وقتی خانمی پس از انجام بررسی‌های تشخیصی متوجه می‌شود مبتلا به آندومتریوز است، تصور می‌کند دیگر نمی‌تواند بچه‌دار شود. در حالی که این باوری نادرست است و بخش عمده‌ای از زنان مبتلا به بیماری می‌توانند صاحب فرزند شوند. البته این بیماری یکی از بیماری‌های شایع زنان در سنین باروری است که سبب درد شدید و در مواردی هم نازایی به‌دلیل ایجاد چسبندگی لگن ولوله‌های تخمدانی و کم شدن ذخیره تخمدان‌ها می‌شود.
اما با مراجعه به‌موقع به کلینیک‌های درمان ناباروری این بیماری قابل درمان است. شیوع بالای آندومتریوز و لزوم آگاهی از علائم اولیه آن برای درمان زودهنگام، سبب شد با دکتر سارا مختار، جراح و متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا گفت‌‍وگو کنیم.
کدام دسته از خانم‌ها مستعد ابتلا به آندومتریوز هستند؟
آندومتریوز ۱۰ درصد زنان را در سنین باروری درگیر می‌کند. در افراد علامت‌دار که ارجاع می‌شوند این میزان خیلی بیشتر بوده و این بیماری تا ۵۰ درصد در زنان با مشکل نازایی و تا ۷۰ درصد در زنان با درد‌های لگنی تشخیص داده می‌شود. نداشتن زایمان، تماس طولانی‌مدت با استروژن (شروع چرخه‌های قاعدگی قبل از ۱۱ تا ۱۳ سالگی یا یائسگی دیرتر)، چرخه‌های قاعدگی کوتاه‌تر (کمتر از ۲۷روز)، خونریزی‌های قاعدگی سنگین، مسدود بودن خروجی اندام تناسلی و قد بلند و شاخص توده بدنی پایین‌تر زنان با آندومتریوز از مواردی است که با افزایش خطر آندومتریوز همراه است.
همچنین زنان با آندومتریوز در سنین باروری با درد‌های لگن (به‌خصوص در زمان قاعدگی ودرد هنگام رابطه زناشویی)، نازایی یا یک توده لگنی ممکن است مراجعه کنند. علائم کمتر شایع آندومتریوز، شامل علائم روده‌ای و مثانه‌ای (سوزش ادراری و درد موقع اجابت مزاج)، خونریزی‌های رحمی غیرطبیعی و خستگی مزمن می‌شود.
عوارض اولیه و ثانویه این بیماری چیست؟
برخی عوارض آندومتریوز شامل ازبین‌رفتن ذخیره تخمدان‌ها می‌شود که با ایجاد آندومتریوز تخمدانی یا کیست‌های اندومتریوما ایجاد و منجر به ناباروری می‌شود.
آیا این درست است که بارداری در خانم‌هایی که سابقه آندو متریوز دارند با خطرات جدی مثل زایمان زودرس یا سقط جنین همراه است؟
جالب است بدانید در طول بارداری به احتمال زیاد، ضایعات آندومتریوز ناپدید می‌شوند یا شرایط بهتری برایشان ایجاد می‌شود. زیرا تغییرات در بافت آندومتریوز، مشابه بافت طبیعی بدن و به‌دنبال تغییرات هورمونی در این دوران به‌وجود می‌آید. به این پدیده دسی دوالیزه شدن ضایعات آندومتریوزی گفته می‌شود. اما این پدیده باعث نمی‌شود این ضایعات به‌طور کامل غیرفعال شوند، اما به احتمال زیاد شرایط‌شان در طول بارداری بهتر می‌شود.
البته گزارشات موردی هم در ارتباط با عوارض آندومتریوز در دوران بارداری مانند سوراخ‌شدگی روده، خونریزی داخل شکم و لگن، آپاندیسیت حاد، پارگی یا عفونت کیست آندومتریوما ارائه شده است. مکانیسم احتمالی رحم در حال بزرگ شدن باعث کشیدگی چسبندگی‌هایی می‌شود که در رحم خانم‌های مبتلا به آندومتریوز وجود دارد. به همین دلیل، افزایش ازهم‌گسستگی بافتی و التهابی و همین‌طور تغییراتی در دیواره‌های عروقی را ممکن است در این افراد ببینیم. اما این حوادث نادر هستند و مراقبت‌های خاص اضافی برای باردارانی که سابقه آندومتنریوز دارند، توصیه نمی‌شود.
پس چرا مواردی از زایمان زودرس و سقط به‌دنبال آندومتریوز دیده شده است؟
بله آندومتریوز در مواردی تاثیر منفی بر نتایج بارداری به‌خصوص با افزایش ریسک زایمان زودرس دارد. همچنین ممکن است در مواردی با خطرمسمومیت بارداری، سزارین، سقط، حاملگی خارج رحمی، جفت سرراهی، خونریزی بعد از زایمان و زایمان زودرس همراه باشد. مطالعات جدید هم تایید می‌کند خطر سقط و تولد نوزاد نارس در خانم‌هایی که آندومتریوز دارند افزایش می‌یابد. اما مکانیسم پشت آن‌ها هنوز شناسایی نشده است. به‌نظر می‌آید در خانم‌های دچار آندومتریوز نسبت به خانم‌هایی که سابقه آندومتریوز ندارند نیازی به کار یا بررسی اضافه نیست.
تشخیص زودهنگام آندومتریوز چگونه ممکن است و چه کمکی می‌کند؟
در صورت تشخیص به‌موقع می‌توان از درد و ناراحتی بیماران علامت‌دار با درمان‌های دارویی و جراحی کاست. این بیماری با کمک به بارداری به موقع یا راه‌های حفظ باروری شامل انجماد تخمک وانجماد جنین کنترل می‌شود. آندومتریوز برای برخی زنان، بیماری بدون علامت است و به صورت یک یافته تصادفی در زمان جراحی یا تصویربرداری به دلایل دیگر کشف می‌شود. تشخیص براساس شرح حال و معاینه بالینی و تصویربرداری و جراحی است. تشخیص قطعی نیز از طریق مشاهده تغییرات بافت‌شناسی در نسوج به دست آمده از راه جراحی است. درمان مبتلایان با توجه به علائم و شدت آن‌ها و سن بیماران و محل ضایعات آندومتریوزی و این‌که آیا خواهان باروری هستند یا خیر، از درمان‌های دارویی متعدد تا درمان جراحی متفاوت است.
بهترین زمان درمان چه موقع است؟
اگر زودتر تشخیص دهیم، می‌توانیم برای رفع درد‌های لگنی و حفظ باروری اقداماتی انجام دهیم. اما اصولا درمان قطعی آندومتریوز شامل خارج‌کردن رحم و تخمدان می‌شود و برحسب شرایط بیمار برای کنترل بیماری می‌توان از دارو‌ها یا جراحی خارج کردن ندول‌های آندومتریوزی و پاکسازی حفره لگن از چسبندگی و ضایعات آندومتریوزی استفاده کرد.
افرادی که سابقه دارند لازم است قبل از بارداری چه اقداماتی انجام دهند؟
افرادی که سابقه آندومتریوز دارند در صورتی که قصد بارداری دارند زودتر به پزشک مراجعه کنند تا بررسی لازم از نظر ذخیره تخمدان‌ها و کارآمدی لوله‌ها در آن‌ها صورت گرفته و در صورت لزوم درمان موثر برای باردارشدن انجام شود.
