«سخنی با شما»
قلمی در چیستی و چرایی این کتاب
به گزارش دیدار امروز،«اگوست کنت» جمله‌ای دارد با این مضمون: «هیچ‌کس نمی‌تواند راه رفتن خودش را در خیابان، از پنجره تماشا کند».
از این منظر، سخن گفتن از خود و اثر خود، دشوارترین کارهاست اما گاهی اوقات (مثل اکنون) ضرورتی حاصل میشود که بر اساس قانونی نانوشته ولی قاعده‌ای مألوف، نویسنده در بخش آغازین، دربارۀ خود، چگونگی تألیف و نگارش کتاب، مراحل تحقیق، مشخصات و امتیازهای کتاب سخن بگوید، شرح آن ناگزیر میشود.
چیستی کتاب؟
کتابی که پیش روی شماست! تلاشی است برای اینکه جامع‌ترین و تخصصی‌ترین کتاب فن بیان و آداب سخنی باشد که در ایران به چاپ رسیده است و پشتوانۀ آن علاوه بر دو دهه تجربۀ اجرا، گویندگی و سخنرانی، مجموعه‌ای از دریافت‌ها، باورها و برداشت‌ها از سفرهای تحقیقی و مطالعه برای بهره‌مندی از ممتازترین اندیشه‌های افراد صاحب‌نظر این رشته در چهار گوشۀ دنیا و سال‌ها تدریس تخصصی و تألیف منابع بینارشته‌ای مرتبط در این زمینه است.
ایدۀ اولیه و انگیزه‌های نگارش
اما رهبری ارکستر واژه‌ها چگونه در من متولد شد؟ «۸ یا ۹ سال بیشتر نداشتم که برای چندمین‌بار در یک جلسۀ سخنرانی که در آن عده‌ای از خانواده‌ها در یک فضای عمومی گرد آمده بودند، شرکت کردم. موضوعی نظرم را جلب کرد. وقتی به حال‌وهوا و چهرۀ حاضران نگاه می‌کردم، دیدم هیچ‌جا از زندگی سراغ نداشتم که یک انسان آن‌قدر قدرتمند باشد که با یک نیروی نامرئی بتواند آن‌چنان شکوهمندانه همۀ اطرافیان و حاضران در جلسه را تحت تأثیر قرار دهد.
او توانست آن‌ها را از افرادی بی‌تفاوت، به انسان‌هایی تبدیل کند که گاهی تبسم باشند، گاهی بغض فرو خورده؛ گاهی چشم باشند و گاهی گوش؛ و این‌چنین بود که همه‌چیز در من آغاز شد؛ میلی برای انتقال دیدگاه‌ها و احساساتم با یک نیروی جادویی به نام کلام».
سال‌ها بعد در یک کتاب مطلب جالبی خواندم؛ مشابه مضمونی که برای خودم اتفاق افتاده بود. به این شرح که «شخصی در حضور آبراهام لینکلن سخن می‌گفت و آن را با شعری زیبا از«لانگ فِلو» به پایان برد. اشک از چشمان لینکلن سرازیر شد و گفت که چقدر تواناست آنکه می‌تواند در دل انسان تا این اندازه نفوذ کند؛ اگر رئیس‌جمهور نمی‌شدم، دلم می‌خواست سخنور خوبی باشم.»
مسیر ساده‌ای نبود. یک راه مبهم و دشوار برای یک دهۀ شصتی پرشور و تشنۀ یادگیری که تا دورۀ نوجوانی‌اش کتاب‌های آشنایی با فن بیان موجود به زبان فارسی که می‌توانست با انگشتان یک دستش آن‌ها را بشمارد، پاسخ‌گوی ناز و نیازش نبود.
کتاب ایرانیِ آیین سخنوری فروغی به سال ۱۳۱۸دربارۀ خطابه‌های علمای ایران و یونان و کتاب سخن یک زبان‌شناس دهۀ ۴۰ که مشوقی برای پارسی‌گویی بود و یک ترجمه از آیین سخنرانی دیل کارنِگی محصول (۱۹۱۲ م) که دربارۀ گفتار مؤثر برای امور تجاری بود.
اما روشن بود که پس از انقلاب تا اواسط دهۀ ۱۳۸۰ هم کنجکاوی علاقه‌مندان با انتشار یکی دو کتاب کم‌حجم به نام فن بیان ولی با درونمایۀ تقویت صدا و رعایت دستور زبان فارسی، برطرف نشد، زیرا همچنان منشورِ چندبُعدی و عروسِ زیبایِ سخن فقط از یک رُخ نشان داده می‌شد.
قدیمی‌ها می‌گفتند: «آب جایی جمع میشود که چاله باشد» یعنی وقتی یک چیزی سر جایش نباشد، ممکن است جای خالیِ آن با هر چیز بی‌ربط و نامناسبی پر شود و هر نقصی سبب پدید آمدن یک عارضه است.
