انواع و اقسام بمب‌ها و موشک‌ها چندان نتوانست انسان امروزی را به اندازه ویروسی که پنج میلیون بار از انسان کوچک‌تر است، زمینگیر و خانه‌نشین کند.
شیوع ویروس کووید ۱۹ در جهان زندگی چند میلیارد انسان را مختل کرده و هر روز تبعات این تعطیلی و قرنطینه برای در امان ماندن از مصایب این ویروس منحوس، ابعاد گسترده‌تری می‌یابد. از یک‌سو هراس برای خفگی ناشی از مراحل پیشرفته بیماری کرونا و ازسوی دیگر نگرانی برای اقتصاد شکننده خانواده‌ها و جوامع، همه را مستاصل کرده است. برای مقابله با این بیماری فعلا هیچ داروی قطعی و هیچ واکسنی یافت و تولید نشده است و برای حفظ سلامت، صرفا همان شستن مداوم دست‌ها و رعایت بهداشت فردی و از آن مهم‌تر خانه‌نشینی و رعایت فاصله اجتماعی تنها راه پیش روی همه ماست.
با این وجود از روز‌های ابتدایی شیوع این ویروس تلاش برای یافتن دارو و واکسن این بیماری در اقصی نقاط عالم شروع شده و این پیگیری همچنان ادامه دارد؛ از داروهای شیمیایی که برای بیماری‌های دیگر کاربرد دارد تا انواع دمنوش و گیاهان طبی برای علاج کرونا به کار گرفته می‌شود، بلکه هرکدام افاقه کرد، از خفقان آن بکاهد.
البته در این میان کلاهبرداران هم بیکار ننشسته و با تجویز‌های من‌درآوردی خود حتی جان عده‌ای را گرفتند؛ واضح‌ترین آن این بود که برای جلوگیری از ابتلا به کرونا، عده‌ای به مردم توصیه کردند الکل بخورند و زودباورانی که فریب این سخنان را خوردند، جان خود را – در برخی استان‌ها بیش از قربانیان کرونا- از دست دادند.
آنچه در پی می‌آید، داروهای متداولی است که فعلا در مراحل حاد این بیماری در کشور‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. نکته مهم آن است که نه‌تن‌ها تاثیر این دارو‌ها کاملا اثبات‌شده نیست، بلکه استفاده خودسرانه و بدون تجویز پزشک از آن‌ها برای جلوگیری از ابتلا کاملا غیرعلمی و حتی خطرناک است. تاوقتی علائم شایع بیماری کرونا از قبیل تب و سرفه به سراغ ما نیامده، مصرف هیچ دارویی برای جلوگیری از این بیماری مفید نبوده و گاهی می‌تواند مضر باشد.
خدای‌ناکرده اگر چنین علائمی داشتیم باید هرچه سریع‌تر به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه کنیم، در غیر این صورت، در روز‌های خانه‌نشینی بهتر است از خوراکی‌هایی استفاده کنیم که مقاومت بدن را بالا می‌برد؛ همین.
هیچ دارویی تاییدشده نیست
دکتر مینو محرز، عضو ستاد ملی کرونا:هیچ‌کدام از دارو‌هایی که ادعا می‌شود کرونا را درمان می‌کند توسط مراجعی همچون FDA آمریکا یا سازمان بهداشت جهانی که مورد قبول ماست، تأیید نشدهاند. برخی از تحقیقات صورت‌گرفته جای امیدواری دارد، با این حال آن‌ها هنوز روی انسان آزمایش نشدهاند.
به‌طور مثال، داروی آیورمکتین که برای درمان انگل استفاده می‌شد در ملبورن استرالیا آزمایش شده و در محیط کشت آزمایشگاهی توانسته است ویروس را از بین ببرد؛ اما هیچ‌کدام از این دارو‌ها تأیید نشده و باید مراحل کارآزمایی بالینی روی انسان را پشت سربگذارند؛ بنابراین این دکان‌هایی که در تهران هم باز شده، همه بیخودی است.
