غفلت سینمایی از روایت زندگی پیامبر(ص)

مائده کاشیان – داستان زندگی، منش، ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی پیامبران الهی و ائمه اطهار(ع) و به طور مشخص زندگی پیامبر اکرم(ص) می‌تواند دست‌مایه روایت قصه‌های جذاب و آموزنده‌ای در سینما و تلویزیون شود، اما معمولا کمتر اتفاق می‌افتد که سینماگران و کارگردانان قدم در این مسیر بگذارند و ریسک تولید چنین آثاری را بپذیرند؛ در نتیجه شاهد ساخت معدود آثاری در این زمینه بودیم و هستیم. با توجه به اهمیت و جایگاه والای پیامبر خدا، انتظار است در ایران و دیگر کشورهای اسلامی شاهد ساخت آثار مختلفی درباره شخصیت بی‌بدیل حضرت محمد(ص) و زندگی ایشان باشیم، اما متاسفانه شخصیت و زندگی ایشان به عنوان پیامبر الهی و یک انسان کامل، در فیلم‌ها و سریال‌ها مغفول مانده است. هنوز که هنوز است پس از سال‌ها اثری جایگزین فیلم ماندگار مصطفی عقاد «محمد رسول‌ا…» نشده و فیلم «محمد رسول‌ا…» ساخته مجید مجیدی نیز تنها فیلم سینمای ایران است که روایتی از پیامبر اکرم(ص) داشته است. در آستانه میلاد رسول اکرم(ص)، در گفت‌وگو با دو منتقد سینما محمود گبرلو و سعید مستغاثی، به دلایل غفلت از روایت زندگی حضرت رسول(ص) در آثار سینمایی پرداختیم.

محمود گبرلو مجری و منتقد سینما درباره ضرورت بهره بردن از سینما برای پرداختن به پیامبر اکرم(ص) توضیح می‌دهد: «با توجه به شرایط روز جامعه به‌خصوص در جهت گستردگی سیستم فناوری تصویری، مسلمانان جهان نیاز دارند که برای تبیین عقاید مذهبی خودشان، نگاهی استراتژیک و متحدانه داشته باشند، چون جمعیت جهان اکنون در وهله اول با قدرت تصویر ارتباط ذهنی برقرار می‌کند. طبیعتا اگر بخواهیم برای گسترش اندیشه‌های دینی خودمان از جمله خصلت‌های ائمه معصومین یا پیامبر بزرگوار تبلیغ گسترده انجام دهیم، باید از این فناوری به نحو احسن استفاده بکنیم.» این منتقد ادامه می‌دهد: «ضعف کشورهای مسلمان و ایران این است که هنوز به این باور نرسیده‌اند می‌شود خصلت‌های بسیار ارزشمند ائمه معصومین یا پیامبر بزرگوار را در قالب فیلم و سریال به مردم ارائه کرد، هنوز آن افکار و اندیشه‌های گذشته را دارند که می‌توانند از طریق انتشار تبلیغات مکتوب، مخاطبان خودشان را جذب کنند، طبیعتا آن‌ها هم مخاطبان خودشان را دارند، اما اکثریت مخاطب امروز به‌خصوص نسل جوان بیشتر طرفدار قدرت تصویر یعنی سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی است و از این طریق می‌توانیم آن‌ها را جذب آثار دینی خود کنیم. باید این اندیشه را باور کنیم که فناوری روز می‌تواند کمک زیادی به تبلیغات دینی و عقاید مذهبی ما کند.»

