بچه‌هایی که دچار اضطراب هستند ممکن است دارای علائم فیزیکی باشند که معمولا ما آن‌ها را به بیماری‌های جسمی ربط می‌دهیم، مثلا شکم درد و سر درد. مهم است که والدین نسبت به این علائم فیزیکی اضطراب کودکان آگاه باشند.
گاهی بدن ما قبل از مغزمان متوجه می‌شود که سلامت روح و روان‌مان مشکلی پیدا کرده است. هر چند بیشتر افراد تصور می‌کنند بیماری روحی و روانی فقط به روح و روان مربوط است، اما واقعیت این است که بیماری روحی می‌تواند بر جسم و بدن‌مان نیز اثر بگذارد و این مسئله خصوصا در مورد بچه‌هایی که با اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند، بیشتر صدق می‌کند.
بچه‌هایی که دچار اضطراب هستند ممکن است دارای علائم فیزیکی باشند که معمولا ما آن‌ها را به بیماری‌های جسمی ربط می‌دهیم، مثلا شکم درد و سر درد. مهم است که والدین نسبت به این علائم فیزیکی اضطراب کودکان آگاه باشند، زیرا هر روزه بر آمار کودکانی که با اضطراب درگیرند، بیشتر و بیشتر می‌شود.
طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، تنها در ایالات متحده آمریکا، بیش از ۴.۴ میلیون کودک و نوجوان بین ۳ و ۱۷ سال دچار اختلال اضطراب هستند. در این مطلب همراه ما باشید تا علائم فیزیکی اضطراب در کودکان را که احتمالا نمی‌دانید به شما بگوییم.
شکم درد و استفراغ
یکی از شایع‌ترین علامت‌های اضطراب در کودکان، شکم درد تنها یا شکم دردی است که می‌تواند گاهی با استفراغ نیز همراه باشد. دلیل این علامت این است که مغز و گوارش بسیار بیشتر از آنچه فکر می‌کنید به هم مرتبط اند.
عملکرد مغز و گوارش بسیار به هم مرتبط هستند. روده و معده، درد را به نخاع در ستون فقرات گزارش می‌دهند نخاع سیگنال‌های درد را به مغز ارسال می‌کند. افراد زمانی که تحت استرس قرار می‌گیرند، این استرس چه هیجانی باشد و چه جسمی، سیگنال‌های شدیدی به مغز ارسال می‌شود و نحوه‌ی دریافت و تفسیر سیگنال‌های درد وسط مغز، ارتباط بسیار عمیقی با وضعیت روحی و هیجانی ما دارد.
بعضی از بچه‌ها ممکن است به دلیل اضطراب دچار شکم درد‌های بسیار شدیدی شوند که پزشک به دلیل تشخیص ندادن علت اصلی (اضطراب) انجام سونوگرافی را لازم بداند تا وضعیت معده و روده‌ها را بررسی کند. این شکم درد‌های شدید ممکن است با استفراغ نیز همراه باشند.
سر درد
بچه‌ها نیز مثل بزرگسالان ممکن است دچار سر درد‌های ناشی از اضطراب و استرس شوند. میگرن و سر درد‌های مزمن روزانه نیز در میان افرادی که دچار اختلالات اضطرابی هستند شایع‌اند. سر درد‌های ناشی از اضطراب در کودکان می‌تواند تا ساعت‌ها نیز طول بکشد. این سر درد‌ها می‌توانند انجام خیلی از فعالیت‌های عادی بچه‌گانه را دشوار کنند. بعضی از والدین ممکن است این سر درد‌ها را جدی نگیرند و تمارض تلقی کنند.
سرگیجه یا غش
سرگیجه در بچه‌ها اغلب به دهیدراته شدن بدن مرتبط است، اما می‌تواند ناشی از اضطراب نیز باشد. کودکی که احساس از حال رفتن یا سرگیجه دارد ممکن است از عباراتی مانند گیج و منگ بودن برای بیان حالت خود استفاده کند. کودک ممکن است از اینکه احساس می‌کند دارد از حال می‌رود، بترسد.
تپش قلب یا درد در ناحیه سینه
در افراد بزرگسال، درد در ناحیه سینه معمولا با مشکلات قلبی مرتبط است، اما در بچه‌ها، در کمتر از ۲ درصد موارد، درد در قفسه سینه با یک عارضه‌ی قلبی ارتباط دارد. محققان دریافته‌اند بچه‌هایی که از درد در ناحیه سینه شاکی‌اند و مشکلی از جهت قلب ندارند، میزان حساسیت و تحریک پذیری‌شان نسبت به اضطراب بیشتر است. تپش قلب یکی از تجربیات همیشگی بچه‌هایی است که دچار اضطراب هستند. کودک ممکن است با احساس تپش قلب، بترسد و اضطرابش تشدید شود. بعضی از بچه‌ها تپیش قلب را به صورت درد در ناحیه سینه عنوان می‌کنند.
