جشنواره فجر به‌عنوان مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور، هرسال در بهمن‌ماه توجه رسانه‌ها وعلاقه‌مندان به سینما را به خود جلب می‌کند. این جشنواره نه فقط برای مخاطبان حرفه‌ای فرصتی را برای تماشای دست‌اول فیلم‌های سینمایی فراهم می‌آورد، بلکه یکی از رویدادهای مهم آن، اهدای سیمرغ به منتخب آرای مردمی است.
سیمرغ مردمی برای مخاطبان سینما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ اهمیت آن از این جهت است که هر فرد به اندازه سهم خود در انتخاب بهترین فیلم جشنواره نقش‌دارد.همچنین این جایزه برای سینماگران نیز مهم است، چراکه نشان‌دهنده نظر مستقیم و بدون واسطه مخاطبان درباره آثار آنهاست و به نوعی، این جایزه می‌تواند آینده گیشه را برای فیلم منتخب پیش‌بینی کند. اما مهم‌ترین اهمیت سیمرغ مردمی جشنواره فجر این است که می‌تواند به‌عنوان قطب‌نمایی برای ریل‌گذاری فرهنگی کشور عمل کند. این جایزه به‌عنوان سنگ‌محک شناخت سلیقه‌عموم جامعه محسوب می‌شودومی‌تواندبه سینماگران وسیاست‌گذاران فرهنگی کمک کندتادر سیاست‌گذاری‌ها تصمیم‌های منطبق بر واقعیت اتخاذ شود.
تاریخچه اهدای سیمرغ مردمی
اولین دوره اهدای سیمرغ مردمی به جشنواره فجر به شانزدهمین دوره آن در سال ۷۶ برمی‌گردد. در این دوره، ابراهیم حاتمی‌کیا با فیلم «آژانس شیشه‌ای» نه‌تنها تمامی جوایز مهم جشنواره را از آن خود کرد، بلکه نخستین سیمرغ مردمی تاریخ جشنواره را نیز کسب کرد. در دوره دوم، فیلم «قرمز» به کارگردانی فریدون جیرانی توجه‌ها را به خود جلب کرد اما «رنگ خدا» به کارگردانی مجید مجیدی به‌عنوان برنده سیمرغ مردمی هفدهمین دوره جشنواره معرفی شد. در دوره نوزدهم، سیمرغ مردمی به دو فیلم «عروس آتش» و «متولد ماه مهر» اختصاص یافت.
در دوره چهارم، این جایزه به «سگ‌کشی» رسید. در دوره پنجم (۱۳۸۰)، رقابت بسیار نزدیک بود و گمانه‌زنی‌ها حول دو فیلم «خانه‌ای روی آب» و «من ترانه ۱۵ سال دارم» می‌چرخید. اما در نهایت، سیمرغ مردمی این دوره به «ارتفاع پست» حاتمی‌کیا تعلق گرفت. در دوره‌ای که فیلم‌های تماشاگرپسندی چون «دنیا»،
«دیوانه‌ای از قفس پرید»، «رقص در غبار»، «شب‌های روشن»، «واکنش پنجم» و «عروس خوش‌قدم» حضور داشتند، سیمرغ مردمی اما به «فرش باد» کمال تبریزی رسید. این انتخاب نخستین اعتراض‌ها به نوع رای‌گیری این جایزه را به همراه داشت. فاتح بی‌چون‌و‌چرای سیمرغ مردمی در دوره بیست‌ودوم، فیلم «مارمولک» کمال تبریزی بود که باعث شد این کارگردان برای دو دوره متوالی موفق به دریافت این سیمرغ مهم شود.
جشنواره سی‌ام و زمزمه تغییرات
در دوره بیست‌وسوم، سیمرغ مردمی به «بید مجنون» مجید مجیدی رسید. با این موفقیت، مجیدی نیز مانند ابراهیم حاتمی‌کیا و کمال تبریزی، با دو سیمرغ مردمی، به رکوردداران این بخش تبدیل شد. در جشنواره بیست‌وچهارم و در دوره حضور فیلم‌های «به نام پدر» و «تقاطع» (۱۳۸۴)، سیمرغ مردمی به «چهارشنبه‌سوری» رسید. در دوره بیست‌وپنجم، سیمرغ مردمی به «اخراجی‌ها» تعلق گرفت؛ فیلمی که یک ماه بعد در اکران نوروز نیز به رکوردی خارق‌العاده در جذب مخاطب دست یافت. فیلم «همیشه پای یک زن در میان است» سیمرغ مردمی دوره بیست‌وششم را از آن خود کرد و کمال تبریزی با سه سیمرغ مردمی، رکورددار این عنوان
مهم شد.در دوره بیست‌وهفتم، با حضور فیلم‌هایی چون «اخراجی‌ها۲»، «دعوت»، «سوپراستار»،
«آواز گنجشک‌ها» و «وقتی همه خوابیم»، سیمرغ مردمی به دو فیلم «درباره الی» و «بی‌پولی» تعلق گرفت. سیمرغ مردمی بیست‌وهشتمین دوره به «به رنگ ارغوان» اثر ابراهیم حاتمی‌کیا رسید وبه این ترتیب او نیز به رکورد کمال تبریزی در کسب سیمرغ‌های مردمی رسید. در دوره بیست‌ونهم با حضور فیلم‌هایی چون «اسب حیوان نجیبی است»، «جرم»، «سعادت‌آباد»، «گزارش یک جشن» و «ورود آقایان ممنوع»، سیمرغ مردمی جشنواره به «جدایی نادر از سیمین» اثر اصغر فرهادی رسید.
نخستین ساخته سینمایی پیمان معادی، «برف روی کاج‌ها»، برنده سیمرغ مردمی جشنواره سی‌ام شد. در این دوره، نخستین زمزمه‌ها از تغییر رای‌گیری به رای‌گیری مکانیزه آغاز شد اما این تغییر هیچ‌گاه به عمل نرسید. یکی از مهم‌ترین دلایل عدم عملیاتی شدن این تصمیم، نبود زیرساخت مناسب برای رای‌گیری به‌وسعت جشنواره فجر بود؛ زیرساختی که پس از گذشت بیش از یک دهه و پیشرفت فناوری، هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
سیمرغ بر دوش فیلم‌های بی‌ادعا
در دوره سی‌ویکم، فیلم «حوض نقاشی» مازیار میری به همراه «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» به‌عنوان برندگان سیمرغ مردمی جشنواره معرفی شدند. فیلم مازیار میری که پیشتر از سوی هیأت داوران به‌دلیل نقص علمی داستانش مورد انتقاد قرار گرفته بود، در این دوره موفق به کسب این جایزه شد. در دوره سی‌ودوم، برای نخستین‌بار، خانه سینما به‌عنوان متولی جمع‌آوری رای‌های مردمی انتخاب شد.در این دوره، دو فیلم توانستند سیمرغ مردمی جشنواره را از آن خود کنند: مصطفی کیایی با کمدی بی‌ادعای «خط ویژه» که نخستین حضور خود را درجشنواره فجر تجربه می‌کرد، به همراه «شیار ۱۴۳» برنده این جایزه مهم شدند.این دوره، آخرین‌باری بود که سیمرغ مردمی به‌طور مشترک به دو فیلم اهدا شد. فیلم «رخ دیوانه» سیمرغ مردمی دوره سی‌وسوم را برای ابوالحسن داوودی به ارمغان آورد. در دوره سی‌وچهارم، فیلم «ابد و یک روز»، نخستین ساخته سینمایی سعید روستایی توانست بیشترین آرای مردمی را از آن خود کند. در نهایت «ماجرای نیمروز» به کارگردانی محمدحسین مهدویان، آخرین سیمرغ مردمی بود که پیش از تعطیلی این بخش اهدا شد.
پرواز سیمرغ مردمی
درسال۱۴۰۰، به‌طور ناگهانی سیمرغ مردمی ازچنگ مخاطبان و سینماگران خارج شد.در حالی‌که در بیست‌و‌یکم بهمن‌ماه همه برای برگزاری اختتامیه چهلمین جشنواره فجر آماده می‌شدند، مسعود نقاش‌زاده، دبیر جشنواره، اعلام کرد که به‌دلیل ابهامات مطرح‌شده از سوی برخی فیلمسازان و صاحبان آثار درباره اعتبار نظرسنجی مردمی، کمیته‌ای مأمور بررسی و پیگیری ادعاهای مطرح‌شده در این زمینه شده است.
نقاش‌زاده افزود: گزارش‌های کمیته پیگیری نشان می‌دهدکه به‌رغم تلاش‌های صورت‌گرفته، به‌دلیل پیچیدگی فرآیند و وجود متغیرهای متعدد، اطمینان کامل از صحت نتایج نظرسنجی به‌سادگی حاصل نمی‌شود. این فرآیند شامل زنجیره‌ای از مراحل، از خرید بلیت تا ثبت رأی در سامانه است که هرکدام باید به‌طور مطمئن انجام شود.
دبیر جشنواره خاطرنشان کرد که بررسی‌های کارشناسی نشان داده که به‌دلیل مشکلات فنی از‌جمله اشکالات در ارسال پیامک و اختلال اینترنت در برخی سینماها، نتایج نظرسنجی برای ستاد جشنواره اطمینان‌بخش نیست.
نقاش‌زاده تأکید کرد: با سپاس و پوزش از تماشاگران عزیز که در فرآیند نظرسنجی مشارکت کردند، به خاطر صیانت از آرای مردم و حفظ حقوق صاحبان آثار، در این دوره جایزه داوری مردمی اهدا نخواهد شد. او این تصمیم را یک «جراحی دشوار و ناگزیر» در راستای استانداردسازی و اعتبار بیشتر جشنواره فیلم فجر عنوان کرد.
زمزمه‌های بازگشت سیمرغ از کجا آغاز شد
در چهل‌و‌دومین جشنواره فیلم فجر،محمد خزایی،دبیر جشنواره، با ابراز ناراحتی از حذف سیمرغ مردمی در دو دوره اخیر، اعلام کرد که این اتفاق در سال آینده تکرار نخواهد شد. رئیس سازمان سینمایی گفت: «علت حذف سیمرغ مردمی در دو دوره اخیر، فراهم نبودن بسترهای لازم بوده است.» او افزودکه سال گذشته، شرایط جشنواره به‌گونه‌ای بود که تمرکز کافی بر این مسأله نداشتیم و برای امسال نیز بسترهای لازم فراهم نبود.خزایی تأکید کرد: «با فراهم آمدن بسترها، سیمرغ مردمی قطعا برای دوره بعدی جشنواره لحاظ خواهد شد.»
این خبر اما به خاطر شهادت سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری دولت سیزدهم و عوض شدن دولت، سرنوشت نامعلومی پیدا کرد؛ تا این‌که حدود یک ماه مانده به شروع چهل‌و‌سومین دوره جشنواره فجر، خبری مهم در رسانه‌ها منتشر شد که پس از سه دوره حذف سیمرغ مردمی، تصمیم به بازگشت این سیمرغ بلورین به جشنواره چهل‌و‌سوم گرفته شد.
دراین نشست، اعضا به بحث و تبادل‌نظر درباره شیوه‌های اجرایی پیشنهادی برای صیانت از آرای مخاطبان و برگزاری موفق فرآیند رأی‌گیری پرداختند. منوچهر شهسواری ضمن ابراز امیدواری از بازگشت سیمرغ مردمی،گفت: «با توجه به اعتبار و اهمیت سیمرغ مردمی برای فیلمسازان و مخاطبان سینما، در تلاش هستیم با بررسی مشکلات ومسائل ادوار گذشته و استفاده از فرآیندهای جدید، سازوکاری ایمن برای انتخاب فیلم مورد علاقه و اخذ رأی از سوی مخاطبان فراهم کنیم.» همچنین مقرر شد که فرآیند نهایی اخذ رأی مخاطبان جشنواره فیلم فجر به‌زودی توسط کارشناسان جمع‌بندی ودراولین فرصت به صاحبان آثارومخاطبان اطلاع‌رسانی شود. گفتنی است ۲۹ فیلم سینمایی از شانزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر به سبد جوایز اضافه شده تا سی‌و‌نهمین دوره این جشنواره موفق به کسب این سیمرغ شدند.
