اکران نوروزی بهعنوان «اکران طلایی» شناخته میشود و فیلمها و فیلمسازان همواره بر سر دریافت جواز این نوبت نمایش بر سر رقابت و چالش بودند. غالباً فیلمهای برگزیده آخرین جشنواره فیلم فجر، گزینههای انتخابی برای اکران نوروزیاند؛ بهویژه کمدیها که با حال و هوای عید و فضای اجتماعی این اکران تناسب بیشتری دارند.
امسال هم اغلب فیلمهای اکرانشده برای نوروز ۱۴۰۳ از میان فیلمهای برگزیده جشنواره اخیر انتخاب شدند. آنچه در سبد اکران نوروزی گذاشته شده بود، از حیث ژانری متنوع است گرچه خیلیها انتقاد داشتند که سهم کمدی باید بیشتر میبود.
هم میهن نوشت:«تمساح خونی»، «بیبدن» «آسمان غرب»، «پرویزخان»، «آپاراتچی» «نوروز» و «ایلیا، در جستوجوی قهرمان»، هفت فیلمی بودند که به اکران نوروزی راه یافتند تا تنوع ژانری، امکانی برای جلب سلیقههای گوناگون فراهم کند. در ادامه این گزارش نگاهی اجمالی میاندازیم به فیلمهای نوروزی امسال و مولفههایشان.
تمساح خونی
حتی اگر جذابترین فیلم اکران نوروزی «تمساح خونی» هم نبوده باشد قطعاً کنجکاوبرانگیزترین فیلمی بود که به اکران رسید. نام جواد عزتی بهعنوان کارگردان فیلم که نخستین فیلمسازیاش را تجربه میکرد و البته حضور خودش در فیلم بهعنوان بازیگر کافی بود تا خیلیها این فیلم را برای تماشا در عید انتخاب کنند. فیلمی که بیشترین امید را برای فتح گیشه داشت. همچنین از معدود فیلمهای جشنواره امسال بود که کارشناسان سینمایی اکران، برایش گیشه پررونقی پیشبینی کردند. پیش از این بارها عزتی را در آثار کمدی موفقی چون «قهوه تلخ»، «اکسیدان»، «هزارپا» و… دیده بودیم.
او بازیگری است که میتواند از پسِ نقشهای متفاوتی برآید و یکی از دلایل محبوبیتش هم همین قضیه است. دیگر بازیگران فیلم سعید آقاخانی، پژمان جمشیدی، الناز حبیبی و… هستند. «تمساح خونی» در مورد دو دوست بهنامهای هومن و پیمان است که به مشکل مالی بزرگی برخوردهاند و از سر ناچاری به قمار روی میآورند. خود او در نشست خبری فیلمش چنین گفت: «من میخواستم یک فیلم تماشاگرپسند بسازم و در وهله دوم حتماً بخش سینما بودن فیلم برایم مهم بود. یعنی وقتی فیلم را میبینم، بین پلانهای این فیلم و پلانهای یکسریال تفاوت قائل باشم.
یادم است روز اول که دور هم جمع شدیم، گفتم من دوست دارم این فیلم را برای این بسازم که در هر بخش آن حتی یک پیشنهاد کوچک برای سینما داشته باشد.» فیلمی که با تدوین مجدد، نسخه خوشریتمتری از آن به اکران نوروزی رسید. پیشبینیها درست از آب درآمد و «تمساح خونی» در هفته اول نمایش به فروش ۳۱ میلیارد تومانی دست یافت و توانست ۴۵۵ هزار تماشاچی را نیز برای خود ثبت کند، گوی رقابت را از فیلمهای همزمان با اکران خود برباید و رکورد بیشترین فروش هفتگی را از فیلم کمدی «فسیل» که پیشتر در اختیار داشت، شکست دهد و در جذب مخاطب و فروش در گیشه در صدر جدول قرار بگیرد. این آمار همچنان در حال افزایش است. آماری که نشان میدهد جواد عزتی پاداش سالها سرمایهگذاری خود را در بازیگری، حالا در حوزه کارگردانی میگیرد.
