در اوایل همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ این خوش‌بینی مطرح می‌شد که عامل ویروسی‌اش ممکن است تاب مقاومت در برابر گرمای تابستان را نداشته باشد. اما تحقیقات بیشتر در مورد این ویروس ناشناخته امید‌ها در این‌باره را به یأس تبدیل کرد و دیدیم که کووید-۱۹ در کوران گرما موج دوم بیماری را در ایران رقم زد و هیچ مشکلی برای ماندگاری در هوای شرجی سنگاپور نداشت.

اما فرارسیدن فصل سرما، بارندگی و آنفلوآنزا چه اتفاقی را برای ما و کووید-۱۹ رقم خواهد زد؟ به‌خصوص در کنار همه‌گیری سالانه آنفلوآنزا در فصل سرمای نیمکره شمالی زمین، عالمگیری کووید-۱۹ چه شکلی به خود خواهد گرفت؟ البته فعلا یک چیز مشخص است! آنگونه که «اب اوسترهاوس» ویروس‌شناس مرکز تحقیقات عفونت‌های نوظهور و بیماری‌های زئونوز در هانوفر می‌گوید: ما باید منتظر اوج‌گیری‌های بعدی کووید-۱۹ در پاییز باشیم.

اوسترهاوس امیدوار است تا رسیدن فصل پاییز، بتوانیم در درمان موارد شدید بیماری بهتر عمل کنیم؛ همچنین کشور‌های بیشتری بتوانند همه موارد ابتلا و تماس‌های آن‌ها را مورد آزمایش، ردیابی و قرنطینه قرار دهند و ویروس را بهتر از شرایط کنونی کنترل کنند.

چشم‌انداز همه‌گیری آنفلوآنزا در میانه همه‌گیری کنونی کووید-۱۹ و بیمارستان‌هایی که مملو از بیمار خواهند شد، ترسناک است. معمولا یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها این است که بیمارستان‌ها نتوانند برای مقابله با شیوع آنفلوآنزا در فصل زمستان آمادگی داشته باشند. امسال کووید-۱۹ هم به این نگرانی دامن می‌زند؛ زیرا نه‌تنها هیچ نشانه‌ای برای از بین رفتن این ویروس تا فصل زمستان دیده نمی‌شود، بلکه اگر مشخص شود، دما‌های پایین یا شیوع دیگر ویروس‌های پاییزی یا زمستانی، شیوع کووید-۱۹ را نیز گسترش خواهند داد، حتی باید منتظر اوج‌گرفتن بیشتر بیماری هم باشیم.

اولین مشکل این است که باید تشخیص داده شود بیمار به کدام نوع ویروس آلوده شده است. باربارا راث از دانشگاه ناتینگهام می‌گوید آنفلوآنزا، کووید-۱۹ و سایر بیماری‌های تنفسی فصلی، براساس علائم‌شان قابل تشخیص نیستند. به گفته راث حتی از بین رفتن دو حس بویایی و چشایی که در بسیاری از مبتلایان به کووید-۱۹ دیده شده، علائم خاص کووید-۱۹ به شمار نمی‌آیند. راث می‌گوید ما به آزمایش‌های تشخیصی بیشتر و بهتری نیاز داریم تا بتوانیم تفاوت بین بیماری‌ها را تشخیص دهیم؛ تشخیص این تفاوت‌ها اهمیت زیادی دارد. برای مثال کادر درمان برای رسیدگی به یک بیمار کووید-۱۹ به تجهیزات محافظتی کامل نیاز دارند، اما می‌توانند خود را در مقابل آنفلوآنزا واکسینه کنند.

چشم‌انداز همه‌گیری‌ها در پاییز امسال

چیزی که واقعا مشخص نیست این که ویروس کووید-۱۹ وقتی در کنار سایر انواع ویروس‌های آنفلوآنزا قرار بگیرد، چه رفتاری از خود نشان می‌دهد. هرسال در فصل پاییز ما شاهد گسترش مجموعه‌های قابل پیش‌بینی از ویروس‌های تنفسی هستیم. این روند با شیوع رینوویروس‌ها که عامل اصلی سرماخوردگی معمولی هستند، در ماه سپتامبر (شهریور) و همزمان با رفتن کودکان به مدرسه آغاز می‌شود و نیازی نیست به والدین گفته شود کودکانشان در معرض سرماخوردگی قرار دارند.

رینوویروس پس از آن‌که بیشتر کودکان به آن مبتلا می‌شوند و در نتیجه سیستم ایمنی بدن‌شان فعال می‌شود، فروکش می‌کند. سپس ویروس دیگری شیوع می‌یابد: ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV) همه ساله در ماه‌های مهر و آبان باعث بروز سرماخوردگی خفیف در همه گروه‌های سنی و گاهی عفونت شدید ریه در افراد با سنین بسیار پایین یا بسیار بالا می‌شود.

