چند دهه پرکاری و خاطره‌سازی در سینمای ایران

 طی دهه‌های گذشته، سینماگران فراوانی بوده‌اند که موفق شدند در مقام کارگردان یا بازیگر، با خلق یک فیلم ماندگار یا شخصیتی محبوب، نام خود را در حافظه سینما و همچنین یاد و خاطر مخاطبان حک کنند. بعضی سینماگران نیز با کسب جوایز مهم و موفقیت‌های مختلف، به عنوان چهره‌هایی تاثیرگذار و تاریخ‌ساز، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ سینمای ایران پیدا کردند. امروز ۲۱ شهریورماه، به نام روز ملی سینما ثبت شده است؛ نمی‌شود نام سینما به‌میان بیاید و تصویر چهره‌های به یادماندنی سینمای ایران و فیلم‌سازانی که آثار خاطره‌انگیز و ماندگاری را خلق کردند، در ذهن علاقه‌مندان سینما نقش نبندد. به همین مناسبت، به ۱۰ کارگردان پرکار سینمای ایران پرداختیم که در دوران فعالیت هنری خود، حداقل ۲۰ فیلم جلوی دوربین برده‌اند. همان‌طور که اشاره کردیم، نام بعضی از چهره‌ها با سینما پیوند عمیقی خورده است، بنابراین در بخشی از این گزارش نیز به چهار کارگردانی پرداختیم که با خلق اثر مهم یا کسب افتخارات ارزشمند، جزو چهره‌های تاثیرگذار و جریان‌ساز سینمای ایران محسوب می‌شوند. کارگردان‌های خوش‌سابقه دیگری مانند بهمن فرمان‌آرا، کیانوش عیاری، حمید نعمت‌ا…، پوران درخشنده، رسول صدرعاملی، رخشان بنی‌اعتماد، بهروز افخمی، بهرام بیضایی، ناصر تقوایی و ایرج طهماسب نیز هستند که نام‌شان با سینما عجین شده، اما به دلیل محدودیت فضا جای‌شان در این گزارش خالی ا‌ست.

بی‌شک هر زمان که صحبت از سینما به میان می‌آید، یکی از اولین‌ نام‌هایی که در ذهن تداعی می‌شود، زنده‌یاد عباس کیارستمی است. او در دهه ۵۰ چندین فیلم کوتاه تولید کرد و از دهه ۶۰ سراغ ساخت آثار بلند سینمایی رفت. «خانه دوست کجاست» محصول سال ۶۵ یکی از مهم‌ترین آثار این کارگردان بزرگ است که در جشنواره‌های خارجی نیز حضور موفقی داشت. «طعم گیلاس» و «باد ما را خواهد برد» در دهه ۷۰ نیز آثار تحسین‌شده و ماندگار این هنرمند هستند. «طعم گیلاس» در سال ۱۹۹۷، نخل طلای جشنواره کن را برای او به ارمغان آورد. زنده‌یاد کیارستمی تنها کارگردان ایرانی است که این جایزه را از آن خود کرده است. شهرت جهانی این هنرمند و آثار مهم او باعث شده این کارگردان جایگاه ویژه‌ای در تاریخ سینما داشته باشد. این فیلم‌ساز طی سال‌ها فعالیت پرافتخار خود، علاوه بر فیلم‌های مستند و کوتاه، ۲۳ فیلم سینمایی بلند جلوی دوربین برد.

از اوایل دهه ۳۰، کارش را در عرصه کارگردانی آغاز کرد و تا پایان دهه ۵۰ بسیار پرکار بود. زنده‌یاد ساموئل خاچیکیان طی دوران فیلم‌سازی‌اش درمجموع ۳۴ فیلم را جلوی دوربین برد. هرچند که او بعد از انقلاب کم‌کار شد، اما تا پایان عمرش مشغول ساخت فیلم بود. «شک» محصول سال ۸۰ آخرین اثر این کارگردان بود که به علت درگذشت او، ناتمام ماند. مهم‌ترین ساخته مرحوم خاچیکیان فیلم دفاع مقدسی «عقاب‌ها» است. این فیلم که سال ۶۴ اکران شد، یکی از اولین آثاری است که به موضوع جنگ تحمیلی پرداخته. استقبال چشمگیر مخاطبان از این فیلم و فروش ۱۰ میلیون و ۱۸۰ هزار و۵۶۷ بلیت، نام آن را به عنوان پرمخاطب‌ترین فیلم سینمای ایران ماندگار کرد.