بیبدن
آمار فروش و مخاطبشناسی سینما در یک دهه گذشته نشان میدهد که این فقط فیلمهای کمدی نیست که گیشهاش رونق دارد، فیلمهای اجتماعی خوب ـ حتی تلخ ـ هم با اقبال خوبی از سوی مخاطب همراه شدهاند. فیلم «بیبدن»، به کارگردانی مرتضی علیزاده را میتوان در این طیف قرار داد. یک درام جنایی ملتهب که الهامگرفته از یک پرونده جنایی واقعی است. «بیبدن» براساس پرونده معروف و جنجالی غزاله و آرمان است. دو نوجوان که سالها پیش با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند و وقتی یکبار غزاله به خانه آرمان میرود، دیگر هرگز دیده نمیشود.
آرمان در طول سالها اعترافات متناقضی داشت اما درنهایت قتل غزاله را به عهده نگرفت و از جسد او نشانی نداد. نام «بیبدن» هم مربوط به همین قضیه است. درنهایت در سال ۱۴۰۰ آرمان اعدام شد ولی تا لحظاتی قبل از اعدام هم هرگز لب به سخن نگشود و نگفت که جسد غزاله را در کجا دفن کرده است. در پروسه هشتساله این پرونده، آرمان بارها ادعا کرد که غزاله زنده است. اما هیچ مدرکی ادعاهای او را پشتیبانی نمیکرد. پرونده غزاله شکور همچنان از پروندههای سخت و پیچیده این سالها به حساب میآید و به نظر میرسد پتانسیل زیادی برای تبدیل شدن به یک اثر سینمایی داشته باشد. قطعاً کسانی که این پرونده را دنبال میکردند، نمیتوانند عکسهای جلسه صبح قبل از اعدام و لایوهای اینستاگرامی پر از توهین پدر آرمان نسبت به خانواده شکور را از یاد ببرند.
شاید انتخاب «بیبدن» برای حضور در میان فیلمهای اکران نوروزی ۱۴۰۳ چندان مناسب به نظر نیاید، اما فیلمهای درام همیشه طرفداران خودشان را دارند و گیشه آن هم نشان داد که فیلم با اقبال خوبی از سوی مخاطب همراه شده است. البته کارگردان «بیبدن» ربط قصه به ماجرای آرمان و غزاله را رد کرد و گفته بود: «آنچه میتوانم بهعنوان کارگردان «بیبدن» تأکید کنم این است که آن را براساس پرونده واقعی (آرمان و غزاله) نساختهام.» احتمالاً شما هم ویدئوی صحبت کردن الناز شاکردوست با مخاطبان را در حاشیه جشنواره فجر امسال دیدهاید. شاکردوست یکی از بازیگران فیلم «بیبدن» است و به همین خاطر هم در جشنواره حاضر شده بود. از دیگر بازیگران این فیلم میتوان به نوید پورفرج، گلاره عباسی، سروش صحت و پژمان جمشیدی (گویا امسال سال پرکاری برای جمشیدی است!) اشاره کرد.
پرویز خان
در کنار فیلمهای کمدی و اجتماعی، «پرویز خان» را میتوان در ذیل ژانر ورزشی قرار داد؛ نخستین تجربه فیلمسازی علی ثقفی که در آن به زندگی حرفهای «پرویز دهداری»، مربی فوتبال طی سالهای ۶۵ تا ۶۷ میپردازد. درواقع فیلم به دورهای از زندگی دهداری میپردازد که ستارگان وقت تیمملی فوتبال ایران با او به مشکل خوردهاند و دهداری در حال دستوپنجه نرم کردن با چالشهایی در زندگی حرفهای خود است؛ کسی که از او بهعنوان معلم اخلاق فوتبال یاد میکنند. بازی سعید پورصمیمی در نقش او، یکی از برگهای برنده این فیلم است که در کانون توجه مخاطبان قرار گرفت و برخی معتقدند، مهمترین نکته این فیلم است.