گبرلو در بخشی از صحبت‌هایش نیز درباره نیاز به سرمایه‌گذاری جدی برای ساخت آثاری درباره پیامبر اکرم(ص) و نگاهی غیراقتصادی به این مسئله، توضیح می‌دهد: «ضمن این‌که تولید این نوع فیلم‌ و سریال‌ها به حمایت جدی نیاز دارد، به دلیل شیوه‌های فیلم‌برداری، لوکیشن‌های مختلف، لباس، گریم و موارد دیگر، نیازمند سرمایه‌گذاری فراوانی است. ممکن است فیلم‌های مذهبی این چنینی برای یک سرمایه‌گذار بخش خصوصی، بازگشت سرمایه نداشته باشد و بخش خصوصی هم ترس بازگشت سرمایه و سودآوری را دارد؛ بنابراین شاید به ساخت این آثار رغبتی پیدا نکند و این بی‌اطمینانی برای او حاصل شود، لذا قدرت‌ها یا حکومت‌هایی که با اساس اندیشه‌های اسلامی فعالیت می‌کنند و اعتقاد دارند که موظف به تبلیغ عقاید دینی هستند، باید به جد وارد مسیر تولید فیلم و سریال‌هایی درباره ائمه معصومین یا پیامبر بزرگوار اسلام شوند، سرمایه‌گذاری کنند و انتظار بازگشت سرمایه نداشته باشند. یعنی به تولید فیلم‌های مذهبی و پرداختن به زندگی ائمه معصومین یا خصلت‌های پیامبران اقتصادی نگاه نکنند، بلکه احساس کنند که به تبلیغ و گسترش عقاید مذهبی خود موظف هستند و باید در این مسیر سرمایه‌گذاری فراوانی بکنند.»

این منتقد سینما درباره نبود همت لازم برای ساخت آثاری درباره پیامبر خدا می‌گوید: «متاسفانه این اتحاد، همدلی یا بهتر بگویم این «همت» وجود ندارد که کشورهای اسلامی یا حتی کشور ما که معتقد به گسترش عقاید دینی است، روی پروژه‌های این چنینی سرمایه‌گذاری کنند. من معتقدم که اگر کارگردان‌ها فیلمی با ساختار درست و خوب تولید کنند، مخاطب خودشان را خواهند داشت. ما قصه‌ها و روایت‌های زیبا و جذابی از شیوه‌های زندگی، مبارزات سیاسی ائمه معصومین یا پیامبران از جمله پیامبر اکرم(ص) داریم که می‌تواند از لحاظ ساختار درام جذاب باشد و طبیعتا مخاطب استقبال می‌کند. سال‌ها پیش فیلمی درباره پیامبر خدا ساخته شد به نام «محمد رسول‌ا…» که همچنان با گذشت سال‌ها مخاطب خودش را دارد، چون در وهله اول قصه، روایت و ساختارش جذاب و دلنشین است و تماشاگر را جذب می‌کند. اگر به‌خوبی از تکنیک استفاده کنیم، درام را به خوبی در خدمت اندیشه‌های دینی بگیریم مخاطب استقبال می‌کند و جذب می‌شود.»

گبرلو در توضیح یکی دیگر از علل کمبود فیلم و سریال درباره ائمه اطهار(ع) و حضرت رسول(ص) می‌گوید: «ممکن است الان تولید فیلم‌های سینمایی از لحاظ جذب مخاطب به صرفه نباشد، چون مخاطب امروز به دلیل گستردگی قدرت تصویر یا نمایش‌های خانگی، کمتر راغب است به سالن‌های سینما مراجعه کند، اما از سویی دیگر، ما الان در دنیا حدود ۵ هزار شبکه مختلف تلویزیونی داریم که می‌توانند خریدار این آثار باشند.» او ادامه می‌دهد: «اگر یک برنامه‌ریزی مدون یا استراتژی درست در تولید فیلم و سریال‌های مذهبی یا دینی مختص ائمه اطهار یا پیامبر خدا داشته باشیم و از آن طرف شیوه‌های بازار جهانی را هم بلد باشیم، حتما شبکه‌های مختلف تلویزیونی از این آثار استقبال می‌کنند، چون امروزه مسلمانان تنها در یک کشور، دو یا سه کشور نیستند، اکنون مسلمانان در تمام کشورهای دنیا زندگی می‌کنند و طبیعتا شبکه‌های ماهواره‌‌ای تلویزیونی برای این‌که مخاطب را جذب کنند، بخشی از برنامه‌های‌شان را به مسلمانانی که در آن کشور زندگی می‌کنند اختصاص می‌دهند و می‌توانند این فیلم‌ها را برای آن‌ها پخش کنند.» گبرلو در ادامه به اهمیت کیفیت آثار اشاره می‌کند و می‌گوید: « اگر ساختار درست و درام خوبی هم داشته باشد، تماشاگر هالیوود هم از آن استقبال می‌کند، چون انسان‌ها ذاتا دنبال فیلمی با قصه و روایت خوب می‌گردند که پیام‌های انسانی و اخلاقی برای تماشاگر داشته باشد و همه این ویژگی‌ها در خصلت‌ها و رفتار و کلام ائمه مصومین ما وجود دارد.»

