های پرواز»، «روزهای اعتراض» و «پریا» نیز جزو آثار خوب کارنامه سهیلی‌زاده هستند.

کارگردان محبوب و پرکار تلویزیون، آخرین‌بار با سریال‌های ضعیفی مانند «مرز خوشبختی» و «هست و نیست» در قاب تلویزیون حضور داشت و سپس سال ۹۷ وارد نمایش خانگی شد تا «مانکن» را جلوی دوربین ببرد. او در این مجموعه با چهره‌هایی مانند مریلا زارعی و محمدرضا فروتن همکاری کرد و در کنار آنان از حضور بازیگران پرطرفداری مانند نازنین بیاتی و امیرحسین آرمان نیز استفاده کرد؛ با این حال کیفیت سریال راضی‌کننده نبود. هرچند که «مانکن» دیده شد، اما اتفاقات غیرمنطقی و بعضا کلیشه‌ای قصه، همچنین بازی ضعیف تعدادی از بازیگران به سریال لطمه زد. دومین ساخته این کارگردان در نمایش خانگی یعنی «ملکه گدایان» نیز موفق نبود. قصه این مجموعه شباهت‌هایی به «آوای باران» داشت و اتفاقات غیرقابل باور و کلیشه‌ای نیز در آن کم نبود. بازی ضعیف باران کوثری به عنوان یکی از بازیگران اصلی سریال هم جزو ایرادهای این مجموعه بود. مجموعه «عقرب عاشق» نیز سومین تجربه سریال‌سازی سهیلی‌زاده در نمایش خانگی است. این مجموعه تخیلی قصه و ایده متفاوتی دارد، یک موجود ناشناخته از سیاره دیگری به زمین می‌آید تا با استفاده از انسان‌ها بتواند نسل عقرب‌ها را ادامه بدهد، اما از این ایده جدید به خوبی استفاده نشده است. فضای سریال تصنعی و باورناپذیر از آب درآمده است و این ایراد مربوط به قصه تخیلی سریال نیست، علت آن شکل نگرفتن جهان قصه برای مخاطب است. گروه بازیگران «عقرب عاشق» نیز عملکرد خوبی در سریال ندارند. بازی محمدرضا فروتن بی‌شباهت با بازی ضعیفش در «مانکن» نیست، آرمان درویش برای ایفای نقش یک موجود فضایی در جلد یک ربات فرو رفته است. دیگر بازیگران سریال مانند ساقی حاجی‌پور، سیاوش خیرابی، سمیرا حسینی و متین ستوده نیز بازی‌های تصنعی دارند.

می‌توان از سیروس مقدم نیز به عنوان پرکارترین کارگردان تلویزیون و رکورددار ساخت سریال‌های تلویزیونی یاد کرد. او در اوایل فعالیت جدی خود در زمینه سریال‌سازی، با سریال‌های خاطره‌انگیزی مانند «مسافر» و به ویژه «پلیس جوان» حضور موفقی در تلویزیون داشت. مقدم سپس با سریال «نرگس» تجربه کاملا متفاوتی را در کارنامه خود رقم زد. زمانی که ساخت کمدی‌های نود شبی تازه رواج یافته بود، او این مجموعه نود شبی را در ژانر ملودرام جلوی دوربین برد. «نرگس» به خوبی دیده شد و درگذشت غم‌انگیز پوپک گلدره نیز نام سریال را بیش از پیش بر سر زبان‌ها انداخت. نیمه دهه ۸۰ زمانی که تولید سریال‌های ماورایی مانند «کمکم کن» و «او یک فرشته بود» تازه آغاز شده بود، سیروس مقدم نیز سال ۸۶ مجموعه «اغما» را با حال و هوای ماورایی تولید کرد و این مجموعه نیز پرمخاطب بود.

مقدم همچنان در عرصه سریال‌سازی فعال بود، تا این‌که «پایتخت» را با همکاری محسن تنابنده تولید کرد و نقطه عطفی در کارنامه‌اش ثبت شد. او در دهه ۹۰، طی سال‌هایی که فصول مختلف «پایتخت» را به مناسبت نوروز می‌ساخت، همچنان سریال‌هایی غیرکمدی مانند «بچه‌های نسبتا بد»، «مدینه» و «میکائیل» را نیز کارگردانی ‌کرد، اما موفقیت عمده او به دلیل مجموعه «پایتخت» بود. ناگفته نماند زنده‌یاد خشایار الوند و محسن تنابنده به عنوان فیلمنامه‌نویس در محبوبیت این مجموعه و تبدیل شدن آن به یکی از برندهای تلویزیون نیز سهم قابل توجهی داشتند. آخرین فصل «پایتخت» با حاشیه‌های فراوانی همراه بود و با وجود اظهارنظرهای مختلف درباره ساخت «پایتخت ۷»، به نظر می‌رسد اتفاقات مختلف دست به دست هم داده‌اند تا پرونده این مجموعه پرمخاطب برای همیشه در تلویزیون بسته شود.

سیروس مقدم سال ۹۷ به نمایش خانگی آمد تا جدیدترین سریال خود در ژانر ماورایی را با نام «خواب‌زده» در این مدیوم تولید کند. برخلاف سریال‌های ماورایی مقدم در تلویزیون، این مجموعه مورد استقبال مخاطبان قرار نگرفت و دیده نشد. «خواب‌زده» گروه بازیگران پرستاره‌ای نداشت و در روبیکا منتشر شد، بنابراین از رقابت با دیگر سریال‌های نمایش خانگی جا ماند. علاوه بر این، با وجود این‌که تصویربرداری این مجموعه کامل شده بود، انتشار سریال به دلایل نامعلومی ناتمام ماند و این مسئله نیز تیر خلاصی برای «خواب‌زده» بود. سه سال بعد سیروس مقدم تصمیم گرفت دومین سریالش یعنی «جزیره» را در کیش جلوی دوربین ببرد. او در این مجموعه از گروه بازیگران شناخته‌شده‌ای مانند اکبر زنجانپور، محمدرضا فروتن، حسام منظور، هنگامه قاضیانی، میترا حجار، حمیدرضا پگاه، کاظم سیاحی و خواننده پاپ امیر مقاره استفاده کرد. پس از انتشار این مجموعه، کیفیت آن مورد انتقاد قرار گرفت و «جزیره» رضایت مخاطبان را به دست نیاورد. کیفیت ضعیف سریال باعث شد این مجموعه ناگهان در قسمت ۱۴ متوقف شود و ادامه آن تولید نشود؛ به این ترتیب پازل ناکامی‌ سیروس مقدم تکمیل شد. هرچند مقدم نیز مانند حسین سهیلی‌زاده کارگردان خوش‌سابقه‌ای است که با وجود موفقیت در تلویزیون، در نمایش خانگی ناکام بوده، اما جنس شکست‌های سیروس مقدم با سهیلی‌زاده متفاوت است. باید دید این دو کارگردان در ادامه چه مسیری را طی می‌کنند و بار دیگر به دوران طلایی خود بازمی‌گردند؟