یکی دیگر از فیلم‌سازانی که عمر خود را وقف سینما کرده و در طول فعالیت هنری‌اش، آثار مهم فراوانی خلق کرده مسعود کیمیایی است. او نیز یکی از بنیان‌گذاران مهم موج نوی سینمای ایران شناخته می‌شود و جزو چهره‌های جریان‌ساز و تاثیرگذار به حساب می‌آید. جنس قصه‌های این فیلم‌ساز و شیوه منحصر به فرد دیالوگ‌نویسی او، باعث شده مسعود کیمیایی جایگاه ویژه‌ای در تاریخ سینمای ایران به دست بیاورد. «قیصر»، «گوزن‌ها» و «سفر سنگ» آثار مهم او پیش از انقلاب اسلامی هستند. این فیلم‌ساز پس از انقلاب نیز پرقدرت به مسیر خود ادامه داد و طی سال‌های ۶۷ و ۶۸ فیلم‌های خاطره‌انگیر و مهمی مانند «سرب» و «دندان مار» را تولید کرد. کیمیایی تا به حال ۳۲ فیلم ساخته و همچنان در این عرصه فعال است. «خائن‌کشی» محصول سال ۱۴۰۰ آخرین ساخته این فیلم‌ساز است.

عمده فعالیت ایرج قادری در عرصه کارگردانی مربوط به پیش از انقلاب است، اما او پس از انقلاب نیز همچنان به فیلم‌سازی ادامه داد. حاصل ۵ دهه فعالیت او در زمینه کارگردانی، ۴۱ فیلم است. این هنرمند که در عرصه بازیگری نیز حضور فعالی داشت، علاوه بر همکاری با دیگر کارگردان‌ها، در بسیاری از ساخته‌های خودش نیز ایفای نقش کرد. فیلم «شبکه» محصول سال ۸۹، آخرین فیلم ایرج قادری است. ابتدا قرار بود زنده‌یاد قادری سریال «ستایش» را به عنوان اولین مجموعه تلویزیونی خود کارگردانی کند و پیش‌تولید آن نیز با حضور او انجام شد، اما به دلیل بیماری از ساخت این سریال انصراف داد. فیلم «برزخی‌ها» اثر مهم کارنامه اوست که با قصه‌ای درباره وطن‌پرستی تولید و سال ۵۹ مدت کوتاهی اکران شد، اما از پرده پایان کشیده شد و مهر توقیف روی آن خورد.

یکی دیگر از کارگردان‌های مهم پرکار سینما، داریوش مهرجویی است. مهرجویی که به عنوان یکی از آغازگران موج نوی سینمای ایران شناخته می‌شود، سال ۴۸ با ساخت فیلم «گاو» شروع پرقدرتی در عرصه کارگردانی داشت و پس از این فیلم، آثار مهم دیگری مانند «دایره مینا»، «اجاره‌نشین‌ها»، «هامون»، «پری»، «لیلا»، «مهمان مامان» و «سنتوری» را تولید و در تاریخ سینمای ایران ماندگار کرد. داریوش مهرجویی با ساخت ۲۳ فیلم نه تنها به عنوان فیلم‌سازی پرکار، بلکه به عنوان کارگردانی خاطره‌ساز و شاخص، به چهره‌ای فراموش‌نشدنی تبدیل شده است. این هنرمند آخرین‌بار سال ۹۸ «لامینور» را جلوی دوربین برد.

نیمه دهه ۶۰، فعالیت حرفه‌ای خود را در سینما آغاز کرد و بیشتر فیلم‌هایش را در ژانر دفاع مقدس جلوی دوربین برد. ابراهیم حاتمی‌کیا از سال ۶۵ تا امروز ۲۰ فیلم تولید کرده و علاوه بر کارگردانی، فیلم‌نامه آثار خود را نیز نوشته است. «دیده‌بان»، «آژانس شیشه‌ای»، «از کرخه تا راین»،«بوی پیراهن یوسف»، «ارتفاع پست» و «بادیگارد» فیلم‌های مهم کارنامه این کارگردان هستند. فیلم «گزارش یک جشن» محصول سال ۸۹، تنها اثر اوست که به دلیل توقیف، اجازه نمایش پیدا نکرده است. آخرین فعالیت این کارگردان در سینما به سال ۹۸ و فیلم «خروج» برمی‌گردد. او این روزها مشغول آماده کردن مقدمات برای پروژه‌  عظیم سریال «حضرت موسی(ع)» است.