در حال حاضر در مراکز درمانی ایران همه چیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما گایدلاین کشوری داروی کلروکین که داروی ضدمالاریاست به اضافه داروی ایدز است که به وضعیت بیماران هم بستگی دارد؛ ممکن است بیماری وضعیت وخیم داشته باشد و در آی‌سی‌یو بستری باشد و ممکن است داروهای ضدالتهاب و کورتون یا داروهای دیگر هم برای آن‌ها تجویز شود. باید توجه داشت که استفاده از کلروکین و داروی ایدز به معنای مؤثر بودن و نتیجه بهتر آن‌ها نیست. ما قبول کردیم که این دارو‌ها تا حدی مؤثر هستند. در کشور‌های دیگر این دارو‌ها مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و خود مریض خوب می‌شود.
این ویروس لعنتی
ویروس‌ها از یکسری پروتئین‌های شاخکی در جدار (کپسول) یا غشای خود برای چسبیدن و ورود به سلول‌های بدن انسان استفاده می‌کنند. ویروس کرونای جدید با شاخک خود به سلول‌های ریه انسان چسبیده، به داخل سلول راه یافته و بعد از استفاده از مواد سلولی، با تکثیر خود، سبب واکنش ایمنی و مرگ سلولی می‌شود. در افراد جوان‌تر و با ایمنی بهتر، سیستم ایمنی تکثیر ویروس را محدود و از آسیب و التهاب بیش از حد به ریه که محل حیاتی جذب اکسیژن است، جلوگیری می‌کند و بیمار بدون هیچ عارضه‌ای بهبود می‌یابد.
در افراد سالخورده و با ایمنی ناکارآمد یا تضعیف‌شده یا تحت درمان مهار ایمنی یا شیمی‌درمانی (مانند بیماران رماتیسمی یا سرطانی یا ایدز)، افرادی با مشکلات قلبی و ریوی، فشار خون یا دیابت یا چاقی مفرط (بی‌ام‌آی بیش از ۴٠)، ویروس جدید کرونا باعث ایجاد التهاب بیش از حد شده، مقدار زیادی مایع و سلول‌های التهابی وارد فضای داخلی ریه می‌شود و با افزایش مرگ سلولی و اشکال در اکسیژن‌رسانی، به نارسایی حاد تنفسی می‌انجامد.
از لحاظ بالینی درگیری ریه ممکن است ابتدا با سرفه خشک و تب محدود شروع شده و در صورت عدم‌بهبودی در مدت یک تا دو هفته به فرم‌های شدیدتری با تنگی نفس و تب بالا منجر شود و در ادامه و در صورت عدم درمان‌های لازم به نارسایی شدید تنفسی، کاهش هشیاری و ایست قلبی بینجامد.
داروهای تقلبی
سازمان بهداشت جهانی چندی پیش اعلام کرد که همه‌گیری جهانی کرونا موجب شده، واحد مبارزه با داروهای تقلبی پلیس بین‌الملل (اینترپل) فقط در مدت هفت روز ۱۲۱ مورد بازداشت فروشندگان داروهای تقلبی را در ۹۰ کشور جهان گزارش کند. از مالزی تا موزامبیک، ماموران پلیس چندین تن اقلام پزشکی شامل هزاران ماسک و انواع داروی تقلبی و جعلی را که مدعی درمان کرونا بودند، توقیف کردند. نتیجه این عملیات توقیف دارو‌هایی خطرناک به ارزش بیش از ۱۴ میلیون دلار بود.
با افزایش شمار کشور‌هایی که برای مقابله با گسترش ویروس کرونا، محدودیت رفت‌وآمد و فعالیت اقتصادی را به اجرا می‌گذارند، نه‌تن‌ها کاهش تولید که افزایش تقاضا نیز مساله‌ساز شده، زیرا مردم در این کشور‌ها به خرید و ذخیره داروهای اولیه روی آورده‌اند. توأم شدن کاهش عرضه با افزایش تقاضا باعث شده که سازمان بهداشت جهانی در مورد افزایش تولید و عرضه داروهای تقلبی هشدار بدهد.