محمود گبرلو در پایان درباره تاثیر وجود حساسیت‌ها بر آثار مذهبی و دینی توضیح می‌دهد: «متاسفانه در میان مسلمانان به‌خصوص در کشور خودمان، عده‌ای هستند که به ظاهر اعتقادات محکم دینی دارند، اما چون با شیوه‌های نوین تبلیغاتی آشنا نیستند، درباره یک فیلم یا سریال گارد می‌گیرند در صورتی که باید بپذیرند از فناوری روز ترس و واهمه نداشته باشند و اجازه بدهند ما در قالب‌های نوین تصویری، شاهد روایت زندگی ائمه معصومین یا پیامبر خدا باشیم. در سال‌های دور اعتقاد داشتند تصاویر ائمه معصومین نباید نشان داده بشود، اما کارگردان‌ها آمدند روش‌های نوینی را طراحی کردند که نمونه‌اش را در فیلم «محمد رسول‌ا…» و فیلم «محمد» مجید مجیدی یا سریال «ولایت عشق» آقای فخیم‌زاده دیدیم.»

محمود گبرلو درباره میدان دادن به کارگردان‌های دلسوز و خلاق توضیح می‌دهد: «اجازه بدهیم هنرمندان خلاق و نوآور و از سویی دلسوز و علاقه‌مند به روایت عقاید دینی، با نوآوری‌های خودشان مخاطبان را جذب کنند. از این‌که یک قصه و روایت دقیقا عین حدیث و روایت موجود در کتب مختلف مذهبی باشد، واهمه نداشته باشیم. این اجازه را به کارگردان بدهیم که با خلاقیت و نوآوری یا گاهی با دخالت‌های تکنیکی‌اش بتواند مخاطب را بیشتر جذب کند. ما نباید فیلم سینمایی یا سریال را شبیه یک قاب عکس ببینیم و رفتار، حرکت یا گفتاری در یک پلان و نمای آن را، بهانه‌ای برای حمله به آن اثر قرار بدهیم! چون خروجی و تاثیرگذاری آن اثر مهم است.» گبرلو در ادامه با اشاره به فیلم «رستاخیز» می‌گوید: «سال‌هاست بی‌جهت و بی‌دلیل با نمایش فیلم «رستاخیز» آقای درویش مخالفت می‌شود، در صورتی که بزرگ‌ترین مراجع دینی آن را تایید کردند و مایلند آن را نمایش بدهند. اگر این فیلم اکران می‌شد هیچ اتفاق منفی‌ای رخ نمی‌داد، نسل امروز که به‌سرعت با اندیشه‌های بیگانه روبه‌رو می‌شود، می‌توانست با این اندیشه هم آشنا شود و این روایت را هم ببیند.»

