سریال پرحاشیه «سرزمین مادری» به کارگردانی کمال تبریزی، دوشنبه‌شب به پایان رسید و سرانجام پرونده این مجموعه پس از سال‌ها بسته شد. مجموعه تاریخی «سرزمین مادری» از دهه ۲۰ تا ۵۰، رخدادهای سیاسی و تاریخی مختلف را روایت کرد و تولید پرزحمتی داشت. ساخت این مجموعه که طی سه فصل جلوی دوربین رفت، از سال ۸۷ تا ۹۵ زمان برد و وقفه در تولید آن نیز باعث شد تصویربرداری پروژه تبریزی از آن چه باید، طولانی‌تر شود. «سرزمین مادری» به دلیل سوءتفاهمها ۱۰ سال دیر به آنتن رسید، اما وقتی پخش شد یادآور روزهای خوب تلویزیون بود و واسطه بازگشت ستاره‌ها به تلویزیون شد. به بهانه پایان این مجموعه، مروری داشتیم بر حواشی و متن این سریال.
توقیف؛ سرآغاز حواشی
ساخته کمال تبریزی اولین‌بار سال ۹۲ روی آنتن رفت و پس از پخش تنها چهار قسمت، به دلیل مسائل قومیتی و اعتراض بختیاری‌ها، پخش آن متوقف شد. شاید آن زمان کمتر کسی پیش‌بینی می‌کرد، چنین پروژه‌ای ۱۰ سال در آرشیو صداوسیما بماند و گره کار سریال تا سال ۱۴۰۲ باز نشود. در نهایت پادرمیانی‌ها، عذرخواهی و توضیح سازندگان درباره هدف و مضمون سریال، اعمال ممیزی‌ها، تغییر نام سریال و فامیل «بختیاری» به «بهادری»، هیچ کدام در حل سوءتفاهمها و رفع توقیف سریال تاثیری نداشت، در نتیجه «سرزمین مادری» ۱۰ سال به آنتن راه پیدا نکرد. اردیبهشت ۱۴۰۲ مهدی نقویان رئیس سیمافیلم خبر رفع توقیف این سریال را اعلام کرد و بالاخره برچسب توقیف از روی ساخته تبریزی برداشته شد.
رسیدن به آنتن پس از تلوبیون
«سرزمین مادری» از ۵ مهرماه، ابتدا در تلوبیون‌پلاس منتشر شد و سپس دو هفته بعد بدون تبلیغات قبلی، به آنتن شبکه۳ راه پیدا کرد و در کنداکتور آخر هفته جای گرفت. ناهماهنگی نسخه تلویزیون و تلوبیون، از حواشی پرسروصدای سریال بود. یکی از سکانس‌های قسمت اول «سرزمین مادری ۲» در نسخه تلوبیون‌پلاس بدون ممیزی و کامل‌تر پخش شد، به این ترتیب دیدیم که پس از صحبت‌های «اوس حسین» درباره محرمیت احتمالی او با خانم‌های خانواده خود، «رهی» از اینکه پس چرا اجازه نداده‌اند با «ننه منیر» مانند محرم خود رفتار کند، گلایه می‌کند. در نهایت این سکانس پس از انتشار در تلوبیون، در بازپخش قسمت اول از تلویزیون نیز بدون ممیزی پخش شد! اعتراض کمال تبریزی به پخش «زودهنگام» فصل دوم و رفع نکردن نواقص فنی آن تحت نظر این کارگردان، از دیگر حاشیه‌های سریال بود.
تغییر شیوه پخش در فصل سوم
فصل سوم «سرزمین مادری» در سال ۱۴۰۳ و با وقفه تقریبا چهار ماهه روی آنتن رفت. البته «سرزمین مادری ۳» با شرایط کاملا متفاوتی نسبت به دو فصل دیگر پخش شد. این‌بار از پخش هفتگی و انتشار در تلوبیون خبری نبود، فصل سوم همزمان با ایام عزاداری محرم و صفر، از ۱۷ تیرماه روانه آنتن شد و به عنوان سریال شبانه شبکه۳ هرشب پخش شد. قسمت‌های پایانی فصل سوم با پخش مسابقات المپیک همزمان شد، بنابراین بخشی از سریال پیش از آغاز مسابقه کشتی و بخش دوم آن پس از مسابقه پخش شد.