تجربه نشان داده که اغلب درامهای ورزشی در اکران شکست میخورند، اما درباره «پرویز خان» این امید وجود داشت که حضور سعید پورصمیمی بتواند این قاعده را بشکند و مخاطب بیشتری را پای تماشای این فیلم بنشاند. تاکنون «پرویز خان»، مقام چهارم در فروش گیشه را داشته و پیشبینی میشد که بتواند فروش خوبی را رقم بزند. «پرویزخان» در هفته اول نمایش خود با فروش یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومانی، توانست ۱۵ هزار مخاطب را به تماشای خود در سینماها جذب کند. بهجز سعید پورصمیمی، مریم سعادت، بهنام تشکر و المیرا دهقانی هم از بازیگران این فیلم هستند. ثقفی توانست برای این فیلم دیپلم افتخار بهترین فیلمنامه را از جشنواره فیلم فجر دریافت کند.
آسمان غرب
در یکدهه اخیر شاهد تولید فیلمهای چهرهنگارانه و پرتره از شخصیتهای واقعی بهویژه قهرمانهای جنگ بودیم. «آسمان غرب»، به کارگردانی محمد عسگری در ادامه همین رویکرد ساخته شده است و زندگی شهید شیرودی را روایت میکند. داستان «آسمان غرب» در روزهای آغازین جنگ میگذرد و به لحاظ پروداکشن و تجهیزات نظامی، اتفاقی جدید در سینمای ایران محسوب میشود. درواقع «آسمان غرب» به یکماه اول جنگ ایران و عراق و نقش مهمی که شهید شیرودی بهعنوان یکی از نیروهای هوایی جمهوری اسلامی در این جنگ ایفا میکند، میپردازد. «آسمان غرب» از بودجه خوبی برخوردار بود و توانست خود را بهعنوان یک اثر جنگی قابلتوجه به مخاطبان بشناساند؛ فیلمی که برخلاف توجه داوران جشنواره فیلم فجر به آن، در اکران نوروزی و از سوی مخاطبان با اقبال مواجه نشد و در فروش هفته اول نمایش خود، در پایینترین رتبه جدول قرار گرفت. واقعیت این است که فیلمهایی در این ژانر، چندان برای نمایش در اکران نوروزی مناسب نیست و زمان طلایی خود را میخواهد.
آپاراتچی
«آپاراتچی»، هم نخستین فیلم قربانعلی طاهرفر است، هم یک اثری اقتباسی از کتاب «روحالله رشیدی». فیلمی در ادای دین به سینما که قصه آن در در دهه ۶۰ و سالهای جنگ روایت میشود. جلیل با بازی (تورج الوند) عشق و شیفتگی مفرطی به سینما دارد و درحالیکه به نقاشی ساختمانها میپردازد، فیلمهای کوتاه هم میسازد و در آرزوی ساخت اولین فیلم سینماییاش است. بازیگران این فیلم تورج الوند، بهنام تشکر، هومن برقنورد، امید روحانی و… هستند. طاهرفر برای این فیلم که در ژانر کمدی ساخته شده، برنده جایزه ویژه هیئتداوران جشنواره فجر شد.
نوروز
شاید از حیث نام و مضمون، مرتبطترین فیلمی که در اکران نوروزی به نمایش درآمده است، فیلم «نوروز» در مورد تاریخچه این عید و افسانهها و اساطیر مربوط به آن است و اولین اثر تاریخ سینمای ایران است که به صورت مستقیم به آیین باستانی، نوروز میپردازد. سهیل موفق، کارگردانی این اثر را بهعهده داشته که آثار دیگری همچون «دردسرهای شیرین» و «شکلات» را هم تولید کرده است. «نوروز» میتواند گزینه مناسبی برای کودکان باشد؛ گرچه تماشای آن برای بزرگترها هم خالی از لطف و معنا نیست. علی نصیریان، بازیگر پیشکسوت و نامآشنای سینمای ایران در نقش «عمو نوروز» و شبنم مقدمی در نقش «ننه سرما»، در این فیلم به ایفای نقش میپردازند. مهدی هاشمی، افشین هاشمی، مهتاب ثروتی، سیاوش چراغیپور، علی آرا، طاها شادیفر، سحر حسینی و علی بوراکسیلان نیز دیگر بازیگران این فیلم هستند.
