جشنواره فیلم مستند حقیقت نه تنها امسال بخش ویژه‌ای را برای آثار مرتبط با کرونا در نظر گرفته، بلکه قصد دارد بخش ملی را نیز مثل همیشه رقابتی برگزار کند، اما سوال این است که آیا برای ایجاد یک رقابت باکیفیت، فیلم به تعداد کافی تولید شده است؟ و آیا مستندسازان ریسک شرکت دادن فیلم خود را در یک جشنواره آنلاین به جان می‌خرند؟
با انتشار فراخوان چهاردهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم حقیقت و مشخص شدن جزئیات آن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان سینمایی و دیگر دست‌اندکاران برگزاری این رویداد محکی جدی خواهند خورد تا معلوم شود آیا برای جشنواره‌های دیگر مثل فجر هم می‌توان در شرایط کرونایی برنامه‌ریزی کرد یا خیر؟
از همان ماه‌های ابتدایی امسال که ادامه‌دار بودن پاندمی کوید – ۱۹ تا ماه‌های پایانی سال و حتی سال ۱۴۰۰ محرز شد، یکی از دغدغه‌ها و پرسش‌های مطرح شده در میان سینماگران این بود که تکلیف جشنواره‌های سینمایی چه می‌شود؟ در آن روزها بنا به شرایط و نبود آمادگی، جشنواره جهانی فجر به تعویق افتاد و بعد هم به طور کامل تعطیل شد تا سال آینده به دبیری محمدمهدی عسگرپور برگزار شود. جشنواره فیلم کودک و نوجوان اصفهان و نیز جشنواره فیلم کوتاه تهران هم دیگر جشنواره‌های مهمی هستند که برنامه‌ریزی برای برپایی آن‌ها در نیمه دوم سال ادامه یافت.
گرچه هر کدام از این‌ها در جای خود ویژگی‌های قابل توجهی دارند اما بی‌شک مهم‌ترین جشنواره سینمایی بعد از فجر، همین سینما حقیقت است که برنامه‌ریزی و تحقیق برای تصمیم‌گیری و چگونه برگزار کردنش از ماه‌ها قبل در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی آغاز شد و اخیرا در شورای سیاست‌گذاری نتیجه بررسی جشنواره‌های مختلفی که از اسفندماه به صورت آنلاین برگزار شده بودند اعلام و قرار بر این شد که «سینما حقیقت» نیز آنلاین و رقابتی برگزار شود.
در این باره محمد حمیدی مقدم – دبیر جشنواره – در نشستی با اعضای شورای سیاست‌گذاری جشنواره بیان کرده بود: مهم‌ترین اتفاق سینماحقیقت این است که در شرایط فعلی، شادابی و نشاط را به جمع مستندسازان برگرداند. فیلمساز علاقه‌اش خاص است و در محفل خصوصی خود دوست دارد عده‌ای از افراد خاص در اکرانش حضور داشته باشد. البته جشنواره آنلاین قواعدی دارد و فیلمساز براساس آن تصمیم به شرکت می‌گیرد. ضمن اینکه او با شرکت در جشنواره وارد بازار بزرگ مجازی می‌شود و با توجه به این که برخلاف دیگر جشنواره‌ها، در سینماحقیقت تمامی درآمد بلیت‌فروشی فیلم در اختیار سرمایه‌گذار فیلم قرار می‌گیرد، این شیوه امکان جدیدی برای مستندسازان فراهم می‌کند.
مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی همچنین تاکید کرده بود: قرار است بخشی از هزینه‌های جشنواره توسط پلتفرم‌های آنلاین تامین شود و طبق قرار با مستندسازان می‌خواهیم بخش اعظم بودجه مرکز گسترش، صرف تولید فیلم شود و به این شکل معیشت فیلمسازان هم تامین خواهد شد.
اما اُرد عطارپور – یکی از اعضای شورای سیاست‌گذاری این جشنواره – این نکته را مطرح کرده بود که «نباید فراموش کرد فقط زیرساخت‌های تکنولوژیک اهمیت ندارد و باید توجه کرد که آیا فیلمسازان موافق نمایش فیلم‌های خود به شیوه آنلاین هستند؟ آیا جشنواره در صورت تکثیر فیلم‌ها حاضر به پرداخت خسارت است؟»
او با تاکید بر این که با توجه به شرایط موجود، برگزاری جشنواره بصورت فیزیکی منتفی است گفته بود: دکتر زالی – رئیس ستاد مبارزه با کرونا در تهران- اخطار داده که پاییز سختی پیش‌رو است پس خوش‌بینی محض است که فکر کنیم سه ماه دیگر شرایط بهتر شده و می‌توانیم جشنواره را به شیوه فیزیکی برگزار کنیم. درباره‌ی جشنواره آنلاین حقیقت هم باید گفت موضوع‌ها قابل بحث است و اگر آنچه گفته شده اجرایی شود، قابل تحسین است.
وی به نکته‌ای دیگر هم اشاره کرده و گفته بود: فرصت معمول برای ساخت فیلم، از پاییز تا پاییز و حدفاصل دو جشنواره سینماحقیقت است و به دلیل شرایط موجود، در این مدت کمتر فیلمسازی فرصت ساخت فیلم داشته و مسلماً شخصیت و اعتبار سینماحقیقت از این بایت اهمیت دارد که پذیرای فیلم‌های متعدد و خوبی باشد.