ناجی بدون تاریخ انقضا
هرچند که اگر تلویزیون در وضعیت بهتری به سر می‌برد و هنوز هم سریال‌ها مانند گذشته مخاطبان فراوانی داشتند، ساخته کمال تبریزی نیز بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفت اما در وضعیت فعلی هم «سرزمین مادری» حکم ناجی تلویزیون را داشت. فصل اول این مجموعه پاییز ۱۴۰۲ در روزگاری پخش شد که شبکه یک، سریالی ضعیف مانند «ساموبندری» را روی آنتن داشت. مجموعه «محرمانه» در شبکه۳ نیز اثر ویژه و موفقی نبود. در این شرایط «سرزمین مادری» پنج شنبه‌ها و جمعه‌ها از شبکه۳ روانه آنتن شد و مخاطبان را سر ذوق آورد.
روایتی جذاب از تاریخ سیاسی و اجتماعی
تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران از دهه ۲۰ تا ۵۰ در «سرزمین مادری» به تصویر کشیده شد و برگ برنده اصلی سریال تلفیق وقایع تاریخی با قصه‌ای خانوادگی و جذاب بود. «رهی» به عنوان شخصیت اصلی سریال توسط یک مبارز سیاسی توده‌ای به سرپرستی گرفته شد و با خانواده «بهادری» که گفته شده بود خانواده پدری او هستند، رفت‌وآمد داشت. مرگ والدین «رهی» و مشخص نبودن ریشه و هویت آن‌ها، کشته شدن ناپدری‌اش توسط هم‌حزبی‌های او و سفر نامادری‌اش به روسیه و مرگ «اقدس‌الملوک» مادربزرگ احتمالی او، باعث شد این پسربچه با خانواده احتمالی مادرش در فقر و سختی زندگی کند و جایی میان بهادری‌ها نداشته باشد. زندگی «رهی» در کودکی، جوانی و میان سالی به واسطه اطرافیانش یا افکار خودش، با مبارزان سیاسی گره خورده بود، بنابراین موازی با روایت زندگی این شخصیت، تاریخ معاصر نیز به تصویر کشیده شد، به همین دلیل قصه برای مخاطب کشش داشت. در فصل سوم نیز بازگشت «راضیه» نامادری «رهی» در حالی که دیگر شباهتی به «راضیه» جوان نداشت و در فکر انتقام از بهادری‌ها و کشتن آنان بود، جان تازه‌ای به قصه داد.
انتخاب خوب بازیگران و موفقیت آن‌ها
یکی دیگر از امتیازهای مهم «سرزمین مادری» انتخاب خوب بازیگران و بازی آن‌ها بود. بازیگر همه شخصیت‌های اصلی، مکمل و مهم سریال متناسب با ویژگی‌های کاراکترشان انتخاب شده بود، بنابراین در نقش شخصیت‌های سریال حضور درخشان و باورپذیری داشتند. علی شادمان، زنده‌یاد بیتا فرهی، هنگامه قاضیانی، امیر آقایی، نیکی کریمی، میترا حجار، پژمان بازغی و حسین محجوب موفق‌ترین بازیگران فصل اول و دوم بودند و در فصل سوم نیز آرش مجیدی به عنوان جایگزین شهاب حسینی به درستی تصویری را که از این کاراکتر داشتی، نشان داد. گلچهره سجادیه نیز در نقش زنی بی‌رحم و مصیبت‌کشیده، شخصیتی غیرقابل پیش‌بینی را ارائه داد و مخاطب نیز او را به عنوان کاراکتر مرموز و مخوف قصه باور داشت. لیلا زارع، آشا محرابی، پریوش نظریه و مرحوم سعید راد نیز جزو بازیگران خوب «سرزمین مادری ۳» هستند و به عنوان بازیگر جدید نقش‌های سابق سریال، به خوبی از پس این چالش برآمدند.