کارگردان «نوروز» پیش از این گفته بود، توجه دخترش به بابانوئل و کریسمس همزمان با ضبط «پاستاریونی»، منجر به شکلگیری این دغدغه در او شد تا بعد از «پاستاریونی»، راجع به نوروز و این سنت ایرانی فیلم بسازد. حمزه صالحی، نویسنده این اثر نیز معتقد است که ادبیات غنی ایران ظرفیتهای بسیاری برای بازنمایی اسطورهها و رویدادهای کهن و ملی دارد و وظیفه ملی هر فارسیزبانی است که این فیلم را ببیند تا دروازه ساخت آثار موفق آیینی ازایندست، باز شود.
«نوروز» با بهره گرفتن از داستان «بعد از زمستان در آبادی ما»، نوشته سیاوش کسرایی، به ماجرای تلاش عمو نوروز برای آوردن بهار و رفتن هرساله عمو نوروز به قله قاف برای آزاد کردن چلچله و آمدن بهار میپردازد اما ننه سرما در حال به خواب رفتن است و بهواسطه حادثهای که برای عمو نوروز اتفاق میافتد، این وظیفه بر دوش پسری بهنام «نامی» افتاده است. فیلم «نوروز»، فارغ از ضعفها و قوتهایش میتواند برای نوجوانان و آشنایی آنها با افسانهها و آیینهای کهن جذاب و آموزنده باشد، همچنین آغازگر مسیری برای ساخت آثاری درباره رویدادهای ملی تلقی شود.
ایلیا، جستوجوی قهرمان
در اکران نوروزی ۱۴۰۳، یک فیلم ترکیبی انیمیشن هم حضور دارد. «ایلیا، جستوجوی قهرمان»، در ژانر کودک و نوجوان به نویسندگی، کارگردانی و تهیهکنندگی سیدعلی موسوینژاد است. تکنیک این اثر ترکیبی از فیلم و انیمیشن است و در مورد یک پسر ایرانی بهنام آرش است که یکی از چهار گیمر برتر دنیاست که وارد یک بازی کامپیوتری جدید میشود. این بازی یک بازی آنلاین است و آرش و خانوادهاش را درگیر یک ماجرای پلیسی بینالمللی میکند. بهنظر میآید انتخاب «ایلیا، جستوجوی قهرمان» از میان فیلمهای موجود برای اکران در نوروز ۱۴۰۳، انتخابی هوشمندانه بوده و باعث تنوعبخشی به این فهرست شده و تنها اثری است که رگههای انیمیشن هم در آن وجود دارد.
موسوینژاد درباره این فیلم گفته بود: «ایلیا، جستوجوی قهرمان» یک اثر ضداسرائیلی است. او همچنین به فضای جذاب فیلم اشاره کرده و گفته است که بچهها در طول فیلم، احساس میکنند وارد بازی شدهاند و با گیمر جلو میروند. او همچنین در مورد جنبه تاریخی فیلم میگوید: «یکی دیگر از دغدغههای من جنگ خیبر است و بهشکلی موضوع را در فیلم جلو بردیم که کسی احساس نمیکند تاریخی است، اما همه وقایع تاریخی رخ میدهد.» داستان فیلم «ایلیا، جستوجوی قهرمان»، درباره کودکی ۱۱ ساله بهنام آرش است که بهعنوان نماینده ایران در بازی واقعیت مجازی «جستوجوی قهرمان» حضور دارد.
با حذف ۳ بازیکن دیگر، آرش باید به تنهایی بازی را ادامه بدهد اما رفتهرفته متوجه میشود که این یک بازی ساده نیست و پای خانوادهاش به این بازی کشیده شده است. فیلم «ایلیا، جستوجوی قهرمان»، با شبیهسازی فتح قلعه خیبر توسط امام علی(ع) در بستر یک بازی واقعیت مجازی، به دنبال بیان حقیقت برای کودکان است و به گفته کارگردان آن، علی موسوینژاد، ضداسرائیلیترین فیلم ژانر کودک به حساب میآید.
فیلمهای نورزوی در میزان گیشه
طبق آمارهای رسمی، فروش فیلم نوروزی در سال ۱۴۰۳ به بیش از ۸۶ میلیارد و ۷۱ میلیون تومان با یک میلیون و ۳۲۵ هزار و ۵۶۸ نفر مخاطب رسید. اکران فیلم سینمایی «تمساح خونی» از ۱۶ اسفندماه ۱۴۰۲ آغاز شد و تا ۱۳ فروردینماه به فروش ۶۵ میلیارد و ۹۰۶ میلیون تومان رسید. همچنین اکران فیلمهای سینمایی «بیبدن»، «آپاراتچی»، «نوروز» و «آسمان غرب» از ۲۳ اسفندماه ۱۴۰۲ آغاز شد که از این تاریخ تا ۱۳ فروردینماه، «بیبدن» به فروش بیش از ۱۰ میلیارد و ۴۸۵ میلیون تومان، «آپاراتچی» به فروش بیش از ۲ میلیارد و ۶۵۳ میلیون تومان، «نوروز» به فروش بیش از یک میلیارد و ۸۲۶ میلیون تومان و «آسمان غرب» به فروش بیش از ۹۵۷ میلیون تومان رسیدند.
اکران فیلمهای سینمایی «پرویزخان» و «ایلیا، جستوجوی قهرمان» نیز از ۲۲ اسفندماه آغاز شد و تا تاریخ ۱۳ فروردینماه، «پرویزخان» به فروش بیش از ۲ میلیارد و ۶۹۶ میلیون تومان و «ایلیا، جستوجوی قهرمان»، به فروش بیش از یک میلیارد و ۵۴۴ میلیون تومان رسید.لازم به ذکر است، رقم درست فروش اکران نوروزی از زمان روی پرده رفتن فیلمهای مختص این ایام، محاسبه میشود و رقم تفکیکی فروش سینمای ایران در ۱۳ روز ایام عید (اول تا ۱۳ فروردینماه) نیز به ۶۱ میلیارد و ۳۷۷ میلیون تومان رسید. البته این آمار همچنان در حال تغییر است و بالطبع با حضور مخاطبان تازه بر عدد و رقمهای آن افزوده میشود. استقبال مخاطبان از فیلمهای اکران نوروز امسال در مقایسه با سال گذشته، بسیار بالاتر بوده است.
بخشی از این اقبال به کیفیت و کمیت فیلمها برمیگردد و بخشی از آن به حالوهوا و روحیه مخاطبان. سال ۱۴۰۱، سال سختی بود و بهطور طبیعی مخاطبان حتی تا نوروز هم تمایل زیادی به حضور در سینماها نداشتند اما امسال وضعیت تا حدی متفاوت است. این تفاوت را میتوان در تعداد مخاطبان سینماها و میزان فروش فیلمها، به وضوح درک کرد. تعداد مخاطبان فیلمی مثل «فسیل» که رکوردهای بسیاری را جابهجا کرد، در نوروز ۱۴۰۲ بسیار پایینتر از تعداد مخاطبان «تمساح خونی» بود و این تفاوت در سایر رتبههای جدول هم وجود دارد. ضمن اینکه سینماها در نوروز ۱۴۰۳ از روز دهم تا پانزدهم فروردینماه بهدلیل ایام سوگواری تعطیل بودند و ازاینجهت نمیتوانستیم کل ۱۳روز تعطیلات نوروز را بهعنوان معیار در نظر بگیریم. بههمیندلیل هم این مقایسه از روز ۲۵ اسفندماه تا ۱۰ فروردینماه انجام شده است.
در این بازه زمانی، سینماها ۶۷ میلیارد تومان فروش کردهاند و یک میلیون نفر برای تماشای فیلمها به سینماها رفتهاند. سال ۱۴۰۲ در همین بازه زمانی، فروش سینماها ۲۶ میلیارد تومان بود و ۵۳۳ هزار نفر به سینماها رفتند. فیلم «تمساح خونی» روز ۱۶ اسفندماه اکران شد و در همان روز اول یک میلیارد تومان فروخت و در هفته اول با فروش ۱۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان رکورد زد. این فیلم در بازه زمانی ۲۵ اسفندماه ۱۴۰۱ تا ۱۰ فروردینماه ۱۴۰۲ موفق شد فروشی ۴۹ میلیارد تومانی را به نام بزند و پای ۷۳۰ هزار نفر را به سینماها باز کند.