یکی از چهره‌های خاطره‌ساز در تاریخ سینمای ایران، زنده‌یاد کیومرث پوراحمد است. این کارگردان از دهه ۶۰، کار خود را در سینما آغاز کرد و حاصل چهار دهه فیلم‌سازی او، ۲۱ فیلم سینمایی است. او از همان ابتدای فعالیتش، آثاری را با محوریت یک شخصیت نوجوان جلوی دوربین برد و فیلم‌های «بی بی چلچله»، «شکار خاموش»، «شرم»، «صبح روز بعد» و «به خاطر هانیه» را با موضوعاتی مرتبط با این گروه از مخاطبان تولید کرد. ساخت فیلم ماندگار «خواهران» در سال ۷۴ باعث شد پس از سریال محبوب «قصه‌های مجید»، در کارنامه سینمایی پوراحمد هم نقطه عطفی رقم بخورد. «شب یلدا»، «گل یخ» و «اتوبوس شب» دیگر آثار مهم کارنامه مرحوم کیومرث پوراحمد هستند. هرچند که ساخته‌های اخیر این فیلم‌ساز به جایگاه او در سینما کمک نکردند، اما تصویر کیومرث پوراحمد به عنوان چهره‌ای خاطره‌ساز در یادها باقی مانده است.

سال ۶۷ اولین فیلمش به نام «عبور» را در ژانر دفاع مقدس ساخت و پس از آن نیز فیلم‌هایی درباره جنگ تحمیلی جلوی دوربین برد. حاصل ۳۰ سال فعالیت کمال تبریزی در سینما، ۲۰ فیلم در کارنامه اوست. این فیلم‌ساز که یکی از کارگردان‌های مهم و تاثیرگذار سینمای دفاع مقدس است، نگاه متفاوتی به موضوع جنگ داشت و حتی در فیلم «لیلی با من است» از زاویه طنز به جنگ پرداخت که تجربه کاملا تازه‌ای بود. علاوه بر این اثر، فیلم پرحاشیه و محبوب «مارمولک» و همچنین «یک تکه نان» آثار مهم این فیلم‌ساز هستند. تبریزی از اواخر دهه ۹۰ کم‌کار شده و «دست‌انداز» محصول سال ۹۸، آخرین ساخته اوست.

از سال ۵۱ به عنوان فیلم‌نامه‌نویس وارد سینما شد و سال ۵۴ اولین فیلم خود را جلوی دوربین برد. علیرضا داوودنژاد سپس در کنار فیلم‌نامه‌نویسی، کارگردانی را هم ادامه داد و به استثنای دو فیلم «نیاز» و «فراری»، در ۱۹ ساخته دیگرش، فیلم‌نامه‌های خود را جلوی دوربین برد. داوودنژاد از نیمه دهه ۵۰ تا سال ۹۷، ۲۱ فیلم تولید کرده است. این کارگردان با وجود پرکاری در دهه ۷۰، ۸۰ و نیمه اول دهه ۹۰، در سال‌های اخیر از عرصه کارگردانی دور شده است. «مرهم» و «کلاس هنرپیشگی» آثار موفق این کارگردان پیش‌کسوت هستند.

علاوه بر علیرضا داوودنژاد، سیروس الوند نیز ابتدا به عنوان نویسنده کار خود را در سینما آغاز کرد و پس از تقریبا چهار سال اولین فیلم خود را کارگردانی کرد. الوند پس از انقلاب هم در مقام فیلم‌نامه‌نویس و کارگردان به فعالیتش ادامه داد. او از سال ۵۴ تا ۹۷، توانست ۲۱ فیلم را در کارنامه‌اش ثبت کند. این فیلم‌ساز پرکار وضعیتی مشابه داوودنژاد دارد؛چون  سیروس الوند آخرین‌بار سال ۹۷، فیلم «آنجا همان ساعت» را جلوی دوربین برد و طی چهار سال گذشته فیلم جدیدی تولید نکرده است. فیلم «دست‌های آلوده» محصول سال ۷۸ اثر مهم کارنامه الوند است.