کهیر
تا به حال برای‌تان پیش آمده وقتی که دچار استرس می‌شوید، پوست‌تان نیز واکنش نشان بدهد؟ استرس و اضطراب می‌تواند عامل بروز جوش یا حتی کهیر روی پوست شود. برای بچه‌ها یا بزرگسالانی که در حال حاضر دچار عارضه‌ای پوستی مانند پسوریازیس هستند، استرس و اضطراب می‌تواند منجر به بروز کهیر و التهاب‌های پوستی شود. این کهیر‌ها ممکن است در ناحیه‌ی، صورت، بازو‌ها یا گردن ظاهر شوند. خیلی‌ها ممکن است ندانند که کهیر می‌تواند ناشی از اضطراب باشد و آن را حساسیت به چیزی مانند گرما تلقی کنند.
از دست دادن اشتها
استرس و اضطراب گاهی اشتها را سرکوب می‌کند تا به غلبه بر فشار و تنش کمک نماید. این واکنش در مورد اضطراب بچه‌ها نیز صدق می‌کند. در خیلی از موارد، وقتی استرس کودک برطرف می‌شود، اشتهای او نیز به حالت نرمال برمی‌گردد. همچنین حالت تهوع ناشی از اضطراب نیز می‌تواند سبب بی‌اشت‌هایی کودک شود.
کندن پوست بدن یا سایر رفتار‌های تکرار شونده‌ی بدنی
رفتار‌های بدنی تکرار شونده مانند خراشاندن پوست، کندن موی سر، جویدن لب و یا ناخن جویدن و امثال این رفتار‌ها در بیشتر موارد، واکنش‌هایی جهت خود تسکینی و آرام کردن استرس و اضطراب هستند که در بچه‌ها بیشتر دیده می‌شوند.
تنگی نفس
بچه‌هایی که مشکلات تنفسی دارند گاهی ممکن است دچار عوارضی مانند آسم، بیماری ریوی یا پنومونی باشند، اما در برخی موارد، تنگی نفس می‌تواند به اضطراب ربط داشته باشد. تکنیک‌های کاهش اضطراب مانند ورزش و تنفس عمیق می‌تواند به کودکی که این علامت را دارد کمک کند.
گاستریت و اسهال
بد هضی، گاستریت و اسهال می‌توانند از علامت‌های فیزیکی اضطراب در کودکان و بزرگسالان باشند. اگر کودک شما دچار مشکلات گوارشی است، فرقی نمی‌کند این علائم او به اضطراب ربط دارند یا نه، به هر حال باید جهت درمان او اقدام کنید. اضطراب می‌تواند منجر به گرفتگی‌های شکمی، نفخ و گاهی اسهال نیز بشود.
دیگر علائم اضطراب در کودکان
کودکی که اضطراب دارد ممکن است دچار مشکلات خواب شود یا از انجام کار‌های مربوط به خود سر باز بزند و یا پرخاشگر و عصبی شود. کودک مضطرب ممکن است در کلاس درس بی‌دقت و بی‌تمرکز شود و همین مسئله باعث خواهد شد به اشتباه آن را به اختلال بیش فعالی – کم توجهی ربط بدهند.
پیامد‌های اضطراب درمان نشده
اگر نگاهی به شیوع اختلالات اضطرابی بیندازید می‌بینید که تعداد مبتلایان به این اختلال با افزایش سن بیشتر می‌شود. این منطقی به نظر می‌رسد، زیرا اختلالات اضطرابی جنبه‌ی ادراکی دارند، بنابراین با رشد مهارت‌های ادراکی شدت می‌گیرند. مثلا اضطراب جدایی مربوط به کودکان است و در سنین پایین رخ می‌دهد، در حالی که اضطراب اجتماعی معمولا بعد از بلوغ ظاهر می‌شود.
ضمنا اضطراب معمولا عود کننده است و اضطراب دوران کودکی اغلب زمینه ساز اضطراب در سنین بزرگسالی است، خصوصا برای بچه‌هایی که تحت درمان قرار نگرفته‌اند.
اجتناب، تغذیه کننده‌ی اضطراب است
بچه‌هایی که اضطراب‌شان درمان نشده رها می‌شود، مهارت‌های «کنترل و غلبه»ی ضعیفی نیز دارند. یک نمونه‌ی معمول، اجتناب است. افرادی که خیلی مضطرب هستند سعی می‌کنند با اجتناب از چیز‌هایی که موجب اضطراب‌شان می‌شود، جلوی حس ناخوشایند خود را بگیرند. این رفتار یک راه حل موقتی است که متاسفانه به جای اینکه فرد را نسبت به ضعف خود آگاه کند، اضطراب او را تغذیه و تقویت می‌کند. اضطرابی که درمان نشود منجر به ضعف اعتماد بنفس، افت عملکرد تحصیلی و گرایش به مواد مخدر خواهد شد.
اضطراب، زمینه ساز افسردگی
افرادی که سال‌های متمادی با اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند، بیشتر مستعد ابتلا به افسردگی هستند. کم نیستند افرادی که برای درمان علائم افسردگی خود مراجعه می‌کنند و معلوم می‌شود در تمام طول عمر خود دچار اضطراب مزمن بوده‌اند. در این موارد، اضطراب و افسردگی هر دو باید درمان شوند.
از کجا بفهمم که کودکم اختلال اضطرابی دارد یا اینکه فقط مضطرب است؟
همه‌ی بچه‌ها اضطراب را تجربه می‌کنند. بعضی از ترس‌ها و نگرانی‌ها معمولا مختص گروه سنی خاصی هستند. مثلا بچه‌های کوچک‌تر اغلب از صدا‌های بلند، غریبه‌ها و تاریکی می‌ترسند. بیشتر این ترس‌ها با افزایش سن برطرف می‌شوند، اما اگر این ترس‌ها یا نگرانی‌ها آنقدر جدی و بزرگ باشند که در زندگی روزمره‌ی کودک و عملکرد‌های او اختلال ایجاد کنند، احتمالا پای یک اختلال اضطرابی در میان است.
چه اندازه اضطراب برای کودکان «نرمال» محسوب می‌شود؟
ترس‌ها و نگرانی‌ها در بچه‌ها می‌توانند بخشی از پروسه‌ی رشد‌شان تلقی شوند. همانطور که گفتیم مثلا بچه‌های کوچک‌تر معمولا در غریبه‌ها، تاریکی، موجودات تخیلی و جدا شدن از پدر و مادر می‌ترسند. بچه‌های سنین دبستان اغلب بابت آسیب دیدن، مرگ و حوادثی مانند طوفان و زلزله هراس دارند و نگران می‌شوند. در سنین پیش از نوجوانی و نوجوانی نیز تجربیات اضطرابی معمولا به عملکرد‌های تحصیلی، موقعیت‌های اجتماعی و مشکلات سلامتی مربوط می‌شوند. اگر این ترس‌ها و نگرانی‌ها به مرور زمان و با بالا رفتن سن برطرف نشوند، مسئله ساز خواهند شد. پزشک یا کارشناس در این زمینه می‌تواند کمک کند ترس و اضطراب و خجالت نرمال را از اختلالات اضطرابی تشخیص داده و در صورت نیاز، درمان و مداخله را شروع کنید.
علت اختلالات اضطرابی چیست؟
برای اختلالات اضطرابی نمی‌توان یک دلیل بخصوص پیدا کرد. ایجاد یک اختلال اضطرابی معمولا نتیجه‌ی تعاملی میان برخی از ریسک فاکتور‌های بیولوژیکی است که برای هر کسی منحصربفرد می‌باشند. ژنتیک نیز نقش مهمی در احتمال ابتلای فرد به یک اختلال اضطرابی دارد. مطالعات نشان می‌دهند ویژگی‌های شخصیتی کودک نیز بر این احتمال تاثیر گذار است. مثلا بچه‌هایی که ذاتا بسیار محتاط یا خجالتی هستند بیشتر ممکن است دچار یک اختلال اضطرابی شوند. ریسک فاکتور‌های محیطی مانند شیوه‌های تربیتی والدین، همراه با ریسک فاکتور‌های بیولوژیکی و ژنتیکی و شخصیتی می‌توانند باعث شود یک کودک، بیشتر یا کمتر در معرض ابتلا به یک اختلال اضطرابی باشد.
درمان اضطراب در کودکان
اولین قدم درمان اضطراب در کودکان، صحبت کردن و مشاوره با یک روانشناس کودک است تا ارزیابی‌های اولیه صورت بگیرد. برخی از علائم و نشانه‌های اضطراب یا افسردگی در بچه‌ها می‌تواند ریشه در عوارض دیگری مانند تروما داشته باشد. یک روانپزشک یا روانشناس می‌تواند برنامه‌ی درمانی به شما توصیه کند که متناسب با شرایط کودک و خانواده، بهترین گزینه باشد. رفتار درمانی شامل کودک درمانی و خانواده درمانی یا ترکیبی از هر دو می‌شود. روانپزشک کودک می‌تواند تصمیم بگیرد که آیا به دارو درمانی نیز نیاز هست یا خیر.