درواقع میزان مخاطبان «تمساح خونی» در بازه زمانی مشترک با «فسیل»، ۲۷۵هزار نفر بیشتر بوده است. فاصله فروش فیلم «تمساح خونی» با رتبه دوم جدول فروش، یعنی «بیبدن» هم ۳۹ میلیارد تومان است. «تمساح خونی» در این بازه زمانی ۱۴روزه، ۵۰۹ سالن نمایش در اختیار داشته است. دومین فیلم جدول فروش اکران نوروزی در سال ۱۴۰۲، «غریب» به کارگردانی محمدحسین مهدویان بود. این فیلم ۲۵ اسفندماه سال گذشته اکران شد. امسال جایگاه دومین فیلم پرفروش جدول در اختیار «بیبدن» قرار دارد؛ فیلمی که ۲۳ اسفندماه اکران شد.
«بیبدن» به کارگردانی مرتضی علیزاده در روز افتتاحیه، ۱۷۰ میلیون تومان فروش کرد و ۲ هزار و ۲۵۰ نفر مخاطب داشت. در بازه زمانی ۲۵ اسفندماه تا ۱۰ دیماه، ۹ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان فروخته و ۱۴۰ هزار نفر برای تماشای آن به سینماها رفتهاند. در مقایسه با فیلم دوم جدول فروش سال گذشته، حدود ۸ میلیارد بیشتر فروش داشته و میزان مخاطبانش هم صدهزار نفر بیشتر بوده است. این فیلم در بازه زمانی ۱۴روزه، ۳۸۲ سالن نمایش در اختیار داشته است. سومین فیلم پرفروش اکران نوروز سال گذشته، «عروس خیابان فرشته»، به کارگردانی مهدی خسروی بود. این فیلم روز ۲۵ اسفندماه سال ۱۴۰۱ اکران شد. این جایگاه در اکران نوروزی ۱۴۰۳ در اختیار فیلم «آپاراتچی» است. این فیلم ۲۳ اسفندماه ۱۴۰۲ روی پرده رفته است.
«آپاراتچی» به کارگردانی قربانعلی طاهرفر، از ۲۵ اسفندماه تا ۱۰ فروردینماه ۱۴۰۳، با فروش ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومانی در جایگاه سوم جدول فروش قرار گرفته است؛ ۸۰۰ میلیون بالاتر از سومین فیلم پرفروش سال گذشته. این فیلم در مدت ۱۴ روز موردنظر، ۴۰ هزار مخاطب داشته که از این نظر تفاوت چندانی با «عروس خیابان فرشته» ندارد. «آپاراتچی» در این مدت زمان، ۲۷۸ سالن نمایش در اختیار داشته است. با نگاهی به آثار اکرانشده در ایام نوروز طی چند سال اخیر، میتوان به این واقعیت دست یافت که فیلمهای کمدی، سپس اجتماعی توانستهاند در اکران نوروزی موفق ظاهر شده و سهم زیادی در جذب مخاطب داشته و فروش بالایی را نیز بهنوعی رکورد بزنند.
فیلم اجتماعی «شوکران» و فیلم کمدی «اخراجیهای یک»، یکی از این دو نمونه مذکور در دهه ۸۰ بودهاند که اکران نوروزی بسیار موفقی داشتند و استقبال بینظیر مردم و فروش آنها، این مهم را تایید کرده است و نمونههایی شبیه آنها، طی چند سال گذشته توانستهاند اهمیت نمایش و موفقیت آثار کمدی و اجتماعی را در جذب مخاطب و موفقیت در گیشه بهویژه در اکران نوروزی به اثبات برسانند. باتوجه به استقبال مردم و فروش فیلمهای نوروزی پیشبینی میشود که فیلمهای «تمساح خونی» و «بیبدن» به فروش میلیاردی خود ادامه دهند و بقیه نیز بتوانند به اندازه خودشان فروش خوبی را داشته باشند و هرکدام مخاطبان خاص خود را داشته باشند.
از نکات بارز و جالبتوجه اکران نوروزی سینماها، وجود تنوع ژانر در موضوعات مختلف است که این امر نشان میداد تا حدود زیادی نگاه تکبُعدی در ساخت و نمایش فیلمها برداشته شده است. بااینحال هیچکدام از این شاخصها نمیتواند نشان از وضعیت خوب سینمای ایران داشته باشد. حال خوب سینما را نمیتوان از صندوق گیشهها در گشودگی نسبت به سینماگران و آزادی آنها در روایت قصههایشان سنجید.