سین‌سیشیال تنفسی آنقدر شایع است که می‌توان گفت تقریبا همه کودکان دوساله هم یک بار آن را تجربه کرده‌اند. این ویروس بیشتر از هر ویروس دیگری، نوزادان را به دلیل ابتلا به ذات‌الریه راهی بیمارستان می‌کند. سپس شیوع سین‌سیشیال تنفسی فروکش می‌کند و همه‌گیری سالانه آنفلوآنزا آغاز می‌شود.

این همه‌گیری از اوایل زمستان تا بهار ادامه دارد و به طور عمده از طریق کودکان منتقل می‌شود، اما تاثیرات عمده خود را در سالمندان بر جا می‌گذارد: به‌طور متوسط سالانه ۸۰۰۰ نفر فقط در انگلستان جان خود را بر اثر ابتلا به آنفلوآنزا از دست می‌دهند. به نظر می‌رسد این رژه قابل پیش‌بینی عفونت‌ها، کارزار کینه‌توزانه ویروس‌هایی باشد که موجب بیماری افراد، به‌ویژه در خانواده‌های دارای کودکان خردسال تا هر زمان که ممکن باشد ادامه خواهد یافت.

ساز و کار پدیده‌ای به نام «دخالت ویروسی»

جالب است بدانید این بدبیاری‌ها فقط محصول پدیده‌ای به نام «دخالت ویروسی» است که شناخت کمی درمورد آن وجود دارد: وقتی یکی از انواع ویروس‌ها در بدن یک فرد یا در میان جمعیت جولان می‌دهد، دیگر ویروس‌ها بنا به دلایلی نمی‌توانند در آن فرد یا جمعیت جاپایی برای خود باز کنند. برای مثال در شهریور و مهر ۱۳۸۸/ سپتامبر ۲۰۰۹، آنفلوآنزای خوکی که می‌رفت جهان را دربر بگیرد، باید از قاره آمریکا به اروپا گسترش پیدا می‌کرد. اما همه‌گیری سالانه رینوویروس از این روند جلوگیری کرد.

آنفلوآنزای جدید که بسیار هم مسری بود فقط زمانی توانست فراگیر شود که رینوویروس فروکش کرده بود. ویروس سین‌سیشیال تنفسی نیز تنها پس از فروکش کردن اولین موج آنفلوآنزا شروع به گسترش نمود. حالا سوال این است که کووید-۱۹ در کجای این تحرکات ویروسی قرار خواهد گرفت؟!

احتمال همزمانی همه‌گیری کووید -۱۹ با همه‌گیری دیگر انواع آنفلوآنزا

ایان مک‌کی از دانشگاه کوئینزلند می‌گوید همه ویروس‌ها لزوما نوبت را مراعات نمی‌کنند. گاهی ممکن است دو ویروس به طور همزمان یک فرد را آلوده کنند. اما کووید-۱۹ جزو کدام دسته است؟ ما به طور قطع می‌دانیم کووید-۱۹ می‌تواند همزمان با ویروس آنفلوآنزا فرد را آلوده کند: اولین بیمار مبتلا به کووید-۱۹ که در خارج از کشور چین درگذشت، مردی ۴۴ ساله در فیلیپین بود که آنفلوآنزا هم داشت. فلورین کرامر از دانشکده پزشکی ماونت‌ساینای در نیویورک می‌گوید ما مطمئن نیستیم ابتلای همزمان آنفلوآنزا با کووید-۱۹، بیماری کووید-۱۹ را تشدید کند. اما این واقعیت که قربانی فیلیپینی نسبتا جوان بود نگران‌کننده است؛ بنابراین فرض را بر این می‌گیریم که ابتلای همزمان به دو ویروس شرایط خوبی نیست.

پزشکان بیمارستان تونجی در شهر ووهان گزارش کرده‌اند که در بهمن و اسفند ۱۳۹۸/ ژانویه و فوریه ۲۰۲۰، در شرایطی که هنوز آنفلوآنزا در شهر شیوع داشت، کووید-۱۹ نیز گسترش پیدا کرد و بسیاری از بیماران کووید-۱۹ به هردو ویروس مبتلا شدند. به نظر نمی‌رسید ابتلای همزمان به هردو عفونت، بر احتمال زنده ماندن این بیماران در مقایسه با افرادی که فقط به کووید مبتلا بودند، تاثیر بگذارد. اما این افراد به آسیب قلبی بیشتر و التهاب مهارنشدنی ناشی از واکنش بیش از حد سیستم ایمنی که عامل مرگ بسیاری از بیماران کووید-۱۹ بوده است، دچار شدند.

با این حال، نمی‌توان گفت چنین اتفاقی چقدر احتمال تکرار‌شدن دارد. در اسفند و فروردین گذشته با به اتمام رسیدن فصل شیوع آنفلوآنزا، کووید-۱۹ اروپا را درگیر کرد. این درحالی بود که قرنطینه و دیگر محدودیت‌ها در استرالیا مانع گسترش کووید-۱۹ و همین‌طور آنفلوآنزا در فصل شیوع آن شد. با این حال، انتظار می‌رود با کاهش محدودیت‌ها، در پاییز پیش رو ویروس‌های آنفلوآنزای فصلی و کووید-۱۹ در نیمکره شمالی با هم تلاقی کنند.