تامی‌فلو
اُسلتامیویر با نام تجاری تامی‌فلو یک داروی آنتی‌ویروس است که فعالیت ویروس آنفلوانزای نوع A و B را در بدن مسدود می‌کند. این دارو برای درمان آنفلوآنزا در افرادی که به مدت دو روز (یا کمتر) علائم آنفلوآنزا داشته‌اند، استفاده می‌شود. با شیوع ویروس کووید ۱۹ تقاضا برای استفاده از این دارو در کشور زیاد شد و قیمت آن به هر کپسول بالغ بر یک میلیون تومان رسید، اما اواخر اسفند محمدرضا شانه‌ساز، رییس سازمان غذا و دارو گفت:
داروی اسلتامیویر یا همان کپسول تامی‌فلو هیچ تاثیری در بیماری کرونا ندارد و فقط برای بیماری آنفلوآنزاست و در روز‌های آینده از تجویز پزشکان خارج خواهد شد. به لحاظ جو روانی ایجادشده، مصرف تامی‌فلو بالا رفت، به حدی که در مدت سه روز به اندازه سال ۹۷ این دارو مصرف شد. کمیته ملی کرونا اعلام کرده که این دارو فایده درمانی برای بیماری کرونا ندارد، اما با این حال، چون مردم و پزشکان هنوز تجویز می‌کنند در حال تدارک آن هستیم.
ای‌پی‌ان۰۱
داروی دیگری که به‌تازگی در سلول‌های آزمایشگاهی، تعداد ویروس را کاهش قابل ملاحظه‌ای داده است، به نام ای‌پی‌ان۰۱ شناخته می‌شود. در غشای بعضی سلول‌های انسان آنزیمی هست به نام «مبدل آنژیوتانسین دو». ویروس کرونا از این آنزیم به‌عنوان گیرنده استفاده می‌کند تا خود را به درون سلول برساند. داروی یادشده شبیه‌سازی‌شده همین پروتئین است که ویروس را به خود جذب کرده و مانع چسبیدن آن به گیرنده سلول و ورود به آن می‌شود. این دارو در فاز اول کارآزمایی بالینی است که نتایج آن به‌تدریج و در ماه‌های آینده منتشر خواهد شد.
داروهای کاربردی برای مقابله با ویروس کووید ۱۹
اغلب دارو‌هایی که این روز‌ها از آن‌ها نام برده می‌شود و برای مقابله با کرونا کاربرد دارند را می‌توان در سه دسته کلی قرار داد. گروه اول: دارو‌هایی هستند که از آن‌ها به‌عنوان داروهای ضد ویروس یاد می‌شود و مستقیماً خود ویروس را هدف قرار داده و از تکثیر و گسترش آن در بدن جلوگیری می‌کنند. نمونه‌هایی از این دارو‌ها کلروکین، ریباویرین، تامی‌فلو، رمدسیویر و لوپیناویر است.