محمود گبرلو درباره مشورت با متخصصان مذهبی، برای رفع حساسیت‌ها درباره ساخت آثار مذهبی می‌گوید: «طبیعتا فیلم‌سازان باید مشاوران بسیار خوب مذهبی داشته باشند تا از لحاظ تولید محتوا بتوانند مسیر درستی را ترسیم کنند. تجربه نشان دادن یک فیلم‌ساز اگر علاقه‌مند و دلسوز باشد، وقتی در این مسیر قدم برمی‌دارد از کارشناسان مذهبی بهره می‌گیرد. چنان‌که در تیتراژ «محمد رسول‌ا…» مجید مجیدی یا «رستاخیز» می‌بینیم که از کارشناسان متخصص مذهبی، روحانیون بزرگوار یا حتی دفاتر مراجع نام برده شده.» این منتقد ادامه می‌دهد: «من بعید می‌دانم در تولید آثار مذهبی انحرافات فکری وجود داشته باشد، چون با توجه به وجود حساسیت‌ها، خود کارگردان تلاش می‌کند با نظر رهبران دینی و کارشناسان مذهبی اثری را خلق کنند که مذهبیون از آن استقبال کنند. بله، یک عده‌ مغرض هستند و با اندیشه‌های اسلامی مشکل دارند که آن داستان دیگری است. بحث من افرادی هستند که به تولید آثار مذهبی علاقه دارند، اما متاسفانه هیچ‌وقت نیامدند آسیب‌شناسی کنند، نقص‌ها را برطرف کنند و در موقعیت جهانی امروز که قدرت و تاثیر فیلم‌ها حرف اول را می‌زند، بتوانند جایگاهی را که می‌خواهند داشته باشند.»

سعید مستغاثی منتقد سینما درباره علت ساخته نشدن آثار متعدد درباره پیامبر اکرم(ص) توضیح می‌دهد: «اولا ساخت این آثار هزینه‌بر است و دیگر این‌که با ممانعت‌های زیادی روبه‌رو می‌شود، مثلا آقای مجیدی که می‌خواست فیلمش را بسازد با ممانعت‌های فراوانی مواجه شد، چون نوعی برداشت شیعی و انقلابی دارد و آن طرف نمی‌پسندند. حتی این‌قدر بایکوت و تکفیر شد که ایشان نتوانست به هندوستان برود و فیلم‌برداری بخش سپاه ابرهه را انجام بدهد، بعد هم در نمایش و اکرانش با ممانعت از طرف محافل مختلف مواجه شد و در بایکوت عظیمی بود. مانع دیگر هم به سینمای خود ما برمی‌گردد که یک سینمای وارداتی بوده با تفکرات ماسونی و همچنان این تفکرات در فضای غالب سینما باقی مانده. تفکرات شبه روشن فکری، جشنواره‌ای و سکولار مانع می‌شود که افراد سراغ این نوع موضوعات بیایند. علاوه بر این، معمولا وقتی کسی سراغ این مسائل می‌رود متولیان زیادی پیدا می‌شوند و کج‌سلیقگی ها و سوءمدیریت‌هایی وجود دارد.»

این منتقد حساسیت‌های موجود را نیز مانعی برای ساخت آثار مذهبی می‌داند و توضیح می‌دهد: «تصور می‌کنند وقتی اثری قرار است درباره یکی از شخصیت‌های بزرگ ساخته شود حتما باید جامع و کامل و مانع باشد و هیچ نقصی نداشته باشد! در حالی که این‌طور نیست. سینما پدیده بسیار ناقصی است و این موضوع باید درک شود که خیلی از مسائل را نمی‌تواند بازتاب بدهد، این‌که بُعدی از یک شخصیت را نشان بدهد، خودش اتفاق مهمی است. در غرب حجم عظیمی درباره شخصیت‌ها، افراد و بزنگاه‌های تاریخی تولید می‌‌شود که هرکدام ممکن است نقص‌های بسیاری داشته باشد، اما این‌ها در کنار هم یکدیگر را کامل می‌کنند. این‌که صبر کنیم یک اثر کامل ساخته شود هیچ وقت اتفاق نمی‌افتد.»