به همین دلیل، این تفریط یعنی کمبودِ عرضۀ منبع در مقابل فراوانی تقاضا بعدها به افراط کتاب‌سازی‌های غیرتخصصی و تبلیغاتی انجامید که این مولود نامبارک با گسترش دسترسی‌ها به اینترنت و در پی آن، افزایش قارچ‌گونۀ رسانه‌های مجازی رشد نگران‌کننده‌ای یافت.
در روزهایی که عناوین دهان‌پُرکنی مثل «هیپنوتیزم با کلام»، «در ۳۰ دقیقه سخنران شوید» و «برگزاری دوره‌های تضمینی سخنوری» از بساط دستفروشی‌های کتاب انقلاب تا تجریش تا بساط نوفروشی‌های مشاوره و فروش مجازی، بیش از همیشه مانند فیلم‌های درجۀ «جیم» بازاری، پرهیاهو ولی سطحی جلوه می‌کرد.
آفت دیگر، رشد بی‌رویۀ مؤسسه‌های آموزشی رنگارنگی بود که توسط دو گروه اداره می‌شد: کسانی بدون ارزیابی صلاحیت تدریس و فقط با تجربۀ اجرا در هر سطح و مدیوم؛ و گروهی با تحصیلات و تجارب نامرتبط که رقابت برای کپی‌کاری از دست سخنران‌های انگیزشی غربی را به رنگ هدمیک و کراوات هم رسانده بودند تا به قول خود، بیزینسی دست‌وپا کنند.
این دو در حالی اینجا متداول شده بود که این رشته به عنوان یک هنر، دهه‌هاست در دانشگاه‌های معتبر اروپا و امریکا با نظام و استانداردهای علمی دقیق ارائه میشود.
در این شرایط، دوستان و همکاران عزیزی که مطلع بودند از سال ۱۳۷۷ پژوهش و تحقیقاتی را در زمینۀ «مهارت‌های سخن گفتن» به طور عام و «مجری‌گری و سخنرانی» به طور خاص دنبال می‌کنم، مرا به چاپ این مجموعه و در اختیار عموم گذاشتن این محصول توصیه می‌کردند.
و من که خود را هنوز و همیشه در مسیر ناتمام یادگیری می‌دیدم، همواره امتناع می‌کردم تا سرانجام با استمرار وضعیت یادشده، متقاعد شدم بنا به سهم خودم و از روی احساسِ تکلیف قدمی بردارم با این امید که در روزگاری نزدیک، پاکی و زیباییِ به تعبیر استاد کدکنی «دوشیزگیِ روز نخستین» به این هنر والا برگردد.
ویژگی‌های کتاب حاضر
نکتۀ نخست. عزیزانم ارزش‌گذاری کتاب‌ها و تألیفات کار آسانی نیست، اما همان‌طور که می‌دانید شناخت کیفیت یک اثر از بهره‌مندی آن از سه منبعِ مهم یعنی تجربه، آگاهی و دانش و سه ملزوم یعنی مطالعه، مشاهده و مصاحبه صورت می‌گیرد که به دلیل تلاش برای دستیابی به هدف یادشده در مرجعیت، استاندارد بودن و وِزانت این کتاب، اصلْ بر اجتماع هر سه بنا نهاده شده است و این کتاب عمدۀ نظریه‌های کلاسیک و جدید سخنوری را نیز در بر می‌گیرد.
نکتۀ دوم. استفاده از «مثال‌های بومی و واقعی» کاملاً ایرانی، در کنار نمونه‌های بین‌المللی است که آن نیز محتمل در این مجموعه به چشم خواهد آمد چون عموم کتاب‌ها و وبلاگ‌ها از مثال‌های ترجمه‌شدۀ خارجی استفاده کرده‌اند که گاه ترجمۀ غیرسلیس و گاه اختلاف مقیاس و موقعیت و نگرش، فهم و لمس این مثال‌ها را برای مخاطب ایرانی کمی نامأنوس کرده است.
نکتۀ سوم. از ویژگی‌های دیگر این کتاب، «نگارش آن برای مخاطب خاص و عام» است. یعنی مخاطبان عام توشه‌ای درخور از آن برمی‌دارند و مخاطبان حرفه‌ای هم در مطالعۀ آن، ان‌شاء‌الله که بی‌حصّه نخواهند ماند.
نکتۀ چهارم. «خودآموز بودن» در ارائۀ مباحث مد نظر بوده و سعی شده متن کتاب«سهل و ممتنع» باشد تا مطالب ثقیل علمی و تخصصی هم تا حد امکان ساده‌سازی و در حد فهم همه نوع مخاطبی عرضه شود.
نکتۀ پنجم. بر «کاربردی بودن» اهتمام جدی شده تا این کتاب هم به سرنوشت عموم کتاب‌های دیگر یعنی صرف ارائۀ مباحث «تئوریک» دچار نشود. همۀ مباحث این کتاب «علمی – عملی» بوده و در کنار مطالب تشریحی، آموزه‌های فنیِ عملی، سنجاق شده است.