این داروهای ضدویروس ممکن است از راه‌های گوناگون مثل جلوگیری از ورود ویروس به سلول یا جلوگیری از تکثیر ویروس در داخل سلول جلوی پیشرفت عفونت را بگیرند. گروه دوم: دارو‌هایی هستند که به تقویت سیستم ایمنی بدن منجر می‌شوند. این درمان‌ها ممکن است سیستم ایمنی را برای سرکوب و پاک‌سازی ویروس کرونا تقویت کنند، مانند تجویز اینترفرون یا تزریق پلاسمای حاوی ایمونوگلوبولین (پادتن) ضدویروس کرونا. گروه سوم: دارو‌هایی هستند که ویژگی‌های ضدالتهابی دارند و می‌توانند مانع از ایجاد التهاب در بدن بیمار شوند. داروهای حاوی کورتون برای جلوگیری از التهاب در بیماران با وضعیتی وخیم‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما با این حال دانشمندان می‌گویند مصرف این دارو باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود و همین منشأ اختلاف‌نظر در مورد آن در بین دانشمندان شده است و از این رو کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فاوی‌پیراویر
یکی از دارو‌هایی که اخیرا در ایران هم خبرساز شده فاوی‌پیراویر ساخت شرکت تویاما-فوجی‌فیلم ژاپن است که پیشتر تایید دولت ژاپن را فقط برای درمان موارد بسیار خاص بیماری‌های ویروسی مثل آنفلوانزای مقاوم به درمان دریافت کرده بود. پس از همه‌گیری کرونا، این دارو در چین آزمایشی استفاده شد، اما نتایج به نظر مطلوب آن‌ها در مراحل مقدماتی است و تکمیل کارآزمایی بالینی در ژاپن و کشور‌های دیگر چند ماه طول می‌کشد.
ویروس کرونا چگونه آسیب می‌رساند؟
دلایل گوناگونی سبب می‌شوند که این ویروس‌های نوظهور در انسان، علاوه بر تمایل به ایجاد بیماری شدید، اغلب قابلیت همه‌گیری داشته باشند. ناآشنایی سیستم ایمنی انسان با این ویروس‌ها و نبود خاطره ایمنی (مثلا وجود پادتن‌های اختصاصی ضدویروس) در ضعف مبارزه با ویروس تازه‌وارد نقشی اساسی دارند.
علاوه بر این، ویروس‌های ناآشنا با انسان، با سلول‌ها و بافت‌های بدن سازگاری نداشته و می‌توانند التهاب و آسیب بیش از حد و افسارگسیخته ایجاد کنند که باعث بیماری شدید یا حتی مرگ می‌شود. ویروس‌هایی که طی سالیان دراز با چرخه‌های متوالی در بدن انسان با آن به سازگاری نسبی رسیده‌اند معمولا موجب بیماری‌هایی ملایم و محدود مانند سرماخوردگی می‌شوند.
این به دلیل سازگاری ویروس با بدن انسان و ایمنی کافی است. سیستم ایمنی وقتی قادر به مهار عادی ویروس نیست، التهابی مضاعف ممکن است ایجاد کند که منجر به آسیب شدید بافتی و مرگ شود.
ابتلا و درمان کرونا
موارد خفیف؛ علائم موارد خفیف مشکوک به کووید ۱۹، تب پایین، سرفه خشک بدون تنگی نفس، بدن درد، خستگی و بد‌حالی و حتی سردرد و تهوع است. موارد خفیف که حدود ۸۰ درصد مبتلایان را شامل می‌شود، با نظر پزشک و یا کارشناسان بهداشتی، با جداسازی (ایزوله کردن) فرد مبتلا در منزل، استفاده از تب‌بر و در شرایط خاص با آنتی‌بیوتیک خوراکی انجام می‌شود.
باید در نظر داشت که آنتی‌بیوتیک‌ها روی ویروس اثری نداشته و برای درمان یا پیشگیری از عفونت‌های باکتریایی فقط با در نظر گرفتن شرایط بیمار و تشخیص پزشک تجویز می‌شوند. در موارد شدید و در صورت علائم شدیدتر، به‌خصوص تنگی نفس و کاهش اکسیژن خون و درگیری پیش‌رونده ریه، بیماران بستری شده و تحت درمان‌های حمایتی و آزمایشی ضدویروس و گاهی ضدالتهاب قرار می‌گیرند.
این درمان‌ها در صورت وخیم شدن وضع بیماران در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) انجام می‌شوند تا پشتیبانی قلبی تنفسی برای بیماران ممکن باشد. با اینکه در حال حاضر داروی ضدویروس اختصاصی برای کروناویروس ٢٠١٩ در دسترس نیست، اما پزشکان و پژوهشگران در کشور‌های مختلف در حال استفاده آزمایشی از ضدویروس‌های اچ‌آی‌وی، ابولا، آنفلوآنزا، هپاتیت سی و حتی ضدانگل مالاریا برای درمان این بیماری هستند. در برخی موارد از پلاسمای بهبودیافتگان برای بیماران وخیم نیز استفاده می‌شود.
کلروکین
کلروکین و نوع کم‌عارضه‌تر آن هیدروکسی‌کلروکین، داروهای ضدمالاریا هستند که به‌دلیل خواص تنظیم سیستم ایمنی در درمان تعدادی از بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس نیز استفاده شده‌اند. علاوه بر این، کلروکین در سلول‌های آزمایشگاهی خواص ضدویروس نشان داده و اخیرا و پس از شیوع کرونا به عنوان کاندیدایی ارزان و در دسترس در چند کشور ازجمله ایران استفاده شد، نتایج اولیه این گزارش‌ها از چین و فرانسه ضد ونقیض بوده است.
گزارش اخیر مرکز پزشکی شواهدنگر وابسته به دانشگاه آکسفورد (CEBM) بر اساس جمع‌بندی مطالعات موجود، شواهد را برای استفاده روتین از کلروکین در درمان کرونا کافی و مستدل نیافت و استفاده از آن را فقط برای کارآزمایی‌های بالینی توصیه کرد. پس از آنکه دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، در یک نشست خبری به احتمال موثر بودن کلروکین و مشابه آن، هیدروکسی کلروکین در درمان کرونا اشاره کرد، تقاضای جهانی برای این دارو – که معمولا در درمان مالاریا کاربرد دارد- به سرعت افزایش یافت.
یکی از تولیدکنندگان دارو در پاکستان که پیش از این هیدروکلروکین، ماده مورد استفاده در داروهای ضد مالاریا را به کیلویی ۱۰۰ دلار می‌خرید، حالا با قیمت‌هایی تا ۱۱۵۰ دلار مواجه شده است. سازمان بهداشت جهانی مکررا اعلام کرده است که هیچ شواهدی حاکی از موثر بودن کلروکین و هیدروکسی کلروکین بر ویروس کرونا در دست نیست، اما دونالد ترامپ در یک مصاحبه دیگر با اشاره به این داروهای ضدمالاریا نظر داد که «چیزی که از دست نمی‌دهید؛ این‌ها را بخورید.»
رمدسیویر
رمدسیویر داروی آزمایشی برای ویروس ایبولا در سال ۲۰۱۵ بود و در آزمایش‌های ابتدایی در ژانویه ۲۰۲۰، فعالیت ضد‌کرونای خوبی در سلول‌های آزمایشگاهی نشان داد. این اولین دارویی بود که در آمریکا برای موارد شدید کرونا امتحان، اما بعد به کارآزمایی‌های بالینی محدود شد. در حال حاضر این دارو مراحل گوناگون کارآزمایی‌های بالینی را در چند کشور می‌گذراند؛ از جمله آمریکا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، بریتانیا، کره‌جنوبی و چین. نتایج فاز سه این مطالعات بعدا اعلام خواهد شد.
لوپیناویر /ریتوناویر
در دسترس بودن داروهای ضد اچ‌آی‌وی/ ایدز سبب شد این دارو‌ها در ابتدای شیوع کرونا امتحان شوند، اما تا به حال نتایج چندان امیدوارکننده نبوده‌اند. برای مثال می‌توان از ترکیب لوپیناویر/ ریتوناویر نام برد که در چین و برخی کشور‌های دیگر برای درمان کرونا گسترده استفاده شد. بر اساس گزارشی که اخیرا منتشر شده، ترکیب این دو دارو در بیماران وخیم تاثیری بیش از درمان‌های حمایتی نشان نداده است.