از سویی دیگر آزاده بی‌زار گیتی – یکی دیگر از اعضای شورای سیاست‌گذاری جشنواره – به نظرسنجی‌ای که از برخی مستندسازان انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند انجام داده اشاره و اظهار کرده بود: پیرامون شیوه برگزاری جشنواره نظرسنجی کردم تا نظرات صنف خود را در این جلسه مطرح کنم. برخی با توجه به تلاشی که برای صداگذاری دالبی فیلم‌شان انجام داده‌اند، چندان راضی به اکران فیلم خود در صفحه کوچک مانیتور نیستند. البته عده‌ای هم برگزاری آنلاین را تجربه‌ای جدید می‌دانند.
در این راستا پیگیری و گفت‌وگوی ایسنا با برخی مستندسازها نظرهای متفاوتی را به دنبال داشت. بعضی از آن‌ها انتظار داشتند جشنواره حقیقت امسال یک توقفی به کار خود بدهد و از این فرصت اجباری ناشی از شیوع کرونا به نفع جشنواره با برنامه‌ریزی‌ها و ابتکارهایی تازه استفاده کند. برخی به شدت نگران امنیت فیلم‌ها هستند و معتقدند جشنواره با فیلم‌های تولید شده توسط مرکز گسترش و هر انچه عنوان دولتی دارد می‌تواند برگزار شود و احتمالا برایشان خیلی اهمیتی ندارد که چه اتفاقی برای فیلم‌ها می‌افتد. در این باره سوال مهم این است که چه تضمینی برای جلوگیری از کپی نشدن فیلم وجود دارد؟ و اگر این اتفاق افتاد چه کسی پاسخگو است؟ این مسئله از آنجا برای مستندسازها اساسی است که برخی از آن‌ها در دوره‌های قبل تجربه در دسترس قرار گرفتن نسخه‌ای از فیلم خود را که به جشنواره داده بودند، به افراد غیرمرتبط با جشنواره در ذهن دارند. همچنین عده‌ای این پرسش را مطرح می‌کنند که وقتی می‌دانیم شرایط زندگی بسیاری از همکاران مستندساز در روزهای کرونایی چه بوده، آیا جشنواره منجر به پویایی و نشاط می‌شود؟ اصلا آیا فضای رقابت در این اوضاع برابر است؟
اما از سویی دیگر بعضی مسستندسازها هم هستند که نظری دیگر دارند و معتقدند اتفاقا در همین وضعیت جشنواره باید برگزار شود چون به دلیل نبود بازار خوب برای فیلم مستند، فضایی برای کپی فیلم‌ها نخواهد بود و اگر هم کپی شود خسارت ناشی از آن چندان آسیب‌زننده نیست.
مهدی نورمحمدی که در ماه‌های اخیر مشغول ساخت یک مستند درباره پرنده‌ها بود و بخاطر کرونا نتوانست آن را تمام کند، به ایسنا می‌گوید: به نظرم اتفاق خوبی است که جشنواره حقیقت امسال تعطیل نشود چون بالاخره در محدودیتی هستیم که خیلی در اختیار ما نبوده و باید با آن هماهنگ شویم.
او که احتمالا فیلم تازه خود را به جشنواره سال بعد می‌رساند، اضافه می‌کند: من در جشنواره‌های خارجی زیادی شرکت کردم و جشنواره حقیقت یکی از جشنواره‌های استادارد است که برگزاری آن به شکل آنلاین می‌تواند یک تجربه جدید برای سینمای مستند ایران باشد.
همچنین سودابه بیضایی می‌گوید: به هر حال باید بپذیریم آنچه با شیوع کرونا در زندگی و معیشت ما پیش آمده یک مسئله عمومی است که برای خیلی دیگر از اقشار و مشاغل جامعه دردسر ساز شده است. من خودم شخصاد دوست دارم آنچه می‌سازم دیده و ارزیابی شود بویژه اینکه سبک زندگی‌ام به این شکل است که به طور مداوم در حال ساخت هستم.
او ادامه می‌دهد: بنابراین در شرایط حاضر اینکه جشنواره به صورت آنلاین برگزار شود خیلی فرقی ندارد چرا که بیشتر دوست دارم مسیری که بنا به شرایط پیش آمده، جریان داشته باشد.
وی تاکید می‌کند: نباید این را هم فراموش کنیم که اگر همه بخواهیم آثار خود را برای سال آینده نگه داریم، برای دوره بعد جشنواره با حجم زیادی فیلم روبرو می‌شویم که کار را سخت‌تر می‌کند. ضمن اینکه نمی‌توان با قطعیت گفت که سال آینده اوضاع چطور خواهد بود. پس به نظرم باید بپذیریم که شرایط فعلا این طور است و طبق آنچه امروز امکان دارد عمل کنیم.
بیضایی که در دوران کرونا مشغول ساخت فیلم بوده درباره اضافه شدن بخش ویژه کورنا به جشنواره بیان می‌کند: مطمئن هستم فیلم‌های زیادی با مضمون کرونا ساخته شده و خوب است که این‌ها دیده شوند، چون شیوع کرونا یک اتفاق جهانی بوده و شروع یک تغییر بزرگ در دنیا است که تاثیر آن را سال‌های آینده خیلی بیشتر در زند گی خود خواهیم دید، به همین دلیل خوب است که هر فیلمسازی نگاه خود را از این اتفاق بیان کند.
با وجود این اظهارنظرهای متفاوت باید دید چه تعداد اثر متقاضی شرکت در این جشنواره می‌شود و تا موعد برگزاری جشنواره حقیقت، کرونا چقدر محدودیت‌ها را بیشتر می‌کند.