نکتۀ ششم. همان‌گونه که آمد، ما در سال‌های اخیر کتاب‌های زیادی با محوریت سخنرانی تجاری – انگیزشی و مجلدات انگشت‌شماری برای مجریان داریم که البته عاری از آموزش جامع تخصصی در همۀ زمینه‌های فنی پلاتوگویی و نور و صدا و تصویر و گریم و ده‌ها مبحث ویژۀ مجریان تلویزیونی است و تا لحظۀ نگارش این متن، جست‌وجوی نگارنده برای یافتن کتابی از این نظر به نتیجه نرسیده و از این رو این کتاب شاید «اولین کتاب جامع و حتی مرجع بومی کنونی اجرای تلویزیونی در ایران» باشد.
نکتۀ آخر. نگارش این کتاب طلسم هفت‌ساله‌ای بود که شکست. از آغازین روزها در ۳۱ سالگی تا سطور پایانی کنونی، در ۳۸ سالگی. اوایل به درازا کشیدن اندکی خسته و مغموم‌کننده بود و اواخر خشنودکننده برای اینکه چه‌بسا به طول انجامیدن آن، مانع تولید یک محصول فوری و شتاب‌زده شده و امید که از این کهنگی ترشی هفت‌ساله، طعم پختگی و تخمیر و تعمیق مباحث برخیزد.
دوست داشتم کتاب پیش رو را طبق برنامه‌ریزی با افزودن یک بخش دیگر متشکل از چند فصل الحاقی با موضوعات «مصاحبه با مجریان مشهور جهان»، «تجزیه‌وتحلیل سخنرانی‌های مطرح ایران و جهان»، «نقد و بررسی فیلم‌های ایرانی و غیر ایرانی با محوریت سخنرانی یا اجرا»، «نقدی بر تاک‌شوهای پربیننده و موفق جهانی» و «تمرین‌های کارگاهی برای هنرجوها» منتشر کنم، اما برای اینکه در انتشار کتاب حاضر وقفۀ بیشتری پیش نیاید، تصمیم گرفتم جلد نخست با دو بخش به زیر چاپ برود و انتشار بخش‌های تکمیلیِ که عمدۀ آن نگاشته شده است و در مرحلۀ بازنویسی و اصلاح قرار دارد را به نسخۀ بعد – که تلاش خواهد شد حکم یک «فرهنگ جامع و مرجع» داشته باشد- موکول کنم.
رخصت و پیشکشی:
با رخصت از سخنوران گمنام و نامدار سرزمینم از آغاز تا کنون، این کتاب را که چند سال از بهترین ایام زندگی‌ام را صرف آن کرده‌ام، پیشکش می‌کنم به یک‌یک نازنین‌هایی که از گفته و نوشته‌شان در هرجای جهان، آموخته‌ام و عزیزانی که از آن خواهند آموخت.
اگر در کنار قوت‌های احتمالی، ضعف‌هایی هم بر این کتاب مترتب بود، به یاری صاحب‌نظرانِ صاحب‌رأی، در نسخۀ مرجع بهبود خواهد یافت.
اینکه چه گفته‌ام و چگونه گفته‌ام، چون و چرا بسیار دارد اما آنچه چون‌وچرایی برنمی‌تابد، تلاش و تکلیفم برای گفتن بود؛ چه آنکه من مفتخرم که از تبار سخنم؛ از تبار امیرنظام گروسی که روزگاری سخن‌پردازی و منشآتش عالَمگیر بود؛ پس خویشتنِ سخن بودن و زیستنِ به سخن، در خون من و بر گردۀ من است.
تا چه قبول افتد و چه در نظر آید!…
تصریح می‌کنم خود را تا پایان عُمر در پلۀ آغازین هنر می‌دانم، چرا که به قول «میکل آنژ» هنر، بلند است و عمر ما کوتاه؛ از این‌رو، ساحت هنر ادعاپذیر نیست.
قرار به گزیده گفتن بود، اما چه میشود کرد که تا پای معارفه و معرفی به میان می‌آید، به قول خواجۀ بیهق «میدان سخن، فراخ و خامه گستاخ»!
درباره نویسنده:
علی اسدی دانش آموخته ی ادبیات محض و هنرهای زیبا، متولد ۱۳۶۱ از ۷ سالگی به اجرا روی آورده و مدرس اولین دانشکده اجرا و گویندگی ایران است که مطبوعات کشور نیز از او به عنوان مجری گزیده کار تلویزیون یاد می کنند؛ در کارنامه او اجرای رومانتیک های چروکین، ویترین، سینماویژن و اینجا ایران است، به چشم می خورد.
در سال های اخیر وی بیش از پیش به تجربیات بین المللی رسانه ای روی آورده و فیلم های مستند «از پرسپولیس تا اکروپلیس» و « صلح، فرزند زیبایی » از جمله کارهای او در مقام کارگردان است.
«رهبری ارکستر واژه ها» حاصل ۷ سال کوشش و پژوهش موفور و مستمر اوست برای گشودن دریچه ای تازه به روی دوستداران و عاشقان هنر سخنوری و به طور خاص مجریان ایران.
آلبوم دکلماسیون «به تماشای زنان جهان» و کتاب های «هنگ فرهنگ»، «حرف های بی اجازه»، «هفت هزارسالگان» و «دوژه» از او در دست انتشار است.