بدترین سناریوی ممکن

بدترین سناریوی ممکن این است که آنفلوآنزای امسال از نوع فصلی معمول آن که بسیاری از ما نسبت آن مصونیت داریم، نباشد. هرچند وقت یک بار شکل کاملا جدیدی از ویروس آنفلوآنزا ظهور می‌کند که کمتر کسی نسبت به آن ایمنی دارد. در چنین شرایطی است که آنفلوآنزا همه‌گیر می‌شود. در این حالت واکسن آنفلوآنزایی که درحال حاضر در دسترس قرار دارد، موثر واقع نمی‌شود و واکسن جدید هم نمی‌تواند ظرف کمتر از شش ماه تولید شود.

ماه گذشته دانشمندان چینی هشدار دادند آنفلوآنزای خوکی علائم نگران‌کننده‌ای از شیوع بین مردم را نشان می‌دهد. هرچند شیوع این بیماری هنوز اتفاق نیفتاده، اما مطرح‌شدن این احتمال، نشان می‌دهد همه‌گیری آنفلوآنزا ممکن است در هر زمانی رخ دهد. اما احتمالا خبر‌های خوبی هم در این زمینه وجود دارد.

تنها راه ایجاد واکسن جدید برای هر فصل آنفلوآنزا و هرگونه همه‌گیری این بیماری، این است که با هدف قرار دادن بخش‌هایی از ویروس که در همه انواع ویروس‌های آنفلوآنزا مشترک است واکسنی تولید کنیم که برای همه فصول بیماری و همه اپیدمی‌های آن موثر باشد. در آن صورت است که خواهیم توانست با فقط یک بار یا دو بار واکسن زدن در مقابل همه انواع آنفلوآنزا مصونیت پیدا کنیم. اما تا دستیابی به چنان شرایطی، در زمستان امسال که اولین فصل آنفلوآنزای واقعی برای شیوع کووید-۱۹ است، فقط می‌توانیم امیدوار باشیم افراد زیادی واکسن آنفلوآنزای موجود را برای جلوگیری از ایجاد مشکل – هم برای خودشان و هم برای نظام سلامت – دریافت کنند.

در اوضاع فعلی چه‌کار می‌توان کرد؟

با یک نگاه خوشبینانه می‌توان امیدوار بود درصورت قابل توجه بودن تداخل ویروسی، همه‌گیری‌های پاییزی کودک‌محور با کووید-۱۹ هم همان رفتاری را داشته باشند که در بین خودشان دارند. اما نکته اینجاست که این ویروس‌ها بیشتر از سوی کودکان منتقل می‌شو‌د. در حالی که به نظر می‌رسد بزرگسالان بیشتر کووید-۱۹ را منتشر می‌کنند. در نتیجه ممکن است این ویروس‌ها به طور موازی در جمعیت‌های جداگانه کودکان و بزرگسالان شیوع پیدا کنند و این به معنای افزایش تعداد کل بیمارانی خواهد بود که نیازمند تختخواب در بیمارستان برای بستری شدن هستند.

از سوی دیگر این واقعیت که به نظر می‌رسد کووید -۱۹ در مقایسه با دیگر ویروس‌ها نوع دیگری از سلول‌ها را آلوده می‌کند، ممکن است به معنای عدم تداخل میان آن‌ها باشد که در این صورت امکان شیوع همزمان آن با عفونت رینوویروس، سین‌سیشیال تنفسی و آنفلوآنزا وجود خواهد داشت و احتمالا افراد بیشتری به طور جدی‌تری بیمار خواهند شد.

اوسترهاوس می‌گوید: «باید به بهبود شرایط امیدوار باشیم، اما برای شرایط بدتر هم آمادگی داشته باشیم. کاری که می‌توانیم بکنیم این است که آماده مقابله با آنفلوآنزا باشیم. زیرا فقط برای این عفونت، واکسن و داروی خاص ضدویروس در اختیار داریم. این درحالی است که با وجود سال‌ها تلاش برای ساخت واکسن RSV، هنوز موفق به تولید آن نشده‌ایم. این‌ها به این معناست که همه باید در پاییز امسال واکسن آنفلوآنزا را دریافت کنیم.»

از آنجا که ویروس‌های آنفلوآنزا دائما درحال تکامل هستند، واکسن آنفلوآنزا نیز باید سالانه تزریق شود. تزریق این واکسن باید در فصل پاییز و قبل از شیوع ویروس صورت بگیرد. اگر برآورد دانشمندان درست باشد این واکسن می‌تواند تا ۷۰ درصد موثر واقع شود. معمولا تزریق واکسن آنفلوآنزا برای زنان باردار، افراد بالای ۶۵ سال، کودکان و افراد دارای مشکلات زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون و بیماری‌های ریه توصیه می‌شود. این شرایط همان شرایطی است که ریسک ابتلا به کووید-۱۹ را هم افزایش می‌دهد. کرامر می‌گوید امسال تزریق واکسن به همه افراد توصیه می‌شود، زیرا کووید-۱۹ می‌تواند خطر ابتلا را در همه افراد افزایش